Bloedige rellen in Caïro en Port Said én openlijke kritiek van het leger zetten president Morsi steeds meer onder druk. Die wordt er zelfs van verdacht het kroonjuweel van Egypte te willen verkopen.
Hij laat zich M.Z. noemen en hij heeft zojuist een dievenwagen van de oproerpolitie gestolen. De wagen staat in lichterlaaie op het Tahrirplein in Caïro. Honderden jonge betogers maken er een vreugdedans omheen. Wanneer de benzinetank ontploft, stijgt luid gejoel op. ‘We hadden er drie gestolen,’ legt de 23-jarige M.Z. uit, ‘maar omdat we in het zwart gekleed waren, dachten de andere betogers dat wij van de politie waren. Ze hebben de andere wagens in brand gestoken voor we op het Tahrirplein zijn geraakt.’
M.Z. is naar eigen zeggen stichtend lid van het Egyptische ‘Black Bloc’, een term die verwijst naar de outfit van sommige radicale en anarchistische groeperingen in Europa. Op vrijdag 25 januari waren ze plots overal te zien in de betogingen naar aanleiding van de tweede verjaardag van de Egyptische revolutie: geheel in het zwart geklede jongeren met zwarte bivakmutsen over hun gezicht. ‘Vrijdag heeft het publiek ons leren kennen, maar het was niet onze eerste actie’, zegt M.Z. ‘De aanval op ikhwanonline, de onlinedienst van de Moslimbroederschap, in Caïro op 24 januari was ook ons werk.’
Terwijl in Caïro betogers slag leverden met de oproerpolitie werd in Port Said, de havenstad aan de kop van het Suezkanaal, de politie van straat gejaagd door een woedende en gewapende menigte. Op tal van andere plaatsen zijn kantoren van de Moslimbroederschap en gebouwen van de staat aangevallen en in brand gestoken door misnoegde burgers.
De onmiddellijke aanleiding voor de huidige chaos is, behalve de tweede verjaardag van de revolutie, het vonnis in de rechtszaak over het voetbaldrama in Port Said. Op 1 februari 2012 verloren 79 mensen het leven toen een voetbalwedstrijd tussen Al-Ahly, een club uit Caïro, en Al-Masry, de club van Port Said, uit de hand liep. Onder de doden bevonden zich 72 zogenaamde Ultra’s Ahlawy, de harde supporterskern van Al-Ahly.
Al dagenlang werd de herdenking van de revolutie overschaduwd door Port Said. De Ultra’s Ahlawy legden onder meer de metro in Caïro plat door op de sporen te gaan lopen tussen de stations. ‘We wilden duidelijk maken dat we een vrijspraak niet zouden pikken’, zegt M.Z., zelf een Ultra Ahlawy en een overlevende van het bloedbad in Port Said.
In Port Said nam de 23-jarige Mohamed Melaki al drie dagen deel aan een sit-in voor de gevangenis waar een aantal van de beklaagden vastzitten, onder wie ook zijn negentienjarige broer Rami. ‘We wilden verhinderen dat de gevangenen werden over-gebracht naar Caïro’, zegt Melaki. ‘Toen de eerste namen werden afgeroepen, kon je niks meer horen. De menigte heeft zich op de gevangenis gestort. De politie heeft eerst in de lucht geschoten, dan traangas afgevuurd, en vervolgens met scherp geschoten.’
De rechtbank in Caïro had zaterdag 21 gewone mensen uit Port Said ter dood veroordeeld voor hun aandeel in het voetbaldrama, terwijl het proces over de politiek verantwoordelijken naar negen maart werd verschoven.
Port Said ging uit zijn dak en de politie sloeg keihard terug. De dag van de uitspraak vielen 31 doden, bijna allemaal burgers. En zondag vielen nog eens zeven doden toen de begrafenis voor de slachtoffers van zaterdag werd aangevallen bij het passeren van de politieclub.
Groene Arenden
Port Said likt zijn wonden. De straat voor het centrale politiebureau lijkt wel oorlogsgebied. Binnenin zitten nog enkele lokale politiemannen verschanst. De politietroepen van buiten de stad hebben zich teruggetrokken in de gevangenis en een gebouw van de veiligheidsdiensten. De politieclub is platgebrand. Op straat patrouilleert alleen het leger.
In de souk gaan voor het eerst sinds vier dagen de winkels opnieuw open. In elke winkel hangt ergens wel een sticker of een vlag van de Groene Arenden, de supporters van Al-Masry, de lokale voetbalclub waar alles om begon.
‘Het is een samenzwering’ zegt Nasser Amara, 43, die een kledingzaak uitbaat. ‘Het regime heeft een afweging gemaakt. In het geval van een vrijspraak hadden de Ultra’s Ahlawy Caïro kort en klein geslagen. De woede in Port Said konden ze wel de baas, moeten ze gedacht hebben.’ Amara vertegenwoordigt de mening van velen in Port Said. De samenzwering betreft niet alleen het vonnis in het voetbaldrama, maar ook het voetbaldrama zelf. ‘De legerleiding heeft vorig jaar wraak willen nemen op de supporters van Al-Ahly voor hun rol in het protest tegen het leger dat toen de plak zwaaide in Egypte. Al-Masry was de perfecte kandidaat, gezien de historische vijandigheid tussen de clubs. Iedereen heeft gezien hoe laks de veiligheidsmaatregelen die dag waren.’
Onmiddellijk na het drama was Port Said in rouw, zegt Amara. ‘Er was geen enkel huis waar geen zwarte vlag hing. Maar het afgelopen jaar is een hetze gevoerd tegen Port Said. De hele stad is gestraft voor wat die dag is gebeurd.’ De hetze heeft de handel ernstige schade toegebracht, zegt Amara.
Al die frustratie kookte over toen vorige week zaterdag het vonnis werd bekendgemaakt. Mohamed Melaki gelooft in de onschuld van zijn broer. Maar hij beweert niet dat die van Port Said allemaal doetjes zijn. ‘Van vijf veroordeelden weten we dat ze schuldig zijn’, zegt hij. ‘Maar er zitten ook jongens van 14, 15 en 16 jaar oud tussen.’
Melaki zegt ook te weten wat de ware inzet is: de verkoop van het Suezkanaal aan Qatar. ‘Men heeft Port Said zwart willen maken omdat ze weten dat wij dit nooit zullen aanvaarden.’ De verkoop van het kanaal is de nieuwste samenzweringstheorie. Er is een oud ontwikkelingsplan voor de kanaalzone van onder het stof gehaald, en Qatar is een voorname geldschieter van het Egypte van de Moslimbroederschap. Daarom geloven veel mensen dat president Morsi het Suezkanaal, de nationale trots van Egypte, cadeau heeft gedaan aan Qatar in ruil voor financiële hulp.
Noodtoestand
De opstand van Port Said en de andere kanaalsteden zijn de nieuwste uitdaging voor de Moslimbroederschap. President Morsi schitterde eerst door zijn afwezigheid. Morsi kiest er de laatste tijd steeds meer voor om via Twitter te communiceren, daarbij vergetend dat 34 procent van de Egyptenaren niet kan lezen of schrijven, laat staan een Twitteraccount heeft. Dat leidde tot een gênante scène waarbij een tv-journalist aan de moeder van een van de slachtoffers moest uitleggen wat Twitter precies was.
Uiteindelijk gaf Morsi toch een tv-speech waarin hij met een vermanende vinger zwoer dat hij tot elke prijs de instellingen van de staat zou beschermen. Hij voerde de noodtoestand in de kanaalsteden en kondigde een nachtelijk uitgaansverbod af. Die noodtoestand was pas vorig jaar opgeheven, nadat hij 46 jaar bijna onaf- gebroken van kracht was geweest. Hij was een belangrijk repressiemiddel onder de opeenvolgende dictatoriale regimes in Egypte. Tijdens zijn verkiezingscampagne had Morsi gezegd dat hij als president nooit opnieuw de noodtoestand zou invoeren.
De inwoners van Port Said, Suez en Ismailia reageerden door massaal de straat op te trekken vanaf negen uur ’s avonds. Om geen verder gezichtsverlies te lijden, liet president Morsi het aan de gouverneurs over om de avondklok te handhaven of niet, terwijl hijzelf naar Duitsland vertrok.
‘Het toont nog maar eens aan dat Morsi geen echte man is’, snuift Mohammed Ezzat, een jonge activist in Port Said. ‘Wij hebben tegen de Britten, de Fransen en de Israëli’s gevochten. Had Morsi nu echt gedacht dat hij ons bang kon maken met een avondklok?’
Op woensdagavond hebben de betogers verzamelen geblazen voor het gebouw van de gouverneur in Port Said. Het regent pijpenstelen en er dagen slechts enkele honderden mensen op om een concert bij te wonen en slogans te roepen tegen de Moslimbroederschap. Het leger trekt de wacht op voor het gebouw, maar treedt niet op. Aan een vlaggenstok hangt de zwart-wit-groene vlag van de verzonnen Republiek Port Said: meer een grap dan iets anders.
De betogers roepen om ‘de val van het regime’, net als twee jaar geleden. ‘Morsi moet berecht worden’, zegt iemand. ‘Hij heeft net als Mubarak betogers laten doodschieten.’ En: ‘Wij gaan liever dood dan dat wij Morsi het Suezkanaal laten verkopen aan Qatar.’ Toch betwijfelt activist Ezzat of de opstand in Port Said een betekenis heeft voor de bredere revolutie in Egypte. ‘Het is mooi dat er zo veel volk op straat komt tegen Morsi. Maar dit zal de revolutie niet vooruithelpen. We maken opnieuw dezelfde fout als twee jaar geleden, door te geloven dat het leger aan onze kant staat.’
Het protest tegen president Morsi en zijn Moslimbroederschap neemt steeds meer uitbreiding. Eind vorig jaar was er massaal verzet gekomen tegen de manier waarop Morsi zichzelf quasi-dictatoriale machten had toe- gekend om de omstreden grondwet door te duwen.
Toen die grondwet nipt werd goedgekeurd bij referendum bedaarden de gemoederen enigszins. Maar er was niets opgelost. Morsi’s pogingen om een nationale dialoog op te starten zijn tot dusver mislukt. De oppositie weet dat ze weinig uit de brand kan slepen zolang de moslimfundamentalisten het electorale overwicht hebben. Zij verwacht meer heil van aanhoudend straatprotest.
Vorige week waarschuwde het machtige Egyptische leger, dat zich sinds verkiezingen van Morsi afzijdig heeft gehouden, dat ‘het voortdurende conflict tussen de politieke krachten, en hun meningsverschillen over hoe het land moet worden bestuurd tot het ineenstorten van de staat kan leiden’. Het was een waarschuwing dat het leger wel eens zou kunnen ingrijpen als de situatie uit de hand loopt.
Milities
In Caïro was hét gespreksonderwerp de voorbije week evenwel het Black Bloc. Procureur-generaal Talaat Abdallah, door Morsi benoemd, bestempelde het Black Bloc als een terroristische organisatie en beval de arrestatie van zijn leden. Abdallah ging zelfs zover de Egyptenaren te waarschuwen om de komende tijd liefst geen zwart te dragen. Maar nu de straatverkopers op het Tahrirplein zwarte bivakmutsen verkopen voor vijf pond per stuk, is het gevaar reëel dat opnieuw een hoop onschuldigen achter de tralies verdwijnen.
Blogger en politicus Mahmoud Salem voorspelt dat het regime het Black Bloc zal misbruiken om ‘eender wie te kunnen arresteren alleen voor het dragen van zwarte kleren’. M.Z. kent de kritiek dat het Black Bloc de oppositie zal discrediteren. Het kan hem niets schelen. ‘Wat ze over ons zeggen, is precies wat Mubarak en na hem het leger en de Moslimbroederschap altijd hebben gezegd over de revolutionairen. Uiteindelijk zullen god en de mensen weten wie rechtvaardig was en wie niet.’
Egypte is stilaan aan het verglijden naar een situatie waarin mensen het recht in eigen handen nemen, en waar milities mekaar naar het leven staan. De Hazemoon, aanhangers van de salafistische politicus Abu Ismail, hebben de oprichting aangekondigd van een ‘White Bloc’ om de politie te helpen bij de arrestatie van de leden van het Black Bloc. De Hazemoon hebben in het verleden al liberale partijen en mediagebouwen belaagd.
Een recent rapport van het Egyptian Initiative for Personal Rights, een ngo, stelt dat de politie zelf ‘zich gedraagt als een ordinaire straatbende die wraak neemt op eenieder die gezien wordt als de vijand, zonder het minste respect voor de wet’.
Maar de grootste militie van allemaal is de Moslimbroederschap, zegt M.Z. ‘Zij zijn begonnen toen ze in december hun stoottroepen op ons af hebben gestuurd om de sit-in bij het presidentieel paleis te beëindigen.’
Het idee voor het Black Bloc is gegroeid vanuit de vaststelling dat er twee jaar na de val van Mubarak weinig ten goede is veranderd in Egypte, zegt M.Z. ‘Het politieke proces heeft niets opgeleverd. De enige manier om verandering te brengen, is door daar zelf voor te zorgen.’
Door Gert Van Langendonck
‘Wij gaan liever dood dan dat we Morsi het Suezkanaal laten verkopen aan Qatar.’
De straat voor het centrale politiebureau lijkt wel oorlogsgebied.
Als de situatie verder uit de hand loopt, zou het leger wel eens kunnen ingrijpen.
