Een foto van de radicaal-rechtse Giorgia Meloni, winnares van de Italiaanse verkiezingen, zorgde vorige week voor deining op sociale media. Werd het beeld op de website van Knack ‘opzettelijk bewerkt’ om haar te framen?
Het was filmmaker en antivaccinatie- activist Dirk Theuns die op Twitter de kat de bel aanbond. Hij beweerde dat Knack een foto van Giorgia Meloni bewust had bewerkt om de politica van de partij Fratelli d’Italia er ‘ziekelijk’ te laten uitzien. Vijfduizend mensen liketen zijn claim dat dit bovendien ‘symbolisch voor de hele verslaggeving over rechts’ was.
Ook enkele politici schaarden zich achter die interpretatie. Dries Van Langenhove (Vlaams Belang) tweette dat Knack ‘de foto heeft bewerkt om haar te framen’. Theo Francken (N-VA) stelde in een column voor Doorbraak dat het de bedoeling zou zijn geweest om Meloni af te beelden als een soort Italiaanse heks: ‘Heb je die bijgewerkte foto van Knack gezien? Meloni grijs, grauw en agressief gemaakt.’ Verschillende commentatoren sloegen daarenboven graag een bruggetje naar het feit dat Knack al enkele jaren inzet op factchecken. Was beeldbewerking daarmee wel te verzoenen?
Het is onze huisstijl. Knack maakt alle foto’s voor de printversie contrastrijker.’ Artdirector van Knack
De werkelijke toedracht blijkt, zoals zo vaak, een stuk banaler.
Contrastrijker
De bewuste foto is een close-up van Giorgia Meloni met een nogal verbeten trek om de mond. Was de foto bewerkt? Wel, jazeker. Het origineel, terug te vinden in fotodatabanken, oogt zachter van kleur, meer flou. Maar de reden voor de bewerking is niet ideologisch. De foto is afkomstig uit de gedrukte versie van Knack, waar zo’n bewerking courant is. ‘Elk blad bewerkt foto’s voor print’, legt de artdirector van Knack uit. ‘Dit is onze huisstijl: beelden contrastrijker presenteren omdat dat op het papier waarop Knack wordt gedrukt frisser oogt, de grijze waas wegneemt, en kleurrijker overkomt. Het gebeurt bij linkse én rechtse politici, bij muzikanten, bij sporters, bij Khaled Hosseini… Kortom, bij iedereen.’
Dat klopt. Talrijke foto’s uit de printversie van Knack volgen inderdaad dit procedé, wat blijkt uit vergelijkbare, ‘verscherpte’ afbeeldingen van onder meer de Russische oppositiepoliticus Alexei Navalny, WHO-topman Tedros Ghebreyesus, of wielrenner Wout van Aert. In het Knack-nummer van twee weken geleden staat een foto van Van Aert die tijdens de Ronde van Frankrijk juichend in zijn groene trui over de streep rijdt. De foto is op identieke manier bewerkt als die van Meloni en belandde eveneens in diezelfde bewerkte vorm op de website. Toch heeft niemand de Knack-redactie gekapitteld omdat ze ‘anti-Van Aert’ zou zijn.
Meer nog, de editie van Knack waarin de veelbesproken foto van Meloni verscheen, was niet eens een recent nummer. Het ging om een illustratie bij een portret over Meloni uit augustus 2021. Het beeld verscheen toen ook al op de website van Knack, zonder dat er een haan naar kraaide. Naar aanleiding van de verkiezingsoverwinning van Meloni’s partij Fratelli d’Italia (FdI) werd het stuk van vorige zomer opnieuw prominent op de website geplaatst. Pas toen viel het plots in slechte aarde.
Nochtans staan er op de website van Knack tientallen andere foto’s van Meloni die niet de typische bewerking hebben ondergaan. Zelfs de dag waarop er ophef ontstond over de ‘bewerkte’ foto, was het hoofdartikel op de Knack-site geïllustreerd met een andere, kleurrijke foto van een lachende Meloni op een verkiezingsrally.
Leugenpers
Waarom hechtten zo veel mensen dan tóch geloof aan de insinuatie dat de foto van Meloni opzettelijk bewerkt was om haar slechter uit de verf te laten komen? Dat heeft te maken met drie verwante kwesties. Allereerst heeft een deel van de publieke opinie geen vertrouwen meer in de mainstream media, die bestempeld worden als ‘regimepers’ of ‘leugenpers’. In de tweede plaats past de kritiek op de bewerkte foto in een bredere onvrede over de Nederlandstalige berichtgeving rond Meloni, vooral dan de inschatting dat ze ‘extreemrechts’ zou zijn. Soms snijdt die kritiek trouwens hout. Fratelli d’Italia, de partij van Giorgia Meloni, heeft radicaal-rechtse, populistische en nativistische trekken. Enkele politici van die partij kunnen ronduit als neofascistisch bestempeld worden. Maar is de partij zelf ook extreemrechts? Zowel in de volksmond als in de pers worden termen als uiterst rechts, rechts-extremistisch, radicaal-rechts, en extreemrechts vaak in één adem genoemd of als synoniem gebruikt. Strikt gezien klopt dat niet: als politicologische term omvat ‘extreemrechts’ bijvoorbeeld ook een antiparlementaire inslag, wat niet van toepassing is op Fratelli d’Italia.
Ten derde past het relletje over de foto van Meloni vooral in een al langer aanslepende discussie over de vermeende framing van politici via een subtiele fotokeuze in de pers.
Opzettelijk lelijke foto’s
Politici en hun trouwste aanhangers beweren graag dat nieuwsmedia in foto’s en cartoons bepaalde personages – die niet in de gratie van de redactie zouden vallen – opzettelijk ‘lelijker’ of negatiever in beeld zouden brengen. Toen Tom Naegels enkele jaren geleden ombudsman was bij De Standaard en klachten van lezers behandelde, wijdde hij al een stuk aan ‘De theorie van de OLF’ – wat stond voor ‘Opzettelijk Lelijke Foto’s’. Abonnees hadden toen geklaagd dat De Standaard consequent mooie foto’s van Hillary Clinton publiceerde en onflatterende foto’s van haar toenmalige rivaal Donald Trump.
Het is nu eenmaal zo dat politici heel vaak gefotografeerd worden maar dat ze zelden in aanmerking komen voor een carrière als fotomodel. Dat leidt soms tot onflatterende beelden, en ja, die komen soms in de media terecht. ‘Kranten wereldwijd hebben inderdaad een voorkeur voor “actiefoto’s”, niet-geposeerde foto’s waarop de politicus afgebeeld wordt in het heetst van de strijd’, reageerde Naegels toen. ‘Die foto’s zijn natuurlijker, echter dan de propere campagnefoto’s die politici zelf de wereld insturen.’
Klachten daarover vind je trouwens aan alle kanten van het politieke spectrum. De Nederlandse politica Femke Halsema (GroenLinks), momenteel burgemeester van Amsterdam, beweerde in haar politieke memoires in 2016 bijvoorbeeld dat de rechtspopulistische krant De Telegraaf bij stukken over haar opzettelijk altijd ‘de allerlelijkste foto’ plaatste.
Clownspruiken
Niettemin is het relletje een aandachtspunt voor zowel online- als printmedia. Boven alle verdenking staan is in deze opgehitste tijden geen slecht idee. Beelden zijn krachtig en zetten vaak de toon voor artikels. Ontegensprekelijk is het ook zo dat onflatterende of bewerkte foto’s van politici een gevestigde praktijk zijn bij daadwerkelijke politieke propaganda. Zeldzaam zijn bijvoorbeeld de Facebookadvertenties van Vlaams Belang waarin politici van andere partijen niet worden afgebeeld met clownspruiken, pinocchioneuzen of in grauw zwart-wit. Dat fenomeen bestaat.
Maar wie beschuldigingen uit over een bewuste beschadigingspolitiek die tot de redactionele lijn van een persmedium zou behoren, moet die kunnen hardmaken. En soms blijkt een banale technische praktijk, zoals een gebruikelijke filter op foto’s bedoeld voor het gedrukte magazine, de meest logische verklaring.
