Ondanks Russische aanvallen en een naderend offensief van de Koerden gaan de misdaden van de Islamitische Staat in de Syrische stad Raqqa gewoon door. De activisten van Raqqa Is Being Slaughtered Silently bloggen aanhoudend over moorden en martelingen. Met gevaar voor eigen leven. In november krijgen ze een internationale persprijs.
Om de drie maanden veranderen de tien medewerkers van Raqqa Is Being Slaughtered Silently (RBBS) in Turkije van woning. De burgeractivisten die het opnemen tegen de IS moeten constant op hun hoede zijn. Doodsbedreigingen zijn dagelijkse prik geworden. Maar ze laten zich niet intimideren, klinkt het telkens. RBBS is vastbesloten om zo veel mogelijk misdaden van de IS te archiveren en openbaar te maken, om weerwerk te bieden aan de propagandamachine van de jihadisten. Het onafhankelijke Committee to Protect Journalists (CJP) kent de bloggers de Press Freedom Award toe.
‘De prijs gaat in de eerste plaats naar onze achttien reporters in Raqqa’, zegt manager Sarmad al-Jilane. Hij was vanaf het prille begin bij de organisatie betrokken. Als activist tegen het Syrische regime van president Bashar al-Assad keerde hij zich ook meteen tegen de IS toen die begin 2014 de macht in Raqqa overnam. De filmpjes die Jilane en zijn collega’s maakten, trokken al snel de aandacht van de rest van de wereld. Tot grote woede van de IS. Een paar weken later werd een van de initiatiefnemers van RBBS opgepakt en gedood. Op zijn computer vond de IS alle contacten van het activistennetwerk. Jilane vluchtte met drie anderen naar Turkije, en daar zetten ze het werk verder. We ontmoeten hem samen met twee collega’s in hun geheime kantoor.
‘We zitten hier al enige tijd, en dat hopen we zo te houden’, zegt Jilane. ‘Het is zeker niet veilig voor ons in Turkije. De IS probeert constant onze website te hacken, en zet foto’s van medewerkers in Turkije online, in de hoop dat ze ons op een dag te pakken krijgen. Daarom doen we er goed aan om geregeld van adres te veranderen. Maar onze reporters in Raqqa lopen een veel groter risico. Ze krijgen het steeds moeilijker. De IS heeft de toegang tot het internet in alle cafés beperkt om het ons lastig te maken. Ze hebben ook veiligheidscamera’s in de straten geïnstalleerd, iedereen die gezien wordt terwijl hij filmt of foto’s maakt, is de dupe. Maar na tweeënhalf jaar ervaring in jihadistenbolwerken weten we hoe we moeten werken. Onze mensen in Raqqa krijgen een training over alle mogelijke veiligheidsprocedures, zowel online als op straat. Een deel van de training gebeurt in Turkije, daarna gaan ze terug naar Raqqa. De meeste informanten kennen elkaar niet, het is voor hun eigen goed. Ze werken los van elkaar.’
De IS probeert de reporters bang te maken door af en toe rond te bazuinen dat hij een RBBS-activist heeft opgespoord. De medewerkers in Raqqa kunnen dat nieuws niet meteen verifiëren, maar Jilane zegt dat ze ook getraind zijn in dit soort psychologische terreur. De afgelopen maanden is een klopjacht gehouden op activisten in Raqqa. Iemand werd van een dak afgegooid, anderen werden publiekelijk geëxecuteerd. Niemand van hen werkte voor RBBS, zegt Jilane. Maar de IS vond wel een vader van een collega, klinkt het gelaten. ‘Ze wilden hem ruilen tegen drie reporters van ons. Daar zijn we niet op ingegaan. De vader is helaas gedood. We vinden het verschrikkelijk, maar we kunnen en mogen ons niet laten intimideren door zulke acties.’
Geen eigen munt
RBBS krijgt dagelijks zo’n twintig berichten binnen over wandaden van de IS in de zelfuitgeroepen hoofdstad van het kalifaat. De onthoofdingen blijven doorgaan. Bewoners die we aan de Turkse grens ontmoeten, getuigen van hoofden op palen bij de controleposten. Het zou om strijders van Ahrar Raqqa gaan, een deel van de rebellen die onder de naam Syrian Democratic Forces een coalitie aangingen met de Koerden en Assyrische christenen, tegen de jihadisten. De Koerden zitten nog maar op veertig kilometer van Raqqa.
Volgens RBBS wonen er nog altijd meer dan een miljoen mensen in Raqqa: 600.000 oorspronkelijke bewoners, en ongeveer 500.000 vluchtelingen uit andere plaatsen in Syrië. De IS zou met hooguit 3000 à 4000 manschappen aanwezig zijn. Genoeg om een hele stad te controleren, zegt Jilane. Maar of dat voldoende is om straks de Koerden tegen te houden? ‘Ze brengen extra strijders van buitenaf als het nodig is. Onder andere uit Deir ez-Zor. De verhalen dat ze burgers dwingen om zich bij hen aan te sluiten, kloppen niet. Ze forceren de mensen niet om te vechten, dat heeft geen zin. Ze gebruiken wel hun gevangenen: zij worden als kanonnenvoer naar de voorste frontlinies gestuurd.’
De bombardementen van de Russen doden evenveel burgers als IS-strijders, hoort hij van zijn reporters. Als de bombardementen toenemen, zal een nieuwe vluchtelingenstroom ontstaan, wat de IS zal proberen te voorkomen. Mannen kunnen vrij de stad in en uit, vrouwen niet. Strijders worden nauwlettend in het oog gehouden. Wie het waagt te deserteren, krijgt de kogel. Onlangs werden de lichamen van vijf jihadisten op straat gevonden in Raqqa. De meesten zouden buitenlanders zijn geweest. Ze lagen buiten bij het al-Lazordhotel, een onderkomen voor buitenlandse strijders.
‘De Islamitische Staat heeft niet zozeer met onderlinge ideologische problemen te kampen, maar met clanvorming’, zegt Jilane. ‘Er zijn verschillende groepen: Kaukasiërs, Libiërs, Aziaten. Alles draait om macht en geld. De salarissen bij de IS variëren tussen de 400 en de 900 dollar. Daarnaast mogen de strijders houden wat ze geroofd hebben tijdens een gevecht. De gouden en zilveren dinars die de jihadisten opnieuw wilden invoeren (de munt die tijdens het oude kalifaat gangbaar was, nvdr.) zijn er nog altijd niet. Het lijkt om propaganda te gaan. Onze medewerkers in Raqqa zeggen dat het in de praktijk te moeilijk is om de munt in te voeren. Maar de geldstromen gaan door. De bewoners van Raqqa betalen voor elektriciteit en water, terwijl die voorzieningen er niet eens zijn. Voor water moeten ze steeds dieper graven. Het leven gaat door, maar de ontevredenheid is groot, al doet de IS zijn best om dat te verbloemen. Daarom is het zo belangrijk dat we blijven berichten over “het andere Raqqa”.’
In Deir ez-Zor is volgens Jilane ook een activistennetwerk actief: Sound and Picture. ‘Ook zij leveren goed werk. Op den duur zal ons werk de jihadisten meer en meer ondermijnen, daar zijn we van overtuigd. Volgens Peter Bergen, een Amerikaanse veiligheidsanalist bij CNN, staat RBBS tweede op de lijst van de tien efficiëntste manieren om de IS te bestrijden. Dat is een aanmoediging. Net als de journalistieke prijs.’
DOOR JOANIE DE RIJKE IN TURKIJE
‘De Russische bombardementen doden evenveel burgers als IS-strijders.’
