Geld- en waardentransporten blijken deze weken een gevaarlijke onderneming. ?Ze zijn ons uithangbord en geven veel arbeidsvreugde,” leert een rondgang in de sektor.
LIEFST KOMEN bewakingsdiensten zo weinig mogelijk in het nieuws. Want als ze toch het journaal halen, spat het bloed van het scherm. De jongste maanden defileerden de gepantserde bestelwagens geregeld voor het oog van de camera. Niet alleen de overvallen namen toe, ook het oeverloze geweld dat ermee gepaard gaat. Een golf van paniek stroomt door de sektor, maar de geldtransporteurs zelf blijven opvallend kalm. Ze staan niet te springen voor een andere job, het geweld en de risico’s nemen ze erbij. ?De term bewaking dekt uiteraard veel meer dan alleen geld- en waardentransporten, maar die geld- en waardentransporten zijn wel het uithangbord van de sektor,” verzekert Redgy Decroix, GMIC-direkteur voor de regio Brussel. ?Daar vinden onze mensen de meeste beroepsvreugde. Ze willen er allemaal bij, dat laten ze al tijdens de aanwervingsprocedure duidelijk blijken.”
De wet op de bewakingsondernemingen, interne bewakingsdiensten en beveiligingsmoduleringen van 10 april 1990, kortweg de wet- Tobback, beschrijft het spectrum dat de bewakingsdiensten bestrijken. Alleen ondernemingen met een vijfjarige vergunning mogen sinds 29 mei 1990 instaan voor de bewaking van roerende en onroerende goederen en voor de bescherming van individuele personen en van waardevolle transporten. Ze mogen ook vanop afstand bewaken, via een dispatching die noodsignalen interpreteert. Een viertal grote maatschappijen neemt in België 95 procent van de omzet in de bewakingssektor voor zijn rekening : Group 4-Securitas, de marktleider, GMIC, Securis en Baron Security. Bij hun vergunning horen strenge voorschriften op de werking van het bedrijf, minimale (opleidings)eisen voor het personeel en geregelde kontroles vanwege het ministerie voor Binnenlandse Zaken.
De wet-Tobback reserveert het beroep voor EG-burgers van minstens achttien jaar met woonplaats in België. Ze moeten een blanco strafregister hebben en mogen de funktie niet kombineren met een job als privé-detective, wapenfabrikant, munitiefabrikant of wapenhandelaar. En politie-agenten mogen binnen de vijf jaar na hun politiecarrière niet als bewaker beginnen. ?Uit de populatie die aan die voorwaarden voldoet, selekteren wij agenten,” legt Ignace Van Burm, human resources manager van Group 4-Securitas uit. ?We laten de kandidaten psycho-technische testen afleggen, onderwerpen hen aan een persoonlijkheidstest en nemen een interview af. Bovendien leggen we een gedetailleerde medische vragenlijst over de kandidaat voor aan een onafhankelijke arts. En als een bewakingsagent van dienst verandert, moet hij weer op doktersbezoek.”
RAMBO-FIGUREN.
Aan de nieuwe rekruten schrijft de wet vervolgens een verplichte opleiding voor. Die moeten ze volgen in een van de acht erkende opleidingsinstellingen voor bewakingsagenten. De grote bedrijven hebben hun eigen centrum, andere maatschappijen kunnen een beroep doen op onafhankelijke entiteiten. Decroix : ?Onze investeringen in opleiding lopen op. Voor de basisopleiding tellen we al snel zeventigduizend frank per bewakingsagent neer. Wie er gespecializeerde kursussen bijneemt, kan ons tot honderdvijftigduizend frank aan opleiding kosten. Er lijkt op dat vlak trouwens een akkoord in de maak met de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling (VDAB) ; die zou investeren om gekwalificeerde werklozen de basisopleiding te laten volgen.”
Die opleiding voor kandidaat-bewakingsagenten duurt 120 uur. Bewaken mét wapen vergt nog veertig extra lesuren, de wapenopleiding voor bodyguards of waardentransporteurs duurt nog minstens vijftien uur langer. Waardentransporteurs en deelnemers aan patrouilles krijgen bovendien een bijkomende rij-opleiding. Ze maken zich in die kursus een defensieve rijstijl eigen, maar leren ook hoe ze zich op een heel agressieve manier door een blokkade kunnen rammen, voor het geval ze klem gereden worden. Bij wijze van oefening dienen ze, bijvoorbeeld, een druk verkeerspunt op te rijden in omgekeerde rijrichting. Al wordt ook daar bij de kursisten ingeprent, dat voorkomen nog altijd boven genezen gaat.
Van Burm : ?De specifieke opleiding waardentransporten duurt 65 uur. Dus heeft de moderne waardentransporteur finaal minstens 235 uur opleiding doorgeworsteld. Alleen werkt de wet niet retro-aktief. Mensen die voor april 1990 in dienst kwamen, hebben dus niet altijd die opleiding genoten. We zitten in een overgangsfaze : met elke lichting nieuwe agenten schrijven we enkele van onze anciens voor de kursussen in. En er gaan zelfs stemmen op om een syntese-versie van de basiskursus voor die mensen uit te werken. De stap naar uitsluitend heel specifiek opgeleide bewakers is nog slechts een kwestie van tijd.” Dat gelooft ook Redgy Decroix : ?Er is vraag naar opleiding. Door de klanten, maar ook vanwege het personeel.”
De wettelijke eisen veranderden het beeld van de bewakingsagent in elk geval grondig. ?De tijd van Rambo-figuren is definitief voorbij,” zegt Ignace Van Burm. ?De wet schrijft lager secundair onderwijs voor, maar de basiskwalificatie verschuift : meer dan de helft van de bewakingsagenten heeft humaniora achter de rug, een aantal van hen zelfs hogere studies. Met stoere bonken alleen kom je er niet meer, daarvoor is het ideale profiel van de bewakingsagent te sterk gewijzigd. De nadruk ligt vandaag vooral op kommunikatieve en sociale vaardigheden, op waarnemingssnelheid, visueel geheugen, scherpe observatie en hoge aandachtskoncentratie. De schitterende fysieke konditie komt op het tweede plan.” Bovendien wordt er een meerwaarde verlangd. ?We krijgen, bijvoorbeeld, veel vraag naar agenten met een basiskennis informatica,” meldt Redgy Decroix. ?Logisch : een bewakingsagent die aan de receptie zit van een volledig geïnformatizeerd bedrijf, moet de bezoekers in het systeem kunnen inbrengen.”
CHECK, DUBBELCHECK.
Informatika maakt nog geen deel uit van het opleidingspakket voor bewakingsagenten. Ignace Van Burm : ?Het basispakket valt in zeven luiken uiteen. Het eerste omvat beveiliging en evacuatieplannen, metodes van bewaking in de bedrijven. In hoofdstuk twee leggen we de rekruten uit welke hun rechten en plichten zijn. We maken hem in feite duidelijk dat hij geen speciale kompetenties heeft, maar dat hij wel bepaalde plichten moet naleven. Plichten, die ook de gewone burger opgelegd krijgt, maar vaak vergeet uit te voeren. De volgende week leert de kandidaat-bewakingsagent rapporteren, in het belangrijke vierde hoofdstuk onderwijzen we de kneepjes van de kommunikatie, zowel radio- als taktvolle man-tot-man-kommunikatie. De kursus gaat progressief verder : in het vijfde luik krijgen de kursisten teoretisch wapenonderricht en zelfverdedigingstechnieken. Vervolgens oefenen we onze agenten in het omgaan met bomalarmen, kleine brandjes, arbeidsongevallen. Hoofdstuk zeven behandelt EHBO.
De kursussen bestaan uit ongeveer tachtig uur teorie en veertig uur praktijk. Ze lopen over een periode van vier tot zes weken. Onmiddellijk na de kursussen moeten ze een eksamen afleggen.” Met een getuigschrift op zak mogen ongewapende bewakingsopdrachten uitgevoerd worden. Wie méér wil, moet verder kursussen doorworstelen. ?In de 65 extra lesuren voor waardentransporteurs krijgen ze kennis van het voertuig en de middelen onderwezen, hun kennis van de wegkode wordt weer opgefrist en er worden procedures aangeleerd voor krisissituaties, voor kommunikatie en voor kontakt met de overheid en de klanten. Daarbovenop staat er ook nog wapenonderricht op het menu, veertig uur lang. Tenslotte wachten nog vijftien uur schietopleiding met bewegende doelen.”
Geldtransporteur word je niet zomaar. Behalve een intensieve opleiding gaat er ook een grondige doorlichting aan vooraf. Het getuigschrift van goed zedelijk gedrag kontroleert het strafblad, de provincie gaat nog een stapje verder als er een wapenvergunning aangevraagd moet worden. Daar daalt het onderzoek zelfs tot bij de wijkagent af. ?Geldtransporteurs moeten de grondigste kontrole door : zij hebben allemaal een Navo- clearance, want die hebben ze nodig om toegang te krijgen tot de Nationale Bank en verschillende andere instellingen. Verschillende, vooral Amerikaanse, bedrijven eisen ook dat hun veiligheidspersoneel die clearance heeft,” zegt Van Burm.
MOTIVATIE.
De geld- en waardentransporten zijn het einddoel van vrijwel elke ambitieuze bewakingsagent. Merkwaardig, want almaar gewelddadiger misdadigers veranderen de waardentransporten in levensgevaarlijke ondernemingen. De bewakingsagent die zo’n transport uitvoert, krijgt een basisloon van een 378 frank per uur, volgens de kollektieve arbeidsovereenkomst (CAO) van de sektor. Dat brutobedrag wordt aangevuld met premies voor nacht- en weekendwerk, maar nooit met risicopremies.
Van Burm : ?De mensen in de bestelwagens staan bloot aan enorme stress, we moeten ze voortdurend ondersteunen. Dat doe je door het materieel te perfektioneren, waarmee ze moeten werken. Een goede auto, sterke pantsering die hun integriteit beschermt en waterdichte procedures zijn bijgevolg een must. Group 4 beschikt bovendien over een scoring team, dat elk punt van elke route op zijn zwakheden heeft gekontroleerd. We checkten belichting, vluchtwegen, de mogelijkheden voor gangsters om zich te verstoppen, noem maar op. Bij de minder veilige agentschappen schakelen we een cover team in, dat de transporteurs bijstaat als die de kritieke punten aandoen.”
Toch voelt de geldtransporteur zich niet altijd even veilig. ?We zijn als levende schietschijven,” beweren sommigen, ?de bepantsering van de wagens, bijvoorbeeld, is veel te dun.” Het blijft een aartsgevaarlijke job, geeft Van Burm toe. ?Omdat de misdadigers steeds driester worden, kunnen wij niet op elke dreiging anticiperen. Als de gangsters, zoals in Rijsel, met een bazooka voor de transporten staan, kunnen we geen pantser dik genoeg maken. Of je moet met tanks gaan rondrijden, maar dan is het bedrijf niet meer rendabel.” De sektor zit met de handen in het haar. Redgy Decroix : ?De huidige generatie overvallers heeft de oorlogswapens ontdekt, die door vrijwel alle bepantseringen boren. Dat draagt uiteraard niet bij tot het gevoel van veiligheid. Vroeger wisten onze mensen zich veilig in hun bestelwagens. Ze wisten ook dat ze dubbel moesten uitkijken op de kritieke punten, op de plekken waar ze uit de wagen moeten. Nu hebben ze elk ogenblik van de rit volledige koncentratie nodig.”
Want, de overvallers zijn gewiekst. ?Uit de recente overvallen leerden we dat de gangsters zelf ook testen uitvoeren op gepantserde wagens,” zegt Decroix. ?Ze trekken ook lessen uit vroegere overvallen. Toen de bende van Patrick Haemers explosieven bevestigde aan een gepantserde bestelwagen, waren bestelwagen én inhoud weggeblazen. Terwijl de gangster nu perfekt gedoseerde kneedbommetjes tevoorschijn toveren, die, bijvoorbeeld, het deurslot onbruikbaar maken, maar al de rest intakt laten. Het wild is de jager daarin voor.” En de grens is nog niet in zicht. Filozofisch besluit Decroic : ?Alleen als we een middel vinden om geldtransakties uit te schakelen, kunnen we de misdadigers afremmen.”
VANGNET.
De bedrijven van de bewakingssektor passen zich razendsnel aan de nieuwe ontwikkelingen aan. Ze proberen te anticiperen op het gevaar en ze zorgen voor steun aan bewakers die oog in oog met overvallers stonden. Menselijke steun. Zo nam elk bedrijf dat geldtransporten regelt, inmiddels al een psychologisch team onder de arm. ?Om te zorgen voor een krisisopvang en om het slachtoffer zijn trauma’s te helpen verwerken,” verduidelijkt Guy Pelsmakers, die bij GMIC het psychologische vangnet spant. ?We worden onmiddellijk verwittigd als er een overval plaats heeft. Vervolgens nemen we kontakt op met de slachtoffers en regelen meteen een ontmoeting. Om raad te geven : we leggen uit dat er een periode van lusteloosheid en vermoeidheid komt, slaapstoornissen, verhoogde prikkelbaarheid. We maken duidelijk dat ze zich een tijdlang moeilijk zullen kunnen koncentreren, dat er een schuldgevoel zal optreden, dat ze angst zullen voelen. We proberen de symptomen van posttraumatische stress te onderscheppen.”
De informatie moet slachtoffers van hold-ups duidelijk maken dat ze eigenlijk heel normaal reageren. ?Dikwijls vragen slachtoffers of ze gek aan het worden zijn. Tijdens gemiddeld een drietal sessies onderstrepen we dat ze zich geen zorgen hoeven te maken. We screenen hen voortdurend en begeleiden ze om opnieuw in het beroep te stappen. Ik sta vaak verbaasd van de maturiteit van de transporteurs zelf : zij schromen zich niet om te zeggen dat ze voor een herinstap nog niet rijp zijn, ondanks de vaak onmiskenbare drang om weer bij de groep te horen. Onze mensen beseffen wel dat ze onnodige risico’s nemen, als ze in de gepantserde bestelwagen stappen voor ze daar klaar voor zijn.”
Slachtoffers die weer in de job stappen, worden vanuit het bedrijf met argusogen gevolgd. De realiteit test hun reakties, peilt naar sporen die de overval nagelaten hebben. ?Wij hebben mensen rondrijden, die vier overvallen achter de rug hebben, maar die toch voor een toekomst als waardentransporteur kozen,” vertelt Redgy Decroix. ?Onze ervaring leert, dat er weinig verkeerd loopt na een goede begeleiding. Er slaan zelden of nooit stoppen door. Zelfs tijdens een overval : je merkt dat ze meestal perfekt volgens de procedure reageren. Schietgrage mensen zetten we niet weer aan het werk. Eén van de mensen die bij de overval in Dilbeek betrokken was, bijvoorbeeld, had enkele maanden ervoor ook een gewapende hold-up meegemaakt. In Dilbeek trok hij zijn wapen niet, maar reageerde helemaal volgens het boekje.”
Ook de familie wordt betrokken in de slachtofferbegeleiding. Guy Pelsmakers : ?De familie wordt almaar belangrijker. Als een waardentransporteur na een overval zijn overplaatsing aanvraagt, gebeurt het vaak op vraag van partner of gezin. Maar het werkt ook omgekeerd : de direkte omgeving van het slachtoffer is een belangrijke pijler bij het opkrikken van zijn vertrouwen.” Toch krijgen overvallen transporteurs vaak de raad om niet alléén op de dichte familie te steunen. ?Praat alleen met mensen die je vertrouwt, die nuchter je problemen benaderen,” houdt Pelsmakers hen dan voor. ?Liefst niet alleen binnen het gezin, om de druk niet helemaal op je naaste omgeving te laden. Klamp ook kollega’s aan, buren of vrienden die het probleem kunnen duiden, zonder jouw schuldgevoelens te versterken. Want dat is vaak het gevolg als slachtoffers hun trauma’s uitpraten met de nieuwsgierigen die hen in zo’n situatie plegen te benaderen.”
TECHNOLOGIE.
Zelfs gewelddadige overvallen laten zelden blijvende sporen na. Toch moeten de bewakingsagenten geweld tot elke prijs vermijden. Op die filozofie zijn delen van de opleiding gebaseerd, en procedures en uitrusting moeten problemen uit de weg gaan. Ook de overheid wil het lichamelijke gevaar inperken. ?Minder manschappen, meer technologie,” is de teneur van het voorstel van minister Johan Vande Lanotte, maar de vakbonden gingen op hun achterste poten staan. De minister wil in de toekomst nog maar één geldtransporteur aan het werk zien, maar dan wel uitgerust met een zogenaamde intelligente box. ?Een koninklijk besluit op maat van de werkgevers die besparingen willen doorvoeren,” schreeuwen de transporteurs. Maar ook die werkgevers lijken voorlopig niet warm te lopen voor de halvering van de transportploegen.
?De tijd is er nog niet rijp voor,” vindt Redgy Decroix, ?en ik vrees dat de plannen nog niet voor morgen zijn. De technologie bereikt nog onvoldoende niveau, de veiligheid van onze mensen kan niet gewaarborgd worden. Bovendien zijn de transporteurs niet over de plannen te spreken.” Ze zijn dan ook op zijn minst voorbarig. De intelligente box zit namelijk nog in een embryonaal stadium. Securitas heeft zijn eigen testbank en is met de experimenten het verste gevorderd. Ignace Van Burm : ?De intelligente box wordt op verschillende rondritten getest. Het is een valies, dat via een industrieel procédé de inhoud vernietigt. De box beslist dan zélf wanneer hij dat doet, volledig elektronisch. De transporteur zelf komt er niet meer in tussen.”
Maar dat is dus toekomstmuziek. Van Burm : ?Eerst moeten we zeker zijn, dat de box goed werkt. Pas na een positief rapport over het valies-met-een-brein, moeten we ook de technische specifiteiten van de doos aan ons personeel toelichten. Dat kan niet op korte termijn.”
Frank Demets
Bij de aanwerving van personeel konstateren de bewakingsdiensten dat de meesten kandidaten geldtransporten willen uitvoeren.
Een overval op een geldtransport : de huidige gangsters hebben de oorlogsbewapening ontdekt die alle pantsers doorboort.
