Volgens CDH-voorzitster Joëlle Milquet had de politieke crisis die vorige week ontstond perfect voorkomen kunnen worden. ‘Maar men mag mij niet het onmogelijke vragen. De kleinste partij moet plat op haar buik. Als dit hun idee is van een onderhandeling, dan is het antwoord nee.’

Dit gesprek vond plaats in het weekend. Op een moment dat de koning, die voor de tweede keer in korte tijd uit vakantie was teruggekeerd, de schaarse grondwettelijke bevoegdheden die hem nog resten had toevertrouwd aan MR-voorzitter Didier Reynders.

Uitzicht op een uitweg uit de impasse is er echter niet, nadat tijdens de crisisnacht midden vorige week de breuk tussen de potentiële oranje-blauwe regeringspartners voltrokken werd. Ondanks zware druk van formateur Yves Leterme bleef de voorzitster van zijn christendemocratische zusterpartij toen bij haar principiële bezwaren tegen een onderhandelde grote staatshervorming in het regeerakkoord. Enkele uren later gaf Leterme er als formateur de brui aan. Hoe het verder moest, daarop had ’s lands politieke elite geen antwoord klaar, waarna de koning maandag overging tot het consulteren van de communautair meest beslagen leden van zijn kroonraad. De zwaarbeproefde Joëlle Milquet werd tijdens het weekend als hoofdverantwoordelijke voor de politieke crisis aangewezen, maar tegelijk begint ook de kritiek op de eigenaardige onderhandelingsmethodiek van Yves Leterme steeds luider te klinken. Milquet pleit in elk geval onschuldig aan ‘een crisis die nooit had mogen ontstaan’.

U staat nu in Vlaanderen bekend als ‘madame non’. Aan Franstalige kant bent u dan weer een soort Jeanne d’Arc geworden, eenzaam voorop in de strijd voor de rechten van de Franstaligen.

JOËLLE MILQUET: Beide beelden zijn totaal overtrokken. Ik ben Jeanne d’Arc noch ‘madame non’. Ik stel me constructief en pragmatisch op, en ben altijd op zoek naar een compromis.

Maar hier was geen compromis meer mogelijk?

MILQUET: Toch wel. Ik héb ook politieke openingen gemaakt om tegemoet te komen aan de soms legitieme vragen van de Vlamingen. Zo heb ik voorgesteld via samenwerkingsakkoorden een aantal zaken, zoals de activering van werklozen, beter te organiseren. Daarnaast is er heel wat mogelijk met een gewone meerderheid. De vertegenwoordiging van de gewesten in het strategische comité van de NMBS, het taalgebruik in Brussel, de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde – dat kan allemaal bij gewone wet worden geregeld.

Willen wij per definitie niet praten over hervormingen die een tweederdemeerderheid vereisen? Nee. Wel heb ik gezegd dat aangezien we daarvoor een beroep moeten doen op de steun van de oppositie, de echte onderhandelingen daarover pas na de regeringsvorming kunnen starten. Maar we kunnen in het regeerakkoord wel de krachtlijnen vastleggen en een aantal thema’s oplijsten, zoals huisvesting, milieu, bepaalde aspecten van het werkgelegenheidsbeleid, en zo verder.

Maar wat is er die bewuste woensdagnacht gebeurd? Ik heb een compromistekst voorgelegd die door de Vlamingen van tafel is geveegd, terwijl ik die vooraf toch met een aantal van hen uitvoerig besproken had. Wie zegt dan nee?

Mijn houding is niet onredelijk. Maar ik moet als het ware een blanco cheque tekenen. Nog vóór we over communautaire thema’s hebben onderhandeld, moet ik principieel aanvaarden dat die grote staatshervorming er komt, en dat die zal worden gerealiseerd met de hulp van uitsluitend Vlaamse oppositiepartijen.

En dat kan niet voor u?

MILQUET: We gaan toch geen staatshervorming doorvoeren die aan Franstalige kant gesteund wordt door maar twee partijen die in hun eigen taalgroep slechts over een krappe meerderheid beschikken, en verder door alle Vlaamse partijen?

Gewezen formateur Yves Leterme vroeg van potentiële regeringspartijen dat ze een akkoord zouden sluiten over een grote staatshervorming vóór de regeringsvorming.

MILQUET: Om te beginnen had hij expliciet de bevestiging gekregen dat er dingen waren waarover gepraat kon worden, maar die niet noodzakelijk zwart op wit in het regeerakkoord hoefden, naast andere zaken, die er wel in konden.

Ik ben geen communautaire scherpslijper. Hebt u mij de voorbije acht jaar op opgeklopte communautaire retoriek kunnen betrappen? Ik ben een overtuigde federalist, vind het leuk om met Nederlandstaligen samen te werken, en heb in Brussel, ondanks de kritiek, voor de gemeenteraadsverkiezingen een gezamenlijke lijst gemaakt met CD&V.

Toch was de MR van Didier Reynders wél geneigd het door de Vlamingen gewenste onderhandelingskader te aanvaarden.

MILQUET: Sommigen willen zo snel mogelijk en tot elke prijs in een regering. Ik niet. Maar ik ben van goede wil, en ben, ondanks de aanhoudende aanvallen, rustig gebleven.

Wordt u dubbel zo hard aangepakt omdat u een vrouw bent?

MILQUET: Natuurlijk. Het machismo zit jammer genoeg nog diep in de politiek ingebakken.

Wat moet er nu gebeuren?

MILQUET: Er moet een vorm van bemiddeling komen, om een uitweg te zoeken uit een crisis die nooit had moeten ontstaan.

Waarom zitten we er dan toch mee?

MILQUET: Omdat men de oplossingen niet heeft willen zien. En omdat de hele werkwijze niet deugde. Men heeft alles achterstevoren gedaan. Ik moet met een eindresultaat akkoord gaan, nog voor het eerste woord gesproken is. Wij, en dan bedoel ik alle Franstaligen, hebben dagenlang bij Yves Leterme onze standpunten toegelicht. Hij had meer dan genoeg in zijn aktetas om met een aanvaardbaar onderhandelingskader op de proppen te komen. Ik heb nooit iets anders gevraagd.

Waarom is Yves Leterme dan met het moeilijkste begonnen?

MILQUET: Ik heb er geen idee van, maar als de Vlamingen oranje-blauw willen, dan zullen ze ook de beperkingen van een gewone meerderheid moeten aanvaarden en hun institutionele ambities naar beneden moeten bijstellen. Laten we dus beginnen met B-H-V en de zaken die met een gewone meerderheid kunnen worden geregeld. Het pad dat Jean-Luc Dehaene bewandelde. Vervolgens kunnen we in het regeerakkoord een kader vastleggen voor een staatshervorming. Maar om dat te kunnen doen, moeten we eerst per thema nagaan wat werkt en wat niet, wat aanvaardbaar is en wat niet, wat met een eenvoudige meerderheid kan, of wat juist een speciale meerderheid vergt en dus in een later stadium aan bod moet komen.

Dat willen de Vlamingen niet – Yves Leterme is daar in elk geval nooit op ingegaan. Maar aan ons vraagt men, nog voor het echt van start gaat, om alle grendels te laten springen? Als men je om vier uur ’s ochtends op die manier met je rug tegen de muur zet, dan vraag je je toch af of men wel wil slagen.

Dat hebben de Vlamingen zich ook afgevraagd, toen hun in vertrouwen meegedeelde communautaire verlanglijstje twee dagen later de voorpagina van Le Soir sierde.

MILQUET: Ik was daar niet bij betrokken en ik vind het erg jammer dat dit gebeurd is. Op dat punt zit het al vanaf het begin van de onderhandelingen scheef. Er is geen enkel wederzijds vertrouwen en er zijn constant perslekken – onuitstaanbaar is dat. Ik heb nog maar net iets gezegd aan de onderhandelingstafel of mijn persattaché laat me weten dat een of andere journalist al op de hoogte is.

Ik heb geen zin de doos van Pandora te openen en dingen te vragen die de Vlamingen in de gordijnen jagen. Ik wil juist wederzijds opbod voorkomen. Ik ben echt niet blij met wat er nu gebeurt. Deze radicalisering had niet gehoeven. Op voorwaarde dat sommigen hun dromen niet langer voor werkelijkheid nemen.

Wat stelt u dan voor?

MILQUET: Ik heb gepleit voor de oprichting van een soort commissie, die tijdens de volgende regeerperiode, binnen het kader dat de regering heeft vastgelegd en dat wat mij betreft ruim mag zijn, samen met vertegenwoordigers van de gewesten en de gemeenschappen een nieuwe staatshervorming voorbereidt.

In dat soort kletscolleges worden doorgaans geen communautaire akkoorden gesloten.

MILQUET: Als wij als partijvoorzitters parallel moeten onderhandelen, ben ik daar ook toe bereid, tot in de vroege uurtjes als het moet. Want ik heb deze situatie echt niet gewild. Mijn doel is niet om aan de ene kant van de taalgrens een heldin te worden en aan de andere kant de duivel, dat strookt niet met mijn persoonlijkheid. Ik haat conflicten.

En toch. PS-voorzitter Elio Di Rupo lijkt in de ogen van sommigen haast coulant vergeleken met uw onbuigzame non.

MILQUET: Ook Elio Di Rupo zou dit nooit hebben aanvaard – geen enkele Franstalige partij trouwens. Is er dan niets mogelijk? Natuurlijk wel en CD&V weet dat. Maar ik heb de indruk dat men stekeblind blijft.

Of dat men het niet wil zien?

MILQUET: Dat zou best kunnen. (zucht) Men mag mij niet het onmogelijke vragen. Maar ik houd niet op overal te verkondigen dat er ruimte is om tot een akkoord te komen.

Maar bij compromissen moet iedereen water bij de wijn doen. Nu is het schema: de Vlamingen hoeven op niets toe te geven. Ze eisen een grote staatshervorming en moeten die ook krijgen. De liberalen vragen in ruil sterke liberale accenten in het regeerakkoord – en dus moeten die ook op hun wenken bediend worden. En wie moet de rekening betalen? De kleinste partij die toevallig ook geleid wordt door een vrouw. Die moet plat op de buik. Als dat hun idee is van een onderhandeling, is het antwoord nee.

U hebt ook afwijkende standpunten ingenomen in sociaaleconomische dossiers. Een aantal van uw amendementen zou geschreven zijn door medewerkers van het MOC, de Franstalige tegenhanger van het ACW, die actief zijn op Waalse PS-kabinetten.

MILQUET: Dat is pure indoctrinatie. Ja, ik heb een aantal sociale principes, maar ik hoef daarvoor echt geen orders bij de PS te halen.

Volgens Open VLD-kopstuk Patrick Dewael bevindt CDH zich niet in het centrum van het politieke spectrum, maar links daarvan.

MILQUET: Wij zijn in elk geval geen rechtse partij. Als hij dat dacht, moet ik hem teleurstellen. Wij zijn een sociale centrumpartij, maar hechten ook veel belang aan ondernemingszin, en op het vlak van veiligheid zijn we allerminst laks. Dat men dus ophoudt er een karikatuur van te maken. Maar inderdaad, we vragen de regularisatie – op individuele basis – van mensen zonder papieren, de welvaartvastheid van de sociale uitkeringen, en hechten veel belang aan het sociale overleg. Maar men weet toch dat onze partij historisch dicht bij de christelijke vakbond staat, of ontdekt men dat nu pas? En het ACV dan? Is Luc Cortebeeck zo happy met wat er nu gaande is? En gaat dat op een gegeven moment ook niet de standpunten van CD&V beïnvloeden? Het lijkt wel alsof bij sommigen nu pas de ogen opengaan.

Is een oranje-blauwe coalitie dood aan Franstalige kant?

MILQUET: Helemaal niet. Ze heeft zelfs alles in zich om te slagen.

En draagt die formule vandaag nog uw voorkeur weg?

MILQUET: Het is de formule waarmee ik werk. Dehaene heeft oranje-blauw als de enig mogelijke coalitie bestempeld en ik zit nog steeds in dat denkkader.

Maar u zou misschien meer op uw gemak zijn in een tripartite?

MILQUET: Tripartites zijn ook lastig hoor. Het voordeel van oranje-blauw is net dat die combinatie slechts over een gewone meerderheid beschikt, en dus moet werken binnen een beperkt institutioneel kader. Voor de Franstaligen is dat interessant. Maar als de Nederlandstaligen aansturen op een driepartijencoalitie, is dat hun keuze. Dat zien we dan wel.

Sommigen beginnen er hardop aan te denken het CDH in te ruilen voor Ecolo of zelfs de PS. Neemt u, door de formatie te blijven dwarsbomen, niet het risico uzelf en uw partij politiek compleet te isoleren?

MILQUET: Dat lijkt me sterk. Ik heb trouwens constant overleg gepleegd. Op geen enkel moment heeft een van mijn parlementsleden, ministers of anciens me gezegd dat mijn houding irrationeel of onverantwoordelijk was.

Bovendien: ik heb ministers in de deelstaatregeringen waarmee ik rekening moet houden. Denkt u dat ik bij André Antoine kan komen aankloppen met de boodschap: hallo, we hebben je net, in totaal, één miljard euro afgepakt – want dat lag op tafel.

U hebt misschien punten gewonnen bij de Franstalige publieke opinie, maar u hebt er in de Wetstraat veel verloren.

MILQUET: Hoe kan ik punten verliezen als we nooit echt aan de onderhandelingen begonnen zijn?

Wat hebben jullie dan vijf weken lang gedaan?

MILQUET: Gesproken over alles en nog wat. Maar echt onderhandelen, dat niet. Zo had men de zaken ook niet georganiseerd.

Als Jean-Luc Dehaene wat langer had kunnen doorwerken, waren de problemen van de baan. De toestand waarin we nu verzeild zijn geraakt, de hele crisis vindt haar oorsprong in het vroegtijdig afhaken van Dehaene. Hij had een goede onderhandelingsmethode gevonden, kent het institutionele kluwen als zijn broekzak en beschikt over tonnen politieke feeling. Nog hooguit een paar weken, en hij was erin geslaagd de institutionele mijnen op te ruimen.

Dehaene wilde eerst een oplossing voor B-H-V, vervolgens nagaan wat met een gewone meerderheid kan worden geregeld, en ten slotte een procedure afspreken voor de hervormingen die een tweederdemeerderheid vereisen. Ook Karel De Gucht (Open VLD) heeft zich in die zin uitgesproken. Ik ben het met hen eens. Maar misschien klinkt het voor sommigen redelijker en verstandiger als het uit hun mond komt.

Wat vindt u van de consultatieronde van de koning bij zijn ministers van staat?

MILQUET: Dat is een initiatief van de koning en daar heb ik geen commentaar op te geven.

Er zal de komende dagen zware druk op u worden uitgeoefend. De taak van een eventuele bemiddeling wordt door sommigen omschreven als ‘Joëlle Milquet en het CDH doen inbinden’.

MILQUET: Ik denk niet dat we op die manier dichter bij een oplossing komen. Het wordt misschien tijd om eindelijk eens stil te staan bij zaken als methode, werkwijze, psychologie en respect. Dat lijkt me broodnodig.

Is het ook tijd voor een nieuwe formateur?

MILQUET: Yves Leterme kan een goede eerste minister zijn.

Maar heeft hij ook de kwaliteiten van een goede formateur?

MILQUET: Hij is formateur geweest en had kunnen slagen. Maar dan moet hij dat ook willen.

Mensen met veel ervaring zeggen dat ze zelden zulk een uitzichtloze toestand hebben gezien.

MILQUET: Eén partij heeft een grote staatshervorming beloofd, maar ijvert tegelijkertijd voor een regering die in het parlement slechts over een gewone meerderheid beschikt. Ze zal moeten kiezen. Ik kan het ook niet helpen dat de kiezer de kaarten zo moeilijk heeft gelegd.

DOOR HAN RENARD