In Melsbroek wacht de Bask Enrique Gallastegui Pagoaga op de beslissing van België. Tussen Brussel en Madrid dreigt er een nieuwe diplomatieke rel.
DE BELGISCHE REGERING heeft zichzelf opnieuw met een Baskisch probleem opgezadeld.
Op Pinksteren komt Enrique Gallastegui Pagoaga (42) vanuit Venezuela via Frankfurt op de luchthaven van Zaventem aan. De rijkswacht merkt dat de man met een vals paspoort reist ; een detail dat de nochtans nauwkeurige Duitse controle was ontgaan. De Belgische rijkswacht besluit hem niet in het land toe te laten, maar terug te sturen naar Venezuela. Pagoaga vraagt politiek asiel. Minister van Binnenlandse Zaken Johan Vande Lanotte (SP) weigert. De Bask gaat in beroep bij Commissaris-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen Marc Bossuyt en vraagt de Raad van State om een schorsing van de beslissing hem terug te sturen ( terugdrijven heet dat). Pagoaga wordt bijgestaan door Paul Bekaert, één van de advocaten van het Baskische echtpaar Moreno-Garcia. Tegen hen liep, in tegenstelling met Pagoaga, een uitleveringsbevel van de Spaanse staat. Vier jaar lang verdedigde het echtpaar zich, tot de Raad van State in januari van dit jaar besliste de uitlevering te schorsen. De uitspraak ten gronde wordt de eerstkomende maanden verwacht. Pagoaga wordt verder verdedigd door Iñigo Elkoro, een Baskisch advocaat die prompt uit Spanje kwam overgevlogen.
Beiden pleiten voor de Raad van State dat België door Pagoaga terug te sturen, vijf internationale akkoorden en verdragen schendt. En niet de minste : het Schengen-akkoord, het Verdrag van de Europese Unie, het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Tenslotte, zo stellen ze, gaat het om een Spaans staatsburger tegen wie geen enkel aanhoudingsmandaat loopt, die niet gezocht wordt (noch door Spanje, noch door enig ander land) en die zich op Schengen-grondgebied bevindt. Volgens dat akkoord alleen al mag hij, na de controle in Frankfurt, gaan en staan waar hij wil.
Bovendien is de beslissing tot ?uitdrijving? zeer onvolledig. Ze bepaalt dat de man wordt teruggestuurd, maar niet naar welk land. Dat is lood om oud ijzer, vinden de advocaten. Als België hem terugstuurt naar Venezuela, wordt hij uitgeleverd aan Spanje.
De vraag is : hoe komt een Spaans onderdaan in Venezuela terecht en waarom reist hij met een vals paspoort. Waar zijn zijn Spaanse papieren ?
Hier neemt het verhaal ineens een vreemde wending.
MENSENRECHTEN.
De advocaten verwijzen naar een dossier van 27 pagina’s, opgesteld door Gureak Senideak, de Baskische equivalent van de Franse Association des familles de Prisonniers, de Réfugiés et de Déportés politiques Basques. Dat is een wettige vereniging die in 1991 werd opgericht. Onder een nationale koepel bestaat ze uit provinciale afgevaardigden, die op hun beurt gekozen worden door lokale groepen. Deze typisch Baskische vereniging houdt zich bezig met de steun aan de families van gevangenen en gedeporteerden.
Natuurlijk is een dossier door belanghebbenden niet de meest geloofwaardige bron. Maar geen van de betrokken regeringen ontkent de inhoud ervan.
Het dossier in kwestie gewaagt van een kleine vijftig Baskische Spanjaarden die verspreid zitten over zeven Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen. Daar worden ze met medewerking van de politie en/of het leger vastgehouden. ?Het regime variëert van land tot land,? zeggen waarnemers. ?In sommige gevallen betaalt de Spaanse staat voor het verblijf, in andere gevallen worden de Basken gewoon in de gevangenis gegooid. Dat hangt af van de afspraken met de plaatselijke regering. Maar gemakkelijk is hun leven nergens. Ze worden door de politie gecontroleerd, als ze al geen huisarrest hebben. In veel landen worden ze echt vervolgd. Venezuela hoort daarbij. Sinds enkele maanden voert de Spaanse pers daar een echte hetze tegen die mensen. Ze worden voorgesteld als criminelen, hun naam, foto en adres verschijnt in de kranten. Sommigen zijn echt doodsbang.?
Pagoaga, bijvoorbeeld. Vandaar dat hij vertrok. Naar België omdat, zo wordt vermoed, hij van hieruit gemakkelijk naar Frankrijk kan. Dat hij daarbij van een vals paspoort gebruik maakt, wordt hem toegestaan door de Conventie van Genève. De deportatie en het achterhouden van identiteitspapieren komt namelijk neer op een schending van de mensenrechten en van het Internationaal Humanitair Recht. Waarop baseren Frankrijk en Spanje zich dan om onderdanen te deporteren ? In het dossier van Gureak Senideak staat dat ze dat in het verleden al deden. Algerijnen en Kanaken, bijvoorbeeld, werden verbannen naar andere delen van het Frans-koloniale rijk. Ook Groot-Brittannië en Rusland deporteerden dissidenten en misdadigers. Nog deze eeuw gaven nazi-Duitsland en Stalin-Rusland lugubere voorbeelden van massale deportatie, zoals die in talloze internationale verdragen van na de Tweede Wereldoorlog verboden werd.
Volgens de Baskische woordvoerders zijn de deportaties echter zowel in Frankrijk als in Spanje gewoon doorgegaan. Er bestaan geen wetten voor, geen rechterlijke uitspraken : het handelt om politieke beslissingen, in afspraak tussen verschillende regeringen en uitgevoerd door Franse en Spaanse politiemannen en militairen. De gedeporteerden hebben geen misdrijf gepleegd. Lidmaatschap van de wettig toegelaten maar Baskisch nationalistische partij Herri Batasuna (HB) of verdenking van sympathie voor de Baskische bevrijdingsbeweging ETA, het volstaat al.
Het geval-Pagoaga bevestigt dat.
Als twintigjarige werd hij in 1974 een eerste keer opgesloten, puur omwille van zijn Bask-zijn dat soort nationalisme werd door generaal Francisco Franco nu eenmaal hardnekkig bestreden. Maar ook nadien, meer bepaald in 1976, vloog Pagoaga in de gevangenis wegens lidmaatschap van Herri Batasuna. Overigens vertoonde zijn hele familie nationalistische trekjes. In 1979 raakte zijn broer gehandicapt bij een aanslag van een Spaans doodseskader van de GAL (Gewapende Bevrijdingsgroepen). Na die aanslag vluchtte Pagoaga naar Frankrijk. Hij kreeg daar drie jaar lang een kaart van vluchteling. En dan niet meer. Waarop hij afreisde naar Venezuela : een Spaanssprekend land waar hij kon werken. Na zijn terugkomst naar Frankrijk werd Pagoaga, samen met dertien andere Basken door de Franse politie gearresteerd, en naar Algerije gedeporteerd. Van daaruit werden de dertien door Spaanse militairen met een Spaans militair vliegtuig overgevlogen naar diverse landen : Venezuela, maar ook Santo Domingo, Panama, Ecuador, in elk geval naar ex-Franse of ex-Spaanse kolonies. Daar werden ze afgezet zonder iets, met alleen de kleren die ze dragen. Zelfs paspoorten en identiteitspapieren bezaten ze niet ; die werden afgenomen bij het verlaten van Spanje. Dat maakt de gedeporteerden dubbel kwetsbaar.
INTIMIDATIE.
En dat is ook de bedoeling volgens advocaat Elkoro : ?De regering wil intimideren, de Baskische nationalisten tonen dat ze vogelvrij zijn. Als het zuiver om controle ging, konden ze even goed in Madrid opgesloten worden. Hier gaat het om een bewuste politiek van intimidatie. Dat is bekend, maar voorts volstrekt geheim. Bewijzen kunnen we niets, maar er zijn te veel toevalligheden om niet te geloven in een bewuste politiek. Bijvoorbeeld : nadat de Fransen het in eigen land lastig kregen met de acties van GAL-eskaders, werden plotseling alle Baskische vluchtelingen op Frans grondgebied gearresteerd en gedeporteerd.? Wie de data in de verschillende dossiers vergelijkt, ziet inderdaad hoe bilaterale verdragen en economische afspraken gevolgd worden door golven van repressie en deportatie.
Om in die verschillende landen gedeporteerden vast te houden, moeten er wel afspraken gemaakt zijn. In veel gevallen trouwens werden Baskische gedeporteerden in die landen door Spaanse of Franse militairen ondervraagd. Voor zover bekend, heeft geen enkel land officieel geprotesteerd tegen het opnemen van gedeporteerden, zo lang er op een of andere manier maar iets in ruil kwam : wapenleveringen, geld, verdragen. Wat betekende dat Spanje op een gemakkelijke, weliswaar niet goedkope, manier van nationalisten afraakte. Tegelijk beschikte de Spaanse regering over een flink reservoir van gedeporteerden die ze als het haar politiek uitkwam , officieel konden laten uitleveren. Dat valt altijd goed bij de Spaanse publieke opinie die het ETA-geweld grondig beu is, maar langs de andere kant ook de Catalaanse president Jordi Pujol, die meer autonomie wil, met scheldwoorden overlaadt.
In Frankrijk leeft zo al weinig sympathie voor naar autonomie strevende Bretoenen, Occitanen en Basken. Dat bleek nog eens toen de Franse politie op vrijdag 7 juni tien Basken, die in de kathedraal van Bayonne asiel zochten, arresteerde en uitleverde aan Spanje. Die Franse havenstad wordt door de Basken beschouwd als de hoofstad van Noord-Baskenland. De krant Le Monde meldde daarover dat die mensen onderworpen waren aan een arrêté d’expulsion, voegde daar netjes aan toe dat zoiets een administratieve beslissing is en dat de actie in Bayonne moet gezien worden als een gebaar van goede wil van Frankrijk tegenover Spanje. Geen woord over de onwettigheid van een administratie die haar eigen onderdanen en die van een ander land uitdrijft omdat ze verdacht worden lid te zijn van ETA (Le Monde). Raison d’état heet zoiets.
Alleszins is de zaak-Pagoaga een prima pr-stunt voor Herri Batasuna. Die komt goed te pas. De partij kijkt aan tegen (alweer) ?recente en zeer geheime? afspraken tussen de Franse en de Spaanse regering en krijgt in Spanje zelf af te rekenen met de gematigde Baskische Nationale Partij, die na de verkiezingen besloot de nieuwe premier Jose Maria Aznar te steunen. Baskische politici vrezen dan ook een toenemende repressie : ?Voortaan kan Aznar zeggen dat hij samenwerkt met Baskische nationalisten, tegen de ETA in. Dat legitimiseert het geweld. We verwachten dus nieuwe deportaties.?
Ondertussen zit Pagoaga nog altijd vast in Melsbroek. Want de Raad van State, die volgens experts de hele zaak had kunnen oplossen door simpelweg te zeggen dat de man vrij moest, schoof alles door naar Bossuyt. Die stelt dat het ?zeker niet om een eenvoudig dossier gaat, die nog moeilijker gemaakt door de reactie van Spanje over de Belgische beslissing over het echtpaar Moreno-Garcia. Ik wil de tijd nemen om alles te onderzoeken, zal zeker geen overijlde beslissing nemen.?
?De bal ligt nu in het kamp van Bossuyt,? oordeelden de Spaanse kranten. Bossuyt zelf moet er ondertussen wel moedeloos van worden. En zich afvragen waarom niemand op Binnenlandse Zaken de zaak ontmijnde door de man vrij te laten. En waarom de Raad van State niet gewoon hetzelfde advies gaf. Tenslotte zijn er wetten en verdragen genoeg om dat te doen.
Misjoe Verleyen
De Baskische advocaat Iñigo Elkoro : Er zijn geheime afspraken om Baskische nationalisten te intimideren.
Commissaris-Generaal Marc Bossuyt mag weer de kastanjes uit het vuur halen.
