Het ontslag van Tom Balthazar als SP.A-schepen in Gent doet de discussie over intercommunales en afgeleide constructies oplaaien. ‘We moeten de wildgroei aan intergemeentelijke bedrijven weer onder controle krijgen. De vraag is alleen: hoe?’
‘Loon naar werken. Dat moet altijd het uitgangspunt zijn’, zegt de Anderlechtse schepen Elke Roex (SP.A). ‘De vergoedingen die iemand krijgt om namens het stadsbestuur in een raad van bestuur te zitten, moeten in verhouding staan tot zijn prestaties. Zeker als hij een inkomen heeft als schepen, zoals Tom Balthazar in Gent.’
Roex weet waarover ze het heeft. Vijf jaar geleden, toen ze nog parlementslid was, stapte ze gedegouteerd uit de raad van bestuur van Sibelgas, een intercommunale die de energiedistributie in vijf gemeenten in de Vlaamse Rand verzorgt. ‘Vanaf dag één vond ik mijn jaarlijkse vergoeding van 13.000 euro bruto buiten proportie’, zegt ze. ‘De werking van de intercommunale was bovendien niet transparant. Tijdens de eerste vergadering werd ik al op de vingers getikt omdat ik kritische vragen had voorbereid.’ Voor Roex was de maat vol toen Sibelgas de Brusselse gemeenten, waar de intercommunale al lang geen aardgas en elektriciteit meer leverde, voor nog eens zes jaar aan boord wilde houden. ‘Een pure nepconstructie. Zo kon Sibelgas een intergewestelijke intercommunale blijven, waardoor bestuurders er meer konden verdienen dan de maximumgrens die de Vlaamse overheid oplegt: 205 euro bruto per maand.’
1170 euro per maand
Elke Roex volgt de malaise waarin haar partij in Gent is terechtgekomen met argusogen. Afgelopen weekend gooide de Gentse schepen voor Stadsontwikkeling Tom Balthazar, die volgend jaar de rood-groene kartellijst zou trekken, de handdoek in de ring. Aanleiding was de felle kritiek op zijn goedbetaalde zitje in de raad van bestuur van Publipart, een dochterbedrijf van de intercommunale PubliLec. Balthazar en zijn liberale collega Christophe Peeters streken daarvoor 20.000 euro per jaar op. Ondertussen is gebleken dat ze daarnaast ook 40.000 euro bruto kregen als bestuurder van EDF Luminus. ‘Een naamloze vennootschap valt nu eenmaal niet onder de regels voor intercommunales. Er is niets mis mee dat je daar marktconform wordt vergoed’, zegt de voormalige Gentse schepen Sas van Rouveroij (Open VLD), die zelf jarenlang bestuurder was bij Publipart en EDF Luminus. ‘Bij een private vennootschap, zoals EDF Luminus, wordt die vergoeding vastgelegd door een renumeratiecomité, zowel voor de private als voor de publieke bestuurders. Netto hou je daar maandelijks 1170 euro aan over. Is dat riant betaald? Daarover zullen de meningen wel uiteenlopen.’
Omdat er almaar meer taken bij komen en de dossiers technischer worden, werken steden en gemeenten almaar vaker samen met publieke of private partners. Een Vlaamse gemeente zou gemiddeld in vijftig tot zestig samenwerkingsverbanden zitten. Sinds de Vlaamse regering de pure intercommunales – en dan vooral het presentiegeld dat ze uitbetalen – aan banden heeft gelegd, zijn meer en meer intergemeentelijke besturen omgevormd tot bvba of nv, om de btw-kosten te drukken. ‘Maar veel van die bedrijven hebben dochterbedrijven opgericht, die zelf ook weer nieuwe structuren deden ontstaan’, zegt Tom De Meester van de Gentse PVDA. ‘Niemand die er nog wijs uit raakt. Op die manier is er haast ongezien een staat binnen de staat ontstaan.’
Het is de bedoeling dat gemeentebesturen zulke bedrijven controleren via hun vertegenwoordigers in de raden van bestuur. Maar dat is vaak gemakkelijker gezegd dan gedaan. ‘Ik weet uit ervaring dat het je niet gemakkelijk wordt gemaakt om te doorgronden wat daar allemaal gebeurt’, zegt Roex. Balthazar en Peeters lijken daar in elk geval niet in te zijn geslaagd: ze beweren dat ze niet op de hoogte waren van Publiparts omstreden beleggingen, onder meer in een bedrijf dat chemische wapens produceert.
‘De opdrachten die een stad uitbesteedt, zijn vaak vrij technisch’, legt Van Rouveroij uit. ‘Dan zit je al snel in een situatie waarbij de private partner de opdracht voor je uitvoert terwijl je amper iets aan je politieke kennis hebt.’ Daarom vaardigen schepencolleges soms experts, al dan niet met een politieke kleur, naar zo’n raad van bestuur af. ‘Maar ook een schepen kan specialist ter zake zijn’, zegt Roex. ‘In Gent, bijvoorbeeld, kun je moeilijk zeggen dat de mandatarissen bijvoorbeeld het landschap van energie-intercommunales niet kennen. Wie is daar beter in thuis dan burgemeester Daniël Termont?’
Kamerscherm
Als publieke bestuurders amper nog greep hebben op het reilen en zeilen in zo’n bedrijf, is de vraag natuurlijk: wie heeft de macht dan wél in handen?
‘Op lokaal niveau is de macht van de gemeenteraad naar het college van burgemeester en schepenen verschoven: dat wisten we al’, zegt Herwig Reynaert van het Centrum voor Lokale Politiek van de Universiteit Gent. ‘Nu zien we soms een nieuwe machtsverschuiving, in de richting van allerlei gemeentelijke constructies.’ Zeker omdat gemeenteraadsleden er in veel gevallen niet in slagen om zo’n bedrijf en zijn bestuurders degelijk te controleren. ‘Ze krijgen daar onvoldoende informatie toe, of hebben de knowhow niet’, zegt Tom De Meester. ‘In de praktijk staat er een kamerscherm tussen de gemeenteraden en die andere structuren.’
Vooral gemeenteraadsleden die in een kleine fractie zitten en ook nog een voltijdse job hebben, slagen er amper nog in om alle dossiers te doorploegen. ‘Op veel plaatsen dreigt daardoor een democratisch tekort’, zegt Reynaert. ‘Het zou een goede zaak zijn om gemeenteraadsleden in grotere steden een deeltijdse wedde te geven.’
Maar er zal meer nodig zijn om het kluwen aan intercommunales en intergemeentelijke nv’s te ontwarren. Om te beginnen een stevige politieke wil. ‘Gemeenten zullen altijd met anderen moeten samenwerken’, zegt Sas van Rouveroij. ‘Maar we kunnen de behoefte daaraan wel doen afnemen door de schaal van sommige gemeenten te vergroten, via gemeentelijke fusies. Voorts moeten we ons afvragen of we sommige opdrachten – bijvoorbeeld de productie van water, gas en elektriciteit – niet beter helemaal overlaten aan de private sector. Daarom had Gent vóór deze heisa al besloten om uit PubliLec en Publipart te stappen.’
‘Ik hoop dat dit dossier niet verzandt in politieke spelletjes’, zegt De Meester. ‘Wij hebben onze pijlen niet uitsluitend op Tom Balthazar gericht. Dat heeft Siegfried Bracke, de voorzitter van de Gentse N-VA-fractie, gedaan – hij rook bloed. Wat wij willen, is een publiek debat: hoe gaan we die wildgroei aan structuren weer onder controle krijgen?’ Nu doen partijvoorzitters en plaatselijke kopstukken wel allerlei voorstellen om de cumulatie van functies te verbieden en de deontologie aan te zwengelen. Maar hun partijgenoten lijken vooral munitie te zoeken om de concurrentie aan te vallen.
‘De Gentse affaire is niet de eerste en zal zeker niet de laatste zijn’, zegt Elke Roex. ‘Dat is koren op de molen van mensen die politici graaicultuur verwijten. De mentaliteit zal moeten veranderen. Niet die van één man, niet die van één partij, maar die van de hele politiek.’
Door ANN PEUTEMAN
Vijf jaar geleden stapte Elke Roex (SP.A) gedegouteerd uit de raad van bestuur van de intercommunale Sibelgas.
