In de strijd voor het voorzitterschap van de VLD lijkt Patrick Dewael de gedoodverfde opvolger van Guy Verhofstadt. “Er is niks mis met de partij, ” zegt hij in een gesprek.
“ALS IK HET HAAL, ga ik ervan uit dat mijn medekandidaten zich bij de uitslag neerleggen. Als ik het niet haal, hoop ik mijn werk bij de VLD gewoon te kunnen voortzetten. ” Aan het woord is Patrick Dewael, burgemeester van Tongeren, fraktieleider van zijn partij in de kamer en door velen al getipt als opvolger van VLD-voorzitter Guy Verhofstadt. Temeer omdat Dewael zich tot wrevel van zijn belangrijkste medekandidaten Annemie Neyts, Herman De Croo en Rik Daems door de uittredende voorzitter laat steunen. Toch hield hij zich opvallend gedeisd in een campagne, die intussen op volle toeren draait.
– PATRICK DEWAEL : Ik weiger in een mediacircus mee te stappen. De voorzittersverkiezing is een interne partijaangelegenheid, een kwestie tussen de kandidaat en de 80.000 VLD-leden.
– Door verklaringen van onder meer Pierre Chevalier, werd de indruk gewekt dat de campagne rond het voorzitterschap draaide om de keuze : De Croo of de vernieuwers ?
– DEWAEL : Dat was in een vakantie-interview met Pierre Chevalier, één pagina in Het Nieuwsblad waar ze bij De Standaard een passage uitlichtten. En dat gaat in de komkommertijd een eigen leven leiden. Als leden met die vragen zitten, moeten ze de gelegenheid krijgen om ze aan de kandidaten te stellen. Maar ik kan me voorstellen dat onze politieke tegenstanders graag uitspraken van de ene kandidaat tegen die van een andere willen afwegen. Reden temeer om daarin niet mee te spelen.
– SP-voorzitter Tobback wil graag Herman De Croo als nieuwe VLD-voorzitter.
– DEWAEL : Ik heb het nagekeken : Louis Tobback is geen VLD-lid, zelfs geen geregistreerde kiezer.
– De stichting van de VLD leverde nooit de verhoopte doorbraak op. Als gevolg daarvan ontstond de indruk dat er iets is misgelopen en dat de veelheid van kandidaat-voorzitters nu daar een uiting van is.
– DEWAEL : De stichting van de VLD was het gevolg van een oprecht aanvoelen dat het met de politiek in ons land en eigenlijk ook daar buiten verkeerd liep. Dat werd nog maar eens gedemonstreerd door de manier waarop de huidige regering tot stand kwam. Machtsgroepen, zuilen, die geen enkele demokratische verantwoording verschuldigd zijn, bepalen mee de politiek. Die zuilen willen baas blijven in eigen huis, maar het huis moet wel met geld van de gemeenschap worden betaald en onderhouden. Zelfs Tobback heeft onlangs in verband met het sociaal overleg toegegeven : de regering zit erbij en betaalt de kostprijs.
Intussen kunnen partijen vrijwel straffeloos naar verkiezingen gaan, zaken beloven en na de verkiezingen opnieuw overgaan tot de orde van de dag. De CVP en meneer Dehaene pleitten in het Sleutelplan voor de verkiezingen voor een fiskale stop. Waarna Dehaene, de vleesgeworden arrogantie, zegt : ik weet wat goed is voor mijn begroting ; als belastingverhogingen noodzakelijk zijn, dan komen die er.
In 1991-’92 was er een overduidelijk samenspel tussen Mia Devidts van het ABVV en Willy Peirens van het ACV om kristen-demokraten en socialisten tot een voortzetting van de koalitie aan te sporen. Nu was dat samenspel er opnieuw.
– Maar dit keer met een breder veld. Niet alleen de vakbonden, maar ook werkgevers en financiële instellingen hoopten op de voortzetting van de koalitie.
– DEWAEL : Omdat bepaalde ondernemers en financiële groepen alle belang hebben bij de voortzetting van dit soort politiek. Neem nu de schijnprivatizering van de NMKN. Privatizeren is een liberaal principe, met veel voordelen qua efficiëntie en management, waarmee de politizering wordt tegengegaan. Hoe loopt dat hier ? Er wordt verkocht aan de vrienden van de vrienden. In veel privatizeringen wist men al bij voorbaat naar wie de buit zou gaan. Wat nu met ASLK en Bacob gebeurt, illustreert dat ten volle. Enkele dagen geleden vernam ik van een bankier wat de gang van zaken is bij de ASLK ook een zogenaamde privatizering. Dat is geen privatizering, want de regering beslist welke mensen op welke posten blijven zitten. Er zijn in de ASLK bij overnames van verzekeringsportefeuilles dingen gebeurd waarvoor je in een privé-bedrijf aan de deur vliegt. Maar die politieke beschermelingen blijven gewoon zitten. Ik kan me dus voorstellen dat dit soort mensen tevreden is met het huidige beleid. Evenals sommige werkgevers. Als ze geen verlaging van de loonkost krijgen, dan kunnen ze bepaalde werknemers nog altijd met brugpensioen sturen ; de overheid betaalt toch de faktuur.
– De VLD is voor hen ook het onbekende.
– DEWAEL : De Nederlandse socialist Marcel Vandam zei het al : “De ongemakken van een status quo wegen niet op tegen de onzekerheid van de verandering. ” Maar Europa moet een keuze maken. Kunnen we blijven doorgaan in deze situatie, met veertien procent werklozen ? Wij slagen er niet meer in om ekonomische groei in werkplaatsen om te zetten. We doen zeer meewarig over Aziatische of Amerikaanse ekonomische systemen. Toegegeven : het Japanse of het Amerikaanse model is ook het mijne niet. Maar je kan er niet onderuit dat ze daar drie, vier procent werkloosheid hebben en wij, ondanks de groei, veertien procent. In de vorige legislatuur werden 11.000 jobs gecreëerd, maar de werkloosheid zit weer op 514.000. Het werkelijke aantal benadert het miljoen. Hoe lang kan een samenleving zich dat veroorloven ? Dat is een duale samenleving, met een groeiend konflikt tussen aktieven en zij die geen baan hebben en zich uitgesloten voelen. De politiek troost zich met de gedachte : we geven die mensen toch een uitkering. Dat zou er nog aan mankeren. Die mensen vragen niets anders dan een job. En ze die bezorgen, kan niet. Want tal van faktoren staan dat in de weg : kost van sociale zekerheid, loonkost, gebrek aan flexibiliteit in de arbeidsmarkt. Da’s typisch voor de overheid : ze probeert een aantal zaken in stand te houden, zogezegd om de overgangen te verzachten.
– Is dat niet eigen aan het Europese model ?
– DEWAEL : Frits Bolkestein (van de rechts-liberale Nederlandse VVD) heeft gelijk als hij zegt dat er naast het Angelsaksische model en het Rijnlandmodel een soort van Midatlantisch model moet worden gevonden. Een systeem waarbij we de voordelen van het ene en het andere systeem kombineren. Soepelheid in de arbeidsmarkt gaat niet noodzakelijk gepaard met minder sociale bescherming. De vraag is wel : wie heeft voortaan nog recht op die sociale bescherming ? In onze verzorgingsstaat wordt de prikkel tot het leveren van inspanningen almaar kleiner, terwijl de kost van het systeem wordt opgevoerd. Onze boodschap is nog altijd even aktueel als drie jaar geleden, op het moment dat de VLD werd opgericht. Wij kunnen onze analyses onverkort handhaven.
– Toch zong u onlangs in een interview de lof van wijlen Emile Flamant van het liberale ziekenfonds, een tegenstander van de harde VLD-opstelling ?
– DEWAEL : We hebben in onze statuten onze opvatting over burgerdemokratie, over kumulatie op het eigen partijkader willen toepassen. Wij wilden eerst voor eigen deur vegen. Emile Flamant twijfelde er niet aan dat de VLD-politicus zo onafhankelijk mogelijk moest worden. Hij waarschuwde in verband met de kumuul wel dat het goed zou zijn om die regel eerst door het parlement te krijgen, zodat hij voor alle partijen gelijk zou zijn. Ik heb dat geprobeerd, dat is niet gelukt. Flamant was geen tegenstander van de kumuulregel. Hij zei wel : vergis u niet van vijand.
– Uw medekandidaat Annemie Neyts zegt dat ze opnieuw toenadering wil zoeken tot de liberale sociale organizaties. U zegt dat u de relaties met de nevenorganizaties wil optimalizeren.
– DEWAEL : Die banden zijn nooit verbroken.
– Flamant is op een kongres toch boos weggelopen ?
– DEWAEL : In de statuten is niet alleen sprake van een onverenigbaarheid van een mandaat met funkties in nevenorganizaties, er is ook sprake van een potentiële onverenigbaarheid met een funktie in de raad van bestuur van grote bedrijven. Die onverenigbaarheid is uiteraard niet per definitie bewezen, wat wel het geval is met een leidinggevende funktie in een ziekenfonds. In dat geval wordt de onverenigbaarheid als vaststaand aanzien. In het andere geval kan je het bewijs van het tegendeel leveren. Flamant eiste voor iedereen de kans om het bewijs van onafhankelijkheid te leveren.
We hebben destijds, verkeerdelijk, de indruk gewekt dat we de sociale organizaties aanwijzen als de hoofdschuldigen in het proces van belangenvermengingen. Dat misverstand ging een eigen leven leiden. In een eerste reaktie voelde le nouveau CVP zich verdeeld. Er was daar een geschil tussen Wivina Demeester en de Boerenbond, er werd getwist over de band met de standen en vooral met het ACV-ACW. Dat was een eerste, gezond gevolg van onze aktie. Maar wij dreigden op de duur in konflikt te komen met onze eigen liberale organizaties, die zich op dat vlak weinig of niks te verwijten hadden. De CVP heeft intussen weer eieren voor haar geld gekozen : de band met Boerenbond en ACV-ACW is inniger dan ooit.
– Ook de bevolking lijkt niet zomaar bereid om dat weefsel van kulturele en sociale organizaties los te laten.
– DEWAEL : We moeten een onderscheid maken tussen de basis van het spontane, oprechte middenveld, dat ik koester en dat onschatbare diensten verleent in de begeleiding van de mensen en dat niks te maken heeft met de politieke belangenvermenging en beïnvloeding, en de top van die organizaties die het overheidsmanna binnenrijft. Soms werd de indruk gewekt dat de VLD basis en top over dezelfde kam haalde. Zo van : de VLD is tegen ons. Ik kan u teksten tonen van SP-senator Guy Moens die in Tongeren in het blad van het socialistisch ziekenfonds schrijft : Agusta is erg, maar Verhofstadt is nog veel erger. Het zal je maar overkomen dat je in Limburg lid wordt van het socialistisch ziekenfonds en elke week het proza van de heer Moens door de strot krijgt.
– Heeft de VLD destijds niet een aantal zaken verkeerd ingeschat ? De partij weigerde mee te werken aan de publieke financiering van partijen en de staatshervorming. Dat laatste zou de aansluiting van Hugo Schiltz (VU) bij de nieuwe partij hebben afgeblokt.
– DEWAEL : Op die laatste vraag moet Schiltz zelf antwoorden. De VLD-houding tegenover de staatshervorming was een doelbewuste keuze. Onze belangrijkste kritiek op deze staatshervorming blijft dat de deelgebieden geen enkele financiële en fiskale verantwoordelijkheid dragen. We leven nu in een land met een rijke Vlaamse burger, want de Vlaamse begroting is één lang zegebulletin omdat de Vlaamse gemeenschap van de federale overheid ontzettend veel middelen toegestopt krijgt. Maar die rijke Vlaamse burger is tegelijk een doodarme Belg. En let op : bij de herziening van de financieringswet, in 1999, staan we weer met getrokken messen tegenover elkaar. Wie nu, zoals (Vlaams minister-president) Luc Van den Brande (CVP), voor meer financiële autonomie, voor een federalizering van onderdelen van de sociale zekerheid pleit, botst op een Waals veto. Waarom zouden de Walen daarover praten ? Ze zitten toch komfortabel. Bovendien, vraag aan Agalev hoe ze er nu over denken. Hoe zit dat met hun ekotaksen ?
De toenmalige PVV heeft inderdaad de financiering van politieke partijen afgewezen. Maar anderhalf jaar geleden hebben we in onze nota omtrent Propere Handen in een luik voorzien waarin de overheidsfinanciering niet ter diskussie werd gesteld. Toch blijf ik het ongezond vinden dat de belastingbetaler moet opdraaien voor de financiering van politieke partijen. Trouwens, ondanks die financiering blijven excessen mogelijk. Bij de SP zijn er ontsporingen geweest op een moment dat publieke financiering al een feit was. Is het niet verkieslijker de ondersteuning van het werk van de parlementsleden te verbeteren ? Want die voeren een ongelijke strijd met de veel beter bewapende uitvoerende macht. De regering wil nu zelfs ambtenaren van het Rekenhof het kontrole-instrument bij uitstek van het parlement naar kabinetten detacheren. En dat kan zo maar. En dan heb ik het nog niet over de uitvallen van de regeringspartijen naar de rechterlijke macht. Terwijl de scheiding van de machten nochtans de basis is van elke parlementaire demokratie.
Onder de vorige regering werd, onder druk van de opeenvolgende schandalen, zelfs bij de PS en de SP, gezegd : we moeten de parlementaire onschendbaarheid opnieuw bekijken. Na de verkiezingen omdat de schade beperkt bleef werd het geweer van schouder veranderd en verkondigde iemand als Claude Eerdekens (PS) opnieuw de komplotteorie. En zei gewezen SP-voorzitter Frank Vandenbroucke : ik ben niet meer akkoord met de opheffing van mijn parlementaire onschendbaarheid, want ik heb geen vertrouwen meer in dat gerecht. Welke burger kan zich zoiets veroorloven ? Ze kunnen blijkbaar opnieuw opgelucht ademhalen.
– Komt deze voorzittersverkiezing de VLD niet slecht gelegen, op het moment dat de regering aan haar begroting sleutelt ?
– DEWAEL : Die verkiezing kan op 16 september, na de eerste ronde, al achter de rug zijn. Indien niet, dan toch op 7 oktober. De regering komt met haar begroting rond die tijd in de kamer. Momenteel zegt Fons Verplaetse van de Nationale Bank zus, minister Philippe Maystadt van Financiën zo, en begrotingsminister Herman Van Rompuy zegt nog iets anders, kwestie van een deel van de CVP-achterban te sussen. Intussen doen wij als oppositiepartij ons werk, waarbij Rik Daems als begrotingsspecialist geregeld laat opmerken wat te gebeuren staat.
Er werd ons destijds verweten dat we als het ware geobsedeerd waren door de begroting. Nu is alleen de drie procent (begrotingstekort) as such aan de orde. Toegegeven : je moet daar komen. Maar hoe bereik je dat ? Met 100 miljard frank nieuwe lasten ? Dan geraak je niet uit die vicieuze cirkel van teruglopende werkgelegenheid, slabbakende vraag, konsumptie, investeringen. Bij elke oproep van Tobback voor een vermogensbelasting wordt dat proces nog versneld, komen er nog meer faillissementen, nog meer werklozen.
Je kan het land met nieuwe heffingen perfekt naar die drie procent loodsen en tegelijk een ekonomische puinhoop aanrichten. Professor Paul De Grauwe heeft cijfers die aantonen dat de ekonomische herleving, waar deze regering voor de verkiezingen mee te koop liep, kompleet is verschrompeld. Onze loonkosthandicap tegenover onze belangrijkste partners is opnieuw toegenomen. Er is een enorme stijging van het aantal faillissementen. In ’95 zitten we na zeven maanden al op 4.098 falingen. In ’94 zaten we voor dezelfde periode op 3.770. Er zijn 514.000 werklozen, of 24.000 meer dan einde juni. Een stijging die even sterk is in ’92-’93, op het hoogtepunt van de krisis. En dan werden er 70.000 werklozen naar de OCMW’s versluisd, zodat voortaan steden en gemeenten in hun bestaansminimum moeten voorzien.
– De meeste kandidaat-voorzitters willen de VLD opnieuw in de regering. Valt er, met uw stellingen, met één van deze partners wel te regeren ?
– DEWAEL : Niet met de recepten die zij nu voorleggen. Er moet een breuk komen met het huidige beleid. Maar ik ga niet naar onderhandelingen met een programma dat te nemen of te laten is. Als ze mij kunnen overtuigen dat bepaalde van onze oplossingen niet werkzaam zijn of bijgestuurd moeten worden, dan zal ik dat aanvaarden.
– Was het sleutelplan van Dehaene een basis om te onderhandelen ?
– DEWAEL : Met zijn voorstellen in verband met de pensioenen stapte hij alvast in de goede richting. Dat was niet meteen het VLD-plan, maar het leek er verdacht veel op. Dehaene geeft vaak, als hij van een buitenlandse reis terugkeert, de indruk tot inkeer te zijn gekomen. Na zijn reis naar Japan was hij behoorlijk geschokt. Plotseling was een hervorming van onze sociale zekerheid aan de orde. Er zou een nieuw globaal pakt komen. Maar eens thuis, en weer onder de knoet van de belangengroepen, werd dat globaal pakt een paktje dat niet eens aan de essentie van de zaak raakte. Zelfde scenario na zijn terugkeer uit de Verenigde Staten. Toen had hij de mond vol over de dienstenekonomie, die jobs creëerde. Zijn sleutelplan stond bol van frazen over flexibiliteit. Maar intussen hebben bepaalde krachten er anders over beslist.
– Kortom : Dehaene moet wat meer gaan reizen ?
– DEWAEL : Zeer zeker, maar dan niet om in Texas op een mekanische stier te gaan zitten. Let op, de man is ook persoonlijk totaal veranderd. Hij leent zich nu ook tot allerhande mediaspelletjes. De pers wordt er bijgehaald als zijn zoon trouwt, als hij in zijn tuin werkt of op de voetbaltribune zit. De pers voert hem graag op als een Jan Modaal en geeft nauwelijks weerwerk. Niet antwoorden op vragen van het parlement, de Nationale Bank inschakelen in een fiskale operatie, volgens de pers is dat allemaal een bewijs van de handigheid van de premier. Maar waar leidt dat naartoe ?
– Guy Verhofstadt stond blijkbaar een koalitie met CVP of SP in de weg. Hij steunt u openlijk, u bent zo’n beetje zijn politieke zoon. Bent u dan nu een ander “joenk” in de maak ?
– DEWAEL : Ze hebben de persoon van Verhofstadt aangegrepen om iets niet te moeten doen, wat ze toch al niet van plan waren. Ik kan alleen zeggen dat ik in Limburg in 24 gemeenten een koalitie VLD-SP heb.
– In Tongeren zelfs met Guy Moens !
– DEWAEL : Zeer zeker, en we voeren daar een beleid van uitbesteding van stadstaken, zeg maar van privatizering, en dat loopt allemaal voortreffelijk. Zoals Bolkestein zegt : ik ben niet van gedacht veranderd, zij zijn veranderd. Intussen speelt de meerderheid antivoetbal. Wij willen iets verfrissends in het spel brengen. ’t Is niet omdat we af en toe een goal binnenkrijgen, dat we onze taktiek zullen omgooien. Het is al genoeg dat de trainer zijn konklusie heeft getrokken.
– U raakte een aantal ontsporingen uit de politieke praktijk aan : het samenspel van de regering met de Nationale Bank, de kritiek van politici op justitie. Is er dan sprake van een normverschuiving in het politieke milieu ?
– DEWAEL : Kristen-demokraten en socialisten konden hun koalitie voortzetten, met dit verschil dat de CVP nu minder stemmen haalt dan Leo Tindemans in ’79 op zijn eentje, en dat de SP op een historisch dieptepunt zit. Er is dus toch wat veranderd in de politieke krachtsverhouding. De angstfaktor speelde bij de jongste verkiezingen nog een rol, maar de mensen zullen gaandeweg inzien dat, als er niks fundamenteels verandert, we met z’n allen op de fles gaan. Sommigen voelen zich nog komfortabel in hun hangmat, ook als ze onrechtmatig uitkeringen ontvangen. Die kiezers zal en wil ik niet bereiken.
Dit gezegd zijnde : er is sprake van normvervaging. Daarom moeten we blijven proberen de mensen op te leiden tot kritische burgers, bewust van rechten en plichten. De overheid moet, rekening houdend met een aantal fenomenen, haar regelgeving opnieuw bekijken. We gaan er van uit dat voor elk probleem een regel kan worden opgesteld. Die toevloed heeft ervoor gezorgd dat de mensen de regels niet meer kennen. Bovendien wordt het niet naleven ervan nauwelijks gesanctioneerd. Ook dat leidt tot normvervaging. Het konflikt tussen burger en politiek is erg. Maar het konflikt tussen burger en gerechtelijke macht is veel erger, want de rechter is toch de laatste zekerheid dat de regels worden gerespekteerd.
– Vooral als dan ook de politiek zich vragen stelt over de werking van het gerecht.
– DEWAEL : Ons land is van hoog tot laag gekorrumpeerd. Alles valt te regelen. Met Agusta spatte een etterbuil open en kollektief België was geschokt. Maar twee, drie weken later toonde het zich zeer vergevingsgezind. Die schizofrenie is opvallend, zeker als ik het verkiezingsresultaat als waardemeter neem. De mensen eisen een degelijke politieke klasse, maar stemmen er niet voor. Als bovendien die politieke klasse, zoals de SP en de PS, de oorlog met het gerecht aanbindt, dan valt de normvervaging niet langer te ontkennen.
Kennis is overdraagbaar. Toen Albert Einstein stierf, werd al zijn kennis onverminkt op zijn kollega’s-academici overgedragen. Wanneer zuster Theresa van Calcutta sterft, zal slechts het beeld van haar menselijke grootheid worden herdacht. Maar dat is dan ook alles. Er bestaat dus een enorme ongelijkheid tussen de overdracht van kennis en van etiek. Als we de overdracht van etiek via onderwijs en kultuur niet benadrukken, dan zitten we goed fout.
Hubert van Humbeeck
Rik van Cauwelaert
Patrick Dewael : de vernieuwing doortrekken.
Dewael met Guy Verhofstadt : een nieuw “joenk” op het terrein.
Patrick Dewael, Rik Daems en Herman De Croo, drie kandidaat-voorzitters van de VLD.
