Na negen maanden politieke crisis lijkt Yves Leterme zijn communautaire verkiezingsbeloftes grotendeels te hebben ingeslikt. Maar het verstandshuwelijk tussen CD&V en de N-VA houdt nog altijd stand. Toch zeker tot de zomer.
Al maandenlang wordt het einde van het kartel van CD&V en de N-VA voorspeld. Maar telkens weer slagen beide partijen erin om het uur van de waarheid voor zich uit te schuiven. Onder de aan het kartel verknochte CD&V-voorzitter Jo Vandeurzen werd de samenwerking met de N-VA dan ook keer op keer boven Yves Letermes premierschap geplaatst. Interim-voorzitter Etienne Schouppe is echter veel meer een Realpolitiker, die op de eerste plaats voor zijn eigen partij zorgt. Bovendien bezit hij noch Vandeurzens zalvende stijl, noch diens open lijn met N-VA-voorzitter Bart De Wever. Dat werd vorige week pijnlijk duidelijk toen Schouppe het communautaire akkoord van de Raad van Wijzen al op de radio verdedigde nog vóór hij er met De Wever een woord over had gewisseld. ‘Slechte manieren,’ zegt een N-VA’er, ‘maar ook een statement van jewelste.’
In de sfeer van wantrouwen die daarop onvermijdelijk de kop opstak, wou het N-VA-partijbestuur eerst van CD&V vernemen of ook de SP.A straks deel zal uitmaken van Leterme I. Toen dat werd ontkend, besliste het partijbestuur dat de N-VA zich zal onthouden bij de vertrouwensstemming over de nieuwe regering. ‘Die beslissing hebben we simpelweg genomen op basis van de tekst van het akkoord’, zegt een N-VA’er. ‘En die is erbarmelijk. Als een bachelorstudent zo’n werkstuk zou indienen, dan kreeg hij het van elke fatsoenlijke prof naar zijn hoofd geslingerd. Er staat werkelijk niets concreets in.’
De geplande onthouding van de N-VA deed CD&V afgelopen week even naar adem happen. ‘Dat ze geen minister naar de regering sturen, kunnen we begrijpen’, zegt een vooraanstaand CD&V’er. ‘Maar nu gaan ze wel érg ver. Het is hemeltergend dat onze eigen kartelpartner wel het vertrouwen heeft gegeven aan een regering onder leiding van Guy Verhofstadt (Open VLD), maar zonder verpinken besluit om zich te onthouden wanneer Yves Leterme eindelijk de kans krijgt om het heft in handen te nemen.’
De opstelling van de N-VA wekt de onaangename indruk dat de christendemocraten slechte Vlamingen zouden zijn. Ingrijpender is echter dat de regering-Leterme op die manier zowel haar tweederdemeerderheid als haar meerderheid aan Vlaamse kant kwijt is. Bovendien vormen dan niet langer de christendemocraten maar wel de liberalen de grootste politieke familie. En laat het nu de traditie zijn dat die grootste politieke familie de premier mag leveren. Zover wil MR-voorzitter Didier Reynders het nog niet voeren, maar hij eiste prompt wel dat CD&V een ministerspost zou inleveren.
Allemaal bijzonder vervelend voor de christendemocraten. Op het partijbureau was de toon nog gematigd positief, maar op de vergadering van het partijbestuur waren de zure oprispingen naar verluidt niet van de lucht. Ook Etienne Schouppe moest het ontgelden. Wat restte er na de weinig appetijtelijke communautaire borrelnootjes nog van de geloofwaardigheid die Leterme ooit zo hoog in het vaandel voerde? Toch durfde niemand het akkoord openlijk aan te vallen. ‘We hebben onszelf daar wijsgemaakt dat de tweede fase van de staatshervorming veel goed zal maken’, zegt een lid van het partijbureau. ‘Bovendien voelde niemand zich geroepen om Letermes premierschap te torpederen terwijl hij nog in het ziekenhuis lag.’
Bij Jong CD&V hadden ze minder scrupules. ‘Wij hebben er weinig vertrouwen in dat er deze zomer iets uit de bus zal komen wat de moeite waard is’, zegt voorzitter Bert De Brabandere. ‘Veel van onze partijgenoten, zeker de Vlaams Parlementsleden, beginnen dan ook erg zenuwachtig te worden voor de Vlaamse verkiezingen van volgend jaar. Die mensen weten niet welke standpunten ze nog op een aannemelijke manier kunnen uitdragen als CD&V van heel zijn communautaire programma is afgestapt.’ Via de lokale afdelingen en de media probeert Jong CD&V nu 1000 leden te mobiliseren om op het geplande partijcongres tegen de regeringsdeelname van CD&V te stemmen. ‘Geen onhaalbare kaart’, verzekert De Brabandere. ‘Heel wat leden hebben in december met de dood in het hart de interim-regering-Verhofstadt goedgekeurd. Die mensen zijn alleen maar over de streep getrokken met de belofte dat CD&V niet aan een definitieve regering zou beginnen zonder duidelijke afspraken over de staatshervorming. En die zijn er niet.’
VLAAMSE SPIERBALLEN
De geplande onthouding van de N-VA, het aanzwellende gemor in de eigen rangen en het openlijke protest van Jong CD&V noopte de CD&V-top ertoe alsnog een Vlaams tandje bij te steken. Woensdag werd de altijd zo voorzichtige Vlaamse fractieleider Ludwig Caluwé het veld ingestuurd met de boodschap dat CD&V het lot van de federale regering verbindt aan een doorbraak in de tweede fase van de staatshervorming halverwege juli. Vlaams Parlementslid Eric Van Rompuy deed er als vanouds nog een schepje bovenop met de bewering dat ook de Vlaamse regering er in dat geval gelegen heeft. En ook Vlaams minister-president Kris Peeters liet de communautaire spierballen rollen. Zonder substantiële stappen in de staatshervorming zal de Vlaamse regering niet met de beloofde centen voor de federale begroting over de brug komen, waarschuwde hij.
Daarop nodigde Etienne Schouppe de N-VA uit om alsnog met CD&V scheep te gaan. ‘Over het tweede pakket van de staatshervorming komt er een verklaring in het parlement’, zei hij. ‘We vragen dat de N-VA samen met ons in de regering aan dat pakket gestalte geeft.’ Maar zijn kartelpartner hield het been stijf. Alleen Jan Peumans, N-VA-fractieleider in het Vlaams Parlement, reageerde aanvankelijk positief. ‘Misschien moeten we Leterme in deze omstandigheden toch maar het vertrouwen geven en tot de regering toetreden’, zei hij. ‘Dan kunnen we op voet van gelijkheid meepraten over die tweede fase in de staatshervorming.’
Maar de N-VA-leiding is niet van plan op haar beslissing terug te komen. ‘In december heeft Schouppe een soortgelijk ultimatum geformuleerd. Wie gelooft daar nog in?’ zegt een N-VA-parlementslid. ‘Ze mogen bij CD&V al blij zijn dat we ons onthouden en niet tegenstemmen. Binnen het kartel hadden we duidelijke afspraken: geen regeringsdeelname zonder een grote staatshervorming en zonder de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde. Zij hebben hun standpunt aangepast, wij niet. Na negen maanden kun je toch niet gewoon afserveren met de mededeling dat het voor een andere keer zal zijn?’
Door het vooruitzicht van de tweede communautaire fase, waarin onder meer het arbeidsmarkt- en het gezinsbeleid ter sprake zouden moeten komen, is de deadline voor het kartel van Pasen naar ergens halverwege juli verschoven. ‘Maar ook dan kunnen we volgens mij fluiten naar een verdedigbaar akkoord over de staatshervorming’, zegt een christendemocratisch oud-minister. ‘Zowel de Franstaligen als de Open VLD, die het kartel wil doen springen, zullen alles uit de kast halen om dat tegen te houden.’ Al moet Open VLD zich er natuurlijk ook voor hoeden aan de vooravond van de regionale verkiezingen met de billen bloot te gaan.
Duidelijk is in ieder geval dat het gros van de CD&V-mandatarissen het niet zal pikken als ook de tweede fase van de staatshervorming magere resultaten oplevert. De radicalisering in de partij is een feit, zowel bij het lagere kader als in de parlementaire fracties. Het kartel CD&V/N-VA heeft twee succesvolle communautaire campagnes achter de rug. Maar als het tegen de Vlaamse verkiezingen nog altijd geen enkele Vlaamse belofte heeft weten in te lossen, moeten CD&V én de N-VA straks met de staart tussen de benen naar de kiezer.
Vandaar dat de meeste partijkopstukken zich er min of meer bij hebben neergelegd dat CD&V deze zomer geen andere keuze zal hebben dan zelf de stekker uit de regering-Leterme te trekken. ‘Ook Yves Leterme voelt dat aan’, zegt een oud-minister. ‘Als hij geen andere uitweg meer ziet, zal hij waarschijnlijk zelf het initiatief nemen om op te stappen. Want dat is dan nog de enige manier om zijn geloofwaardigheid en zijn politieke carrière te redden.’ Zelfs partijvoorzitter Etienne Schouppe ziet naar verluidt in hoe klein de kansen op een belangrijke staatshervorming geworden zijn. Alleen Herman Van Rompuy en Jean-Luc Dehaene zouden nog alles op alles willen zetten om tot een compromis te komen en na 15 juli een definitieve regering in het zadel te helpen.
GEEN OENEN
Met een achterban die, in de woorden van een vooraanstaande N-VA’er, ‘nog liever doodvalt dan zijn principes op te ge- ven’ en boegbeelden die in de Wetstraat als caractériels te boek staan, heeft CD&V een taaie klant aan zijn kleine kartelpartner. Yves Leterme en co. gingen er aanvankelijk iets te gemakkelijk van uit dat een paar verkozenen en de belofte van regeringsdeelname zouden volstaan om de N-VA braaf in de pas te doen lopen. Daar heeft de CD&V-top zich lelijk op verkeken, want voor de Vlaams-nationalisten van de N-VA zijn de gezamenlijke verkiezingsslogans, hoe onhaalbaar ook, bittere ernst. Ondertussen zet de N-VA Yves Leterme nu al voor de derde keer voor schut – al zullen sommigen beweren dat de man het zichzelf aandoet.
‘Ooit zullen we kleur moeten bekennen: gaan we echt samen of scheiden onze wegen?’ zei voormalig Vlaams minister Luc Martens, die net zoals menig ACW’er geen fan is van het kartel, vorig week. Hij voegde eraan toe dat een versmelting van beide partijen erg moeilijk ligt. Toch zijn heel wat CD&V’ers vurige verdedigers van het kartel, in de wetenschap dat hun politieke straatwaarde ervan afhangt. ‘Het kartel moet blijven bestaan om de simpele reden dat wij op 10 juni 2007 met een uitgesproken Vlaams programma naar de kiezer zijn gestapt’, zegt een oud-minister. ‘Onze geloofwaardigheid staat op het spel.’
De N-VA zit in een veel comfortabeler positie. Weet CD&V onverhoopt toch een staatshervorming uit de brand te slepen, dan kan de partij alsnog in de regering stappen en blijft het kartel overeind. Lukt dat niet, dan zijn er twee mogelijkheden. Ofwel blaast CD&V inderdaad de regering op, en blijft het kartel consequent dezelfde koers varen. Ofwel blijft Leterme in de Wetstraat 16 en kan de N-VA, op eigen kracht of samen met Lijst Dedecker, zijn communautaire beginselvastheid verzilveren in de komende verkiezingscampagne.
‘Wij zijn geen oenen, hoor’, zegt een prominente N-VA’er. ‘We zijn heus wel tot een compromis bereid. Als we in één domein een vette vis binnenhalen en op andere domeinen kleine stapjes vooruit zetten, dan krijgen we dat aan onze achterban verkocht. Maar het is politieke zelfmoord om mee te stappen in een regering zonder ernstige garanties voor een staatshervorming. We wachten nu 15 juli af, maar we zullen niet aanvaarden dat de deadline vervolgens opnieuw naar september of naar Kerstmis wordt verschoven.’
Tot aan de zomer zal het kartel dus wel overeind blijven, en misschien ook langer. CD&V heeft de N-VA immers al vaker aangenaam verrast. ‘De christendemocraten hebben de afgelopen maanden wel tien kansen gehad om eieren voor hun geld te kiezen’, zegt een N-VA-kopstuk. ‘Telkens weer hebben ze voorrang gegeven aan het kartel. Waarom zouden ze dat dan in juli, na een lijdensweg van een jaar, alsnog laten springen?’
DOOR ANN PEUTEMAN EN HAN RENARD
