Amnesty International wil prostitutie wereldwijd uit het strafrecht halen. Hollywoodsterren en ook de Vrouwenraad gaan in het verweer. Maar de Gentse professor strafrecht Gert Vermeulen voelt zich aangesproken: ‘We moeten de bonafide bordelen een keurmerk geven.’
Sekswerkers worden het best beschermd door prostitutie wereldwijd uit het strafrecht te halen. Dat is het besluit van een lang debat en onderzoek door de mensenrechtenorganisatie Amnesty International. Het standpunt stuitte al op veel tegenstand, onder meer in Hollywood. Sterren zoals Meryl Streep, Kate Winslet, Anne Hathaway, Emma Thompson en Lena Dunham reageerden dat Amnesty nu zelf de mensenrechten van vrouwen schendt. In België kwam er vooral kritiek van de Vrouwenraad (zie kader). Maar professor strafrecht Gert Vermeulen (UGent) voelt zich gesteund in zijn jarenlange pleidooi om prostitutie te decriminaliseren.
De criminalisering leidt volgens Amnesty International tot schendingen van de mensenrechten, zoals geweld, uitbuiting en willekeurige arrestaties. Volgens Amnesty-onderzoek worden velen verkracht door klanten of agenten, en durven ze vaak geen aangifte te doen.
GERT VERMEULEN:Zelfs een slachtoffer van een ‘gewone’ verkrachting durft soms geen aangifte te doen uit schrik niet geloofd te worden, dus laat staan iemand die haar lichaam verkoopt en in de illegaliteit werkt. Ik ben al sinds de jaren negentig bezig met onderzoek naar seksuele uitbuiting, prostitutie en mensenhandel, en het is voor mij duidelijk dat je die mensen juist kwetsbaar maakt door ze geen rechten te geven. Bij ons wordt prostitutie gedoogd, het zit in een grijze zone, maar iedereen die te maken heeft met de uitbating van prostitutie is strafbaar. Het huidige criminaliseringsbeleid vind ik een aanslag op een van de fundamentele rechten van de mens: het recht op zelfbeschikking, inclusief het recht om seksuele diensten te verkopen.
Het reguleren van sekswerk zou een betere en een veiliger organisatie mogelijk maken, zegt Amnesty.
VERMEULEN: Het Europees Hof van Justitie heeft vijftien jaar geleden al gezegd dat prostitutie een economische activiteit is. Geen droomjob, maar er zijn nog veel jobs die niet bepaald leuk zijn. Als mensen daarvoor kiezen, laat het hen dan zo goed mogelijk doen en duw hen niet in de illegaliteit. Ik hoor soms mensen in de sector steen en been klagen: ‘Wat voor een apenland is dit? Ik kan hier niet eens vrij ondernemen!’
Al in de jaren negentig hield ik in ons eerste rapport over mensenhandel een sterk pleidooi voor een arbeidsrechtelijk kader voor prostitutie, en voor het opzeggen van het oude VN-verdrag van 1950, dat landen verplicht om de uitbating van ‘eens anders prostitutie’ strafbaar te stellen. Als je op die manier een kader creëert voor een bonafide uitbating van prostitutie, en een duidelijke scheiding maakt met de malafide sector, bescherm je niet alleen de prostituees die het vrijwillig doen, maar ben je ook beter gewapend om de echte uitbuiting aan te pakken. Want dat er uitbuiting bestaat, is onmiskenbaar.
U spreekt over vijftien jaar geleden, maar is de tijdgeest nu niet strenger geworden? Niet alleen sommige Hollywoodsterren, maar ook onze Vrouwenraad is ronduit voor de afschaffing van prostitutie.
VERMEULEN:(fel) Ja, sommige vrouwenbewegingen en de hele prohibitionistische lobby zijn heel actief. Hun stem klinkt luid. En zij koppelen dat op de eerste plaats aan gendergelijkheid. Nu, blijven zeggen dat prostitutie altijd intrinsieke uitbuiting is en een aantasting van de positie van de vrouw, vind ik een zeer armzalig en onfeministisch standpunt, sorry. Daarmee los je de problemen van alledag niet op. Natuurlijk zit daar een morele visie achter: prostitutie is iets vies en je moet die vrouwen tegen zichzelf beschermen. Dat soort ethisch reveil vind ik bijzonder storend. En dan gaan ze nog voorbij aan het feit dat er veel mannen en jongens in de prostitutie zijn. Vrouwen hebben wel de troef dat ze een ruimere markt hebben. Ik vind mezelf een grotere feminist als ik pleit voor het recht van vrouwen om zich te prostitueren. Ik breng respect op voor een individuele vrouw die op een bepaald moment in haar leven denkt die keuze te moeten maken.
U zult in de sector weinig happy hookers vinden.
VERMEULEN: Dat is zo, maar je kunt er een moeilijke periode mee overbruggen of financiële extra’s mee verdienen. Moeten wij dan zo paternalistisch zijn om te zeggen dat dit een aantasting is van de waarde van de vrouw?
U zegt dat 95 procent het vrijwillig doet en op voorhand weet wat hen wacht. Dat lijkt me een erg rooskleurig beeld.
VERMEULEN: Nee, dat is de realiteit. Tot in de jaren negentig kon je nog mensen onder valse voorwendselen naar hier verhandelen, maar dat is nu veel minder het geval. Je ziet het ook aan de opvangcentra: het gros van de slachtoffers van mensenhandel zijn nu mannen in situaties van economische uitbuiting. Hier in Gent zitten er veel Hongaarse prostituees, en was er onlangs nog een grote rechtszaak rond mensenhandel. Het punt daarbij was niet dat ze misleid of gedwongen werden, maar dat de werkomstandigheden uitbuitend en onvoldoende vrij waren.
In de media hoor je nu vaak het woord mensenhandel als het over mensensmokkel gaat.
VERMEULEN: (zucht) Mensenhandel is een verschrikkelijk fenomeen en een aanfluiting van de mensenrechten. Maar alles op een hoop gooien is irritant en onaanvaardbaar. Als het om betaald vervoer van het ene naar het andere land gaat, is het mensensmokkel. Dat is de prijs die we betalen voor ons strenge grenzenbeleid. Hoe meer we de grenzen afsluiten, hoe groter en lucratiever de markt voor mensensmokkel wordt. En als je dat dan nog onder de populaire noemer van strijd tegen mensenhandel doet, kun je scoren: iedereen wil toch slachtoffers beschermen? Zelfs Frontex, het Europese agentschap voor grensbewaking, maakt nu reclame dat het slachtoffers van mensenhandel helpt. Ja, door ze buiten te houden!
Kunnen we dan beter migratiekanalen legaal maken, zoals vicepremier Alexander De Croo (Open VLD) vorige week voorstelde?
VERMEULEN: Zeker. Alleen al de mogelijkheid van legale arbeidsmigratie zal wat druk van de ketel halen. Je moet dat niet alleen om humanitaire redenen doen, maar ook om economische redenen: we hebben een paar miljoen arbeidsmigranten nodig om onze sociale zekerheid te betalen en de vergrijzing op te vangen. Maar nu is elk land weer zijn eigen grenzen aan het afschermen en hekken aan het bouwen. De natiestaat is nog lang niet dood in Europa. Zelfs een faire spreiding van asielzoekers is te veel gevraagd.
Volgens u is de definitie van mensenhandel veel te ruim geworden?
VERMEULEN: Kijk, internationaal is men het erover eens dat ‘dwang’ het kernelement van mensenhandel is. Maar België heeft dat tien jaar geleden uit de definitie gegooid. Zelfs al is er geen enkele dwang of onvrijheid, dan nog kun je voor mensenhandel vervolgd worden. Als je een lift geeft aan je vriendin die twee uur in een escortbureau wil werken, ben je een mensenhandelaar. De Belgische definitie bestraft zelfs elke vorm van overtreding van sociale wetten, hoe klein ook. Als iemand een euro minder krijgt dan in de sectorale CAO is afgesproken, is hij een slachtoffer van mensenhandel, ook al verdient hij vijf keer meer dan in zijn thuisland. Kijk, op zo’n moment wordt mensenhandel een vehikel in handen van protectionistische vakbonden die de eigen werknemers willen beschermen.
Het Zweedse model, dat sinds vijftien jaar de klanten bestraft, blijkt wel te werken, lees je nu in diverse media.
VERMEULEN: Dat het een effect heeft, en dat er minder prostitutie op straat is, dat neem ik aan. En misschien is er ook minder uitbuiting. Maar er is geen onderzoek naar de problematische prostitutie die ondergronds is gegaan, of naar de buurlanden. Zweden is ook een heel welvarend, sociaal goed georganiseerd land – heel verschillend van pakweg Griekenland, waar meer mensen door economische problemen in de prostitutie verzeilen.
Moet de hoerenloper niet aan restricties onderworpen worden?
VERMEULEN: Ik ben het niet eens met de prohibitionistische beweging die zegt dat de echte oorzaak de grote vraag door mannen is. Dat is het cliché van slechte mannen die seks eisen van arme vrouwen. Maar als je met prostituees praat, hoor je vaak dat de prostituee het spel domineert en de klant in de zwakkere positie zit. Het is evident dat ook en vooral het aanbod voor prostitutie zorgt. Maar ik vecht absoluut niet voor het recht op seks. Ik vecht voor sekswerkers, die ook rechten moeten hebben. Ik vind het ethisch verwerpelijk dat mannen seks hebben met vrouwen die duidelijk onder dwang werken. Die klanten mag men van mij gerust straffen, zoals men in Nederland heeft voorgesteld.
Het Nederlandse model, dat bordelen een vergunning geeft, heeft ook de problematische prostitutie niet uit de wereld geholpen.
VERMEULEN: Het is zeker niet perfect. Een eerste fout was dat men in het begin alleen als zelfstandige en niet als werknemer kon werken. Wie naar de legale kant overstak, werd ook nog eens bestookt met controles door de politie, de fiscus enzovoort. Niet bepaald een positieve stimulans.
De tweede fout is dat men het vergunningenbeleid aan de gemeenten toekende. Sommige gemeenten opteerden voor een nulbeleid, op de Amsterdamse Wallen werd een derde van de zaken gesloten. Dat is recent bijgestuurd, vergunningen zijn een nationale bevoegdheid geworden. En de derde moeilijkheid was dat men een legaal kader creëerde, maar alleen voor mensen met papieren of uit de Europese Unie. Illegale sekswerkers kwamen helemaal in de verdomhoek terecht en kregen het slechter dan vroeger, toen er een gedoogbeleid was.
Het probleem was ook dat de Nederlandse prostituees geen belastingen wilden betalen.
VERMEULEN: Een moeilijk punt. Niemand betaalt graag belastingen, en zeker niet als je vroeger nooit iets hoefde te betalen. Enkele jaren geleden heeft de Nederlandse fiscus het opting-in-systeem gelanceerd. Als je voor dat model kiest, ben je officieel in loondienst, maar je werkgever hoeft minder patronale lasten te betalen dan voor gewone werknemers. Wij doen in feite hetzelfde met de dienstencheques.
Sekscheques, dus?
VERMEULEN: (lacht) Dat heb ik niet gezegd. Maar een systeem zoals die opting-in is het onderzoeken waard, want het maakt arbeid legaal en uitbuiting onmogelijk.
België zit met zijn gedoogbeleid tussen het Nederlandse en het Zweedse model in. Ik las onlangs dat er 23.000 prostituees zijn, van wie 10 à 15 procent gedwongen zouden werken.
VERMEULEN: Dat is zeker overdreven. Ik heb dat ook in een interview gelezen, op basis van politiegegevens, en ik heb nagevraagd waarop de cijfers gebaseerd zijn. Op geen enkel empirisch onderzoek, zo blijkt. Het is leugenachtige informatie. Het Belgische systeem heeft één groot voordeel: prostitutie zelf is legaal. Er is een grote tolerantie voor sekswerk. Maar toch is het hypocriet om iedereen strafbaar te stellen die met de organisatie ervan te maken heeft. Een goede organisatie laat juist toe de uitwassen te bestrijden. En dat doe je door een strikte scheiding tussen de bonafide en de malafide markt. Ik ken hier ondernemers genoeg die correct willen werken in de seksindustrie.
U stelt voor om hen een keurmerk toe te kennen, ISO 69?
VERMEULEN: Grapje. ISO soixante-neuf bestaat niet. Maar een certificering zou inderdaad een voordeel zijn voor de prostituee, de uitbater én de klant. Iedereen zou weten waar hij of zij zich aan moet houden. Grosso modo heb je drie soorten certificering. Je hebt mensen met een bepaald beroep die hun diploma aan de muur hangen: ‘Ik voldoe aan de professionele eisen.’ Je hebt mensen die zich verenigen in een koepelvereniging, zoals de keurslagers…
Met een stempel op het vlees?
VERMEULEN: (lacht) Met een stempel op het vlees en een keurmerk op de etalage. Maar ik ben nog meer gewonnen voor de derde soort: een keurmerk dat afgeleverd wordt door een onafhankelijke, professionele certificeringsinstantie. Zoals Vinçotte voor de liften, of het BeCommerce-label. En regelmatig wordt er gecontroleerd of je nog aan alle voorwaarden voldoet.
U somt een heel gedetailleerde lijst van voorwaarden op: sekswerk moet vrijwillig zijn, alleen door volwassenen, alleen met all-in huurprijzen, het recht op beschermde seks, terugbetaalde medische controle, zelfbeslissingsrecht tijdens menstruatie, het recht klanten te weigeren wanneer ze een SOA hebben…
VERMEULEN: Ik denk dat dat systeem kan werken. Werken met kwaliteitslabels is een vorm van zelfregulering, en het is efficiënter dan het theoretische debat over legalisering. Het zal klanten naar gecertificeerde seksbedrijven leiden.
Twintig klanten per dag over je heen krijgen, zelfs al is het vrijwillig, lijkt toch niet erg gezond?
VERMEULEN: Ik heb daar nog geen onderzoek naar gezien, maar twintig lijkt mij problematisch. Bij mijn normen staat ook: geen excessieve werkdagen. Als een werknemer verplicht wordt twintig uur per dag te werken, is dat ook een inbreuk.
Op gespecialiseerde websites worden individuele prostituees nu al gekeurd zoals restaurants: ze krijgen punten of sterren.
VERMEULEN: (geïrriteerd) Ik ben daar absoluut niet voor. Maar moeten wij daarom sekswerk verbieden om morele of paternalistische redenen? Dan is dit interview overbodig. Nogmaals: ik ijver niet voor het recht op seks, laat staan voor een oversekste maatschappij, maar juist tegen de uitwassen die het gevolg zijn van de criminalisering van de hele sector.
DOOR CHRIS DE STOOP
Gert Vermeulen: ‘Het criminaliseringsbeleid is een aanslag op het zelfbeschikkingsrecht van de mens. Inclusief het recht om seksuele diensten te verkopen.’
