Waarom luisteren politici niet als mensen hen wijzen op de handicaps en ziekten in de wijk onder de afvalovens van Wilrijk en Edegem ? Omdat ze de ovens beheren.

Veertien gezinnen met kinderen met genetische afwijkingen. Onverklaarbaar veel kankergevallen. Mensen die sterven omdat ze groenten uit de eigen tuin eten. Neerland in Wilrijk is alleen op het eerste gezicht een normale Vlaamse wijk met drieduizend inwoners. In de jaren zestig een toevluchtsoord voor wie de stad ruilde voor de groene stadsrand, is de wijk nu het slachtoffer van een falende ruimtelijke ordening en een onwaarschijnlijk laks milieubeleid.

De nabijgelegen A12 tussen Antwerpen en Brussel groeide de voorbije decennia uit tot een drukke verkeersas die volgestouwd werd met winkels en bedrijven die het verkeer alleen nog deden toenemen. En vooral. Twee politiek bestuurde bedrijven, intercommunales met lokale politici in de raad van bestuur, bouwden vlakbij de wijk twee verbrandingsovens met de kwaliteit van slechte kachels.

Van de Intercommunale voor Slib en Vuilverwijdering van Antwerpse gemeenten (Isvag) maken Antwerpen, Niel, Hemiksem, Mortsel, Puurs en Boom deel uit. De stad Antwerpen is hoofdaandeelhouder. De oven heeft een capaciteit van 120.000 ton per jaar. De tweede oven van de Intercommunale Huisvuilverbranding voor het kanton Kontich (IHK) staat op grondgebied Edegem en is kleiner (30.000 ton), maar zo mogelijk nog vuiler. Het Bestuur voor Milieu-inspectie (BMI) oordeelde in 1993 dat de oven dicht moest omdat hij zowat alle normen overschreed. De dioxine-uitstoot lag 521 (!) keer te hoog. De Isvag-oven overschreed de dioxinenorm in 1993 met factor 64, in 1994 nog met factor 25. De ovens overtraden voorts de wetgeving inzake vliegassen, zoutzuur en verbrandingsas.

De inventaris van de BMI kwam er op initiatief van voormalig minister voor Leefmilieu Norbert De Batselier (SP). Het was de eerste keer in de geschiedenis dat de Vlaamse ovens systematisch werden onderzocht. Al die tijd mochten ze ongehinderd verbranden wat ze wilden en hoe ze dat wilden. Wat de gevolgen daarvan zijn, beschrijven Peter Cremers, Bob Van Laerhoven en Raf Willems in het boek ?Moorddadig Milieu in Vlaanderen?, dat ze vorige week voorstelden. Buurtbewoners getuigen over de gezondheidsproblemen in Neerland.

Door de media-aandacht waren politici plotseling wel bereid naar de klachten te luisteren. De Antwerpse schepen Mieke Vogels (Agalev) vroeg om een Europees onderzoek, Vlaams minister van Volksgezondheid Wivina Demeester (CVP) ging ter plaatse luisteren en ook federaal minister van Volksgezondheid Marcel Colla beloofde de zaak te volgen. Het is niets te vroeg. Ouders wijten de handicaps van hun kind aan de vervuiling en vooral de dioxines die zijzelf destijds inademden, toen ze als kind in de wijk woonden. Een van hen is sportleraar Gui Dillen. Zijn verhaal.

GUI DILLEN : Wij groeiden op onder de schoorstenen. Zonder dat we het wisten, werden we al die jaren gebombardeerd. Bij de komst van de IHK-oven, in de jaren zeventig, was er amper protest. In 1980 stelde een minderheid, hier en in Aartselaar, wél vragen bij de komst van de Isvag-oven. Die mensen liepen met hun hoofd tegen een muur. Ook vandaag vindt een meerderheid van de bewoners die ovens gewoon vuil, wat dat ook moge betekenen. Dat er dioxine vrijkomt, wist tot voor kort niemand.

Professor Luc Hens (menselijke ecologie, VUB) onderstreepte vorige week nog dat België inzake dioxine-uitstoot onbedreigd wereldkampioen is.

DILLEN : In geen land ter wereld wordt er meer dioxine in het milieu gestuurd en meer in moedermelk aangetroffen. Dioxines zijn zeer moeilijk afbreekbaar en na een latentieperiode van twintig jaar kankerverwekkend. Daarover is de wetenschap het sinds kort eens. Wie, zoals wij, gedurende twintig jaar zelfs minimale doses toegediend krijgt eventueel in combinatie met zwaar verkeer zoals hier van de A12 loopt het risico op immuniteitsproblemen, mogelijk met dodelijke afloop. Er kunnen voortplantingsproblemen en genetische afwijkingen voorkomen.

Verbrandingsovens zijn goeddeels voor de verspreiding van dioxines verantwoordelijk.

DILLEN : De cijfers variëren, maar de wetenschap stelt dat de afvalverbrandingsovens voor zeventig à negentig procent van de dioxines verantwoordelijk zijn. Er is in Vlaanderen maar één plaats waar twee ovens hun gif over één en dezelfde wijk spuien. Toevallig treffen wij in die wijk sinds het begin van de jaren negentig ook immuniteitsproblemen aan precies na twintig jaar latentieperiode. In het boek is er de getuigenis over Armand die aan de ziekte van Wegner overleed, een zeldzame aandoening met ontstekingen in de luchtwegen, de nieren en de ogen. Armand en zijn gezin aten gedurende vijftien jaar groenten, die werden gekweekt op een braakliggend perceel. Die grond bleek verschrikkelijk vervuild.

Uzelf stelde bij een van uw drie kinderen een genetische afwijking vast.

DILLEN : Ons tweede kind heeft een unieke genetische afwijking. Over de hele wereld is er geen ander geval bekend. Het kind van een andere voormalige wijkbewoonster, Rita Van der Spiegel, heeft ook een hoogst uitzonderlijke afwijking. Alleen in Japan is er een geval bekend van één iemand die dezelfde ziekte in dezelfde mate heeft. Hier in de wijk zijn er nog verscheidene gevallen van genetische afwijking, met telkens een ander ziektebeeld. Wellicht is dat maar een begin. Ik ben van 1959 en heb hier nog elf jaar zonder ovens gewoond. De volgende generatie kreeg vanaf 1970 die troep van bij de geboorte binnen. Vanzelfsprekend zijn de meeste mensen in deze wijk gezond. Maar het cijfer van mensen die ernstig ziek zijn, aan kanker sterven of een een genetische afwijking hebben, ligt onrustwekkend hoog.

Dat meer mensen die hier lang woonden, kinderen hebben met genetische afwijkingen, kwam u bij toeval te weten.

DILLEN : Soms lijkt het erop alsof wij in een slechte B-film meespelen. In februari 1995 ons zoontje was anderhalf jaar oud en in het ziekenhuis opgenomen ontmoette mijn vrouw toevallig, ’s nachts, een verpleegster die haar jeugd ook in onze wijk had doorgebracht. Dat was Rita Van der Spiegel. We kenden onmiddellijk zes mensen uit de wijk met kinderen met speciale afwijkingen. Voor het eerst legden we de link met de ovens. Onze arts-specialist vond dat even verdacht. Een maand later, op 28 maart 1995, stapten mijn vrouw en ik naar de bevoegde Antwerpse schepen voor Leefmilieu, Mieke Vogels. We wisten niet eens dat Antwerpen hoofdaandeelhouder is in Isvag en dat we dus in zekere zin bij de duivel te biechten gingen. De schepen luisterde een uur naar ons verhaal. Ze zou de zaak aan haar milieudienst en partij doorspelen. Twee bezoeken aan het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) leverden niet meer dan wat vrijblijvend naslagwerk over gelijkaardige ziektegevallen op.

Het was uiteindelijk provincieraadslid Marleen Geeraert (Agalev) die de lokale situatie in kaart bracht en, samen met Vlaams parlementslid Johan Malcorps (Agalev), op een onderzoek aandrong. Overigens verzetten Malcorps en Geeraerts zich binnen Agalev veel feller tegen verbrandingsovens dan Mieke Vogels. Maar goed, wij waren al tevreden dat de stad geld uittrok voor een onderzoek na 25 jaar was dat trouwens het allereerste onderzoek naar de gevolgen van afvalverbranding op de volksgezondheid. Spijtig genoeg was dat onderzoek van het PIH en het stedelijke Centrum tegen Lucht- en Waterverontreiniging (CLW) vergeef me de uitdrukking een doodgeboren kind. Het PIH en CLW werkten niet onafhankelijk. Hun onderzoek was erg summier, wetenschappelijke lulkoek die netjes werd verpakt in een mooie opmaak en enkele fraaie grafieken.

Ik betwist de metingen en resultaten niet. Alleen is ongeveer alles onderzocht wat niet moest worden onderzocht, en omgekeerd. In deze studie over luchtverontreining werd er één luchtstaal genomen. Bovendien werd dat staal genomen ter hoogte van de rijkswachtkazerne in Wilrijk, enkele kilometers verderop langs de A12. Maar die kazerne ligt helemaal uit de windrichting. Geen wonder dat de studie werd gekraakt door de professoren Paul Schepens (toxicologie, UIA) en Willy Baeyens (chemie, VUB, en adjunct-kabinetschef bij minister van Volksgezondheid Marcel Colla, SP). In haar besluit erkent de stad dat het leefmilieu dikwijls de oorzaak is van genetische afwijkingen. Ze stelt ook vast dat er in onze wijk abnormaal veel kinderen met dergelijke afwijkingen worden geboren. Maar dat is volgens de stad puur toeval. Een unieke medische toestand op de enige plaats in Vlaanderen waar twee ovens vlakbij een woonwijk staan, wordt afgedaan als toeval. Nochtans beantwoorden alle gesignaleerde symptomen wonderwel aan de effecten die dioxines kunnen veroorzaken, zoals professor Hens vorige week nog bevestigde. U begrijpt dat wij zwaar teleurgesteld zijn in Mieke Vogels. Zij verpakt de zaak alleen eleganter dan haar voorgangers.

Mensen die vroeger tegen de ovens protesteerden, botsten op de toenmalige Antwerpse burgemeester Bob Cools (SP).

DILLEN : De houding van Bob Cools is representatief voor wat andere mensen meemaakten met hún gemeentelijke autoriteiten in Kontich, Aartselaar of Edegem. In de jaren tachtig trok Mieke Audenaert namens het actiecomité Leefbaar Neerland naar het Antwerpse stadhuis. Ze overhandigde daar een petitie, ondertekend door de achthonderd gezinnen van de wijk. Daarop sprak Cools, in zijn typische stijl, de historische zin : Het is niet omdat er op mijn bureau stof ligt, dat ik daarvan doodga. Met wat we nu weten, krijgt zijn uitspraak een wel erg macabere bijklank. Deze lichtzinnige houding beperkte zich niet tot Wilrijk. Bert Anciaux (VU-voorzitter) stelt met enkele artsen ook verdacht veel kankers vast in de nabijheid van de Brusselse oven in Neder-Over-Heembeek.

Het beleid zal u antwoorden : de uitstoot ligt vandaag veel lager dan vroeger en zal nog verder dalen.

DILLEN : Isvag-voorzitter Fons Geeraerts (SP, die na de affaire- Raoul Stuyck terugtrad als schepen in Antwerpen) kondigt een dioxinevang van één miljard frank aan. Tijdens de opendeurdagen liegt Isvag de bevolking voor dat er niets meer dan stoom uit de schoorsteen komt. Ook de IHK-oven blijft open. Daar zouden voor honderd miljoen frank investeringen worden gedaan. IHK is een van de vuilste ovens van Vlaanderen, maar levert verwarming aan het academisch ziekenhuis. Cru gesteld, verzorgt IHK het comfort van patiënten die de intercommunale zelf eerst ziek maakt. Er is voor deze ovens maar één oplossing : een sluitingsscenario. Wij willen geen nieuwe investeringen en geen bijkomende studies. De ovens moeten dicht om de schade enigszins te beperken. Er zullen de komende jaren nog voldoende slachtoffers vallen ten gevolge van de vervuiling uit het verleden. In Neerland duiken daarover almaar meer getuigenissen op. Iedereen is bang. En andere delen van Vlaanderen zullen volgen.

U hebt geen vertrouwen in modernere ovens ?

DILLEN : Deze ovens zijn volledig achterhaald. Daar is niets meer aan te doen. Het is niet omdat bij deze oude kachels een computer wordt gezet, dat daar plotseling moderne ovens verrijzen. Waarom is minister van Leefmilieu Theo Kelchtermans (CVP) trouwens zo op afvalverbranding gefixeerd ? Wil hij ons wereldrecord dioxine-uitstoot nog scherper stellen ? En waarom wilde de minister na de voorstelling van het boek niet in Terzake reageren ? Ministers komen anders wat graag op televisie. Als zijn beleid dreigt ontmaskerd te worden, slaat de verantwoordelijke minister op de vlucht.

U kreeg geen gehoor van de politiek ?

DILLEN : De lichtzinnigheid van de politiek is onvergeeflijk, van de kleinste garnaal op gemeentelijk niveau tot de ministers aan de top. Hier zijn al mensen gestorven, kinderen ook. En de gevolgen zullen generaties blijven. Ook in het genetisch systeem van mijn nageslacht zitten fouten. Wij zijn het slachtoffer van een vorm van ongecontroleerde genetische manipulatie en niemand weet wat de gevolgen daarvan kunnen zijn.

Burgers moeten de strijd aanbinden tegen politiek beheerde bedrijven. Het gaat niet om een of ander vervuilend privé-bedrijf.

DILLEN : In de affaire- Dutroux kunnen de politici nog proberen om zich achter de scheiding van de machten en het slecht werkende gerecht te verschuilen. In onze zaak moeten de politici laten zien of ze in staat zijn om hun eigen wanbeleid te corrigeren. Want het waren politici in de raad van bestuur die in de jaren zeventig en tachtig hallucinante hoeveelheden uitstoot over onze wijk lieten blazen. Het zijn politici die toestaan dat deze ovens tot vandaag in overtreding blijven werken. Overal in Vlaanderen staan en stonden ovens zoals deze en minister Kelchtermans wil nog ovens bijbouwen in de plaats van afval te voorkomen. Elke politicus die het bestaande beleid blijft verdedigen, maakt zich voortaan onsterfelijk belachelijk. Alle feiten spreken hem tegen, dit beleid is achterhaald. Maar ook de bevolking moet wakker worden, minder laks zijn en willen inzien dat hier sluipmoorden bezig zijn. Zoals de ruimte rond Neerland in twintig jaar werd verknoeid, zo is de gezondheid van de mensen in die periode door de ovens verknald. Omdat de politici zo dom waren om twee ovens naast elkaar te zetten, weten we nu wel heel zeker wat ervan komt als je twintig jaar dioxines op de mens loslaat.

Toch zal het antwoord steevast zijn : u kan geen oorzakelijk verband aantonen tussen de ziekten, sterfgevallen en genetische afwijkingen enerzijds en de ovens anderzijds.

DILLEN : Fons Geeraerts, voorzitter van Isvag, is de meest cynische van allemaal. Na onze betoging in december zei hij dat hij ontslag zou nemen, indien bewezen werd dat zijn oven verantwoordelijk was voor de genetische afwijkingen. Wat moeten wij dan aantonen ? Dat we 25 jaar hebben geademd of dat we, integendeel, al die tijd onze adem hebben ingehouden ? Deze ovens zijn destijds neergepoot in weiden, vlakbij gezonde woonwijken. Als we nu zeggen dat onze gezondheid eronder geleden heeft, dient de nabijgelegen A12 als een alibi. De A12 is tussen Antwerpen en Brussel 45 kilometer lang. Toch doet dit probleem zich alleen hier voor. De politici wilden hun ovens vlakbij de bevolking plaatsen. In het kader van de grote verdwijntruc werd de afvalberg in verbrandingsovens weggetoverd.

Deze wijk is door de ovens overvallen. Die installaties werkten met gammele technologie die niemand beheerste en waarvan niemand de gevolgen kende. Die gevolgen waren voor ons. Wij waren de proefkonijnen in een groot, levend laboratorium. Later kunnen studenten doctoreren over de vraag wat er gebeurt als zoveel mensen gedurende zoveel jaar aan dioxines worden blootgesteld. Helaas : die mensen, dat zijn wij. En natuurlijk was dat geen complot van de politici tegen de bevolking. Maar wat hier gebeurde, getuigt van een onvergeeflijke lichtzinnigheid. Dat is misdadig. Onze politici konden namelijk niet garanderen dat de ovens ook maar enigszins aan de normen voldeden. Vandaag overschrijdt de IHK-oven veertig keer de norm. Politici vinden dat een enorme verbetering tegenover vroeger, toen de norm vijfhonderd keer werd overschreden. Maar het blijft wel veertig keer te hoog. Het klopt dat wij nooit kunnen bewijzen dat deze ovens ons ziek maakten. Alleen weet professor Hens wel dat onze klachten en ziektesymptomen perfect overeenstemmen met de wetenschappelijke kennis over dioxines. Dat het beleid maar eens aantoont dat het de normen niet permanent overtrad. Als iemand van de slachtoffers, naar buitenlands voorbeeld, op de onzalige gedachte zou komen om de bewijslast voor de rechtbank om te draaien, dan staat de overheid er slecht voor.

Wat weerhoudt u ?

DILLEN : Ik wil geen geld slaan uit deze actie. Wat mijn kind overkwam, is onbetaalbaar en onherstelbaar. Ik wil deze sluipmoord stoppen en hoop dat wat hier gebeurde, als een bom in het gezicht van de politici ontploft. Anders zal Vlaanderen op een mooie dag bang ontwaken.

Burgers die scherpe kritiek leveren, worden snel in een politiek hoekje geduwd om ze monddood te maken. Van u kunnen politici zeggen dat u met uw argumenten aanleunt bij de milieubeweging.

DILLEN : Ik ben apolitiek en mijn kritiek op Mieke Vogels is even scherp als die op de andere politici. Alle partijen hebben vertegenwoordigers in de intercommunales. Dit overstijgt de partijgrenzen. We willen deze zaak bespreekbaar maken, in de eerste plaats hier op de wijk. Want mensen praten niet graag over de handicaps van hun kinderen of over de kanker van een familielid. Bovendien ziet deze wijk er op het eerste gezicht heel mooi en onbezoedeld uit. Ik zie er ook gezond uit, maar heb wel een genetisch probleem. Dioxines zijn onzichtbaar. We zijn er allemaal ingelopen en dragen daarvan de gevolgen. Hoe dikwijls stond Johan Malcorps eenzaam in de woestijn te prediken ? Hoeveel actievoerders hebben de politici in die uitputtingslag van jaren al niet klein gekregen ? Maar misschien hebben we deze choquerende berichten nodig om eindelijk een debat ten gronde te voeren in de plaats van het volk dom te houden. We zijn bijna allemaal veel te laks geweest.

Peter Renard

?Moorddadig Milieu in Vlaanderen. Moeder waarop leven wij ?? Peter Cremers, Bob van Laerhoven, Raf Willems. Icarus, Antwerpen. 248 blz. 795 frank.

Spelende kinderen met op de achtergrond de verbrandingsoven van Wilrijk. Ik hoop dat deze ovens als een bom in het gezicht van de politici ontploffen.