McKinsey lichtte de BRTN door. Achtergronden bij alweer een bezinning en de komende hervormingen van de openbare omroep. “Lege treinen worden afgeschaft. “
HET OPSTELLEN VAN de audit liep niet echt van een leien dakje. McKinsey moest tussen meters bestaande verslagen en voorstellen laveren, waaronder de fameuze Bezinning over de Toekomst van de Vlaamse Publieke Omroep, een lijvige nota uit april van dit jaar waarin de raad van bestuur ruim een half jaar brainstormen binnen de BRTN probeerde samen te ballen. Maar het onderzoek werd ook gestremd door praktische beslommeringen. Toen de heren van McKinsey zich ten kantore van de hoogste BRTN-baas aandienden voor een onderhoud, bleek die afwezig. En neen, telefonisch was de administrateur-generaal ook niet bereikbaar. Cas Goossens was gewoon naar Israel, zonder achterlating van welk telefoonnummer dan ook. De verbaasde McKinsey-rapporteurs vroegen daarop een onderhoud met Goossens’ sekretaris. Helaas, die was die al even onbereikbaar. Met gepensioneerden van het Huis van Vertrouwen op reis naar Hongarije.
Vorige maand voelde het voltallig BRTN-personeel de stilaan legendarische uithuizigheid van hun baas, ei zo na letterlijk in eigen portemonnee. Toen de ASLK de paperassen ter ondertekening aanbood voor het uitbetalen van de lonen, zat Goossens alweer elders. In Parijs, dit keer. Kwatongen beweren : bij Eurosport en bij onderhandelingen voor een nieuwe baan voor zichzelf. Een maand geen loon ? De op zijn minst originele besparings-oefening van Goossens ging nipt niet door, omdat Jan Ceuleers als direkteur Televisie zijn handtekening zette en het werkvolk alsnog een pree kreeg.
PEDOFILIE.
Wat loopt er mis bij de BRTN ? Zoniet alles, dan toch veel. Tot in den treure bewijzen dalende kijkcijfers en een krimpend marktaandeel dat elke week opnieuw. Zelfs de meer dan behoorlijke nieuwsuitzendingen, tot voor kort één van de paradepaardjes van de openbare omroep, zitten inzake populariteit onmiskenbaar in een dal. Eén van de aanwijsbare oorzaken van de malaise schuilt zonder twijfel in het gewijzigd kijkgedrag. Vlaanderen kent ogenschijnlijk nog slechts één knop op de afstandsbediening : het nummer waar de Vlaamse Televisiemaatschappij onder zit. VTM rolt nu al enkele jaren als een pletwals door televisieland en bindt de grote massa aan zich met eindeloze soaps, pulp en randdebiele, maar zeer populaire spelletjes. Laat maar zitten ? De sportliefhebber hangt anders voor zijn kijkvoer ook niet meer af van de openbare omroep. Nog geen man overboord ? Goed, maar ook het zogenaamd intellektuelere publiek vindt tegenwoordig zijn gading op de commerciële omroep. De kentering kwam er met Twin Peaks en de tijd dat het VTM-nieuws opende met de prijs van de tomaten op de veiling van Sint-Katelijne-Waver ligt al in een prehistorisch verleden.
Het verschijnsel waarbij kijkend Vlaanderen zich nog slechts van één knop bedient, speelde eertijds in het voordeel van de BRTN, maar keerde zich na de komst van VTM tegen de openbare omroep. Het is echter slechts één van de vele oorzaken van het verval. Een andere heet wellicht eufemistisch uitgedrukt teveel bemoeienis van buitenaf. De ondanks eindeloze facelifts oubollige en zelfs storende programma’s van de zogenaamde derden, vormen daar een sprekend voorbeeld van. De politieke families die de raad van bestuur bemannen, willen er niet van horen, maar de vraag is terecht of een openbare omroep moet dienen als medium voor de kommunikatie tussen partijen (of andere levensbeschouwelijke organizaties) en hun achterban. Die dienstverlening kost per jaar afgerond 70 miljoen frank en leidt in praktijk tot merkwaardige excessen. Zo trok eind vorige maand een ploeg van de Christen-Demokratische Omroep (CDO) in het kielzog van CVP-voorzitter Johan Van Hecke en ex-Defensie-minister Leo Delcroix naar Zaïre. In feite bleek het om het verkapte koöperatie te gaan tussen het CDO en VTM. Met als resultaat dat VTM dus grotendeels op BRTN-kosten kon uitpakken met beelden van het gezelschap in Kinshasa, terwijl de BRTN-nieuwsdienst één minuut prentjes uit Zaïre nadrukkelijk geweigerd werden.
Nog fnuikender zijn wellicht de rechtstreekse ingrepen in de programmatie van buitenaf. Hoe komt, bij voorbeeld, een uitzending als Ziggurat omzeggens in prime time op het eerste net ? Beroeren de Martin Coenens van deze wereld gekend uit hun vorige levens dank zij dubieuze pedofilie-rapportering met eindeloze traktaten over ex-Joegoslavische schrijvers verkoop van hun totaal oeuvre in ons land : 348 stuks dan zoveel kultureel gestemde zielen in het Vlaamse land ? Kijkonderzoek bewijst het tegendeel. Ziggurat schiet zijn doelgroep met een merkwaardige efficiëntie voorbij en staat in zijn pedanterie enkel op dat eerste net omdat Kultuurminister Hugo Weckx (CVP) het indertijd zo wou.
MANMOEDIGE WEERSTAND.
Veranderd kijkgedrag en funeste inmenging vanuit de politieke hoek zijn dus twee redenen sommigen noemen het “verzachtende omstandigheden” voor de teloorgang van de overheidszender. Maar de duizend andere oorzaken moeten gewoon binnenshuis gezocht worden. Herfst vorig jaar meldde Goossens nog schriftelijk aan zijn raad van bestuur en na overleg met zijn departementshoofden : “De dubbele oorzaak van de achteruitgang van de publieke omroep ligt in de PR-aktie van de VTM-bevriende en -verbonden pers, en de door die pers gretig overgenomen negatieve stemmingmakerij van de eigen BRTN-personeelsleden. ” Het vermoed, positief vooroordeel van de kijker ten overstaan van VTM als enige nagel aan de BRTN-doodskist ? Neen, want in dezelfde omstandige nota, enkele bladzijden voordien, had de administrateur-generaal ook bitter genoteerd : “De overtuiging dat ook een openbare omroep rekening dient te houden met zijn publiek, leeft niet (…). Vele programmamakers waren en blijven van oordeel dat de openbare televisie een zendelingentaak te vervullen heeft en daarom haar eigen weg dient te gaan, zonder al te veel in te spelen op de verwachtingen en de smaak van de potentiële kijkers. “
Fouten bij de programmamakers dus, maar de oorzaken van het falen en het defaitisme moeten gezocht worden in alle regionen, van de laagste tot de hoogste. Neem, bij voorbeeld, het evaluatiesysteem, dat enkele jaren geleden werd ingevoerd voor overheidspersoneel en in andere Vlaamse administraties naar behoren funktioneert. Dezelfde techniek leidt bij de BRTN enkel tot schertsvertoningen. Een aantal negatieve beoordelingen wordt gewoon vertikaal geklasseerd of door obstruktie van hogerhand afgezwakt. Zo kregen vorig jaar op meer dan 2.500 personeelsleden, officieel slechts drie BRTN-werkgevers een negatieve evaluatie. De 2.997 anderen kregen het waarmerk keurpersoneel. Vandaar dat het bedrijf in veel opzichten nog altijd gelijkt op een Kafkaïaanse, bureaukratische mallemolen, waar kreatieve breinen programma’s in elkaar draaien tot eer en meerdere glorie van zichzelf en welwillende maar stilaan kompleet gedemotiveerde werknemers de helft van hun tijd en energie stoppen in het bestrijden van het systeem.
Over het hogere kader van de onderneming valt al evenmin veel hoopgevend nieuws te melden. Evidenties als een degelijke programmatie bij om het even welke andere kleuterzender een top-prioriteit lijken bij de BRTN bij ontstentenis van een bekwaam diensthoofd eerder een utopie. Blijft over : de top van de onderneming. Daar regeert een administrateur-generaal die blijkbaar niet meer weet van welk hout pijlen maken. Hij bezweert de media dat hij het slachtoffer aan het worden is van immense politieke druk, waaraan hij manmoedig zou weerstaan. Maar uitgerekend de dagen dat een gesprek in deze aard weer eens verschijnt in een krant, begint Goossens zijn politieke vrienden te bestoken om zijn buddy Etienne Van den Bergh, ex-hoofdedakteur van Het Volk, ex-advizeur van de administrateur-generaal, ex-loopjongen van Ceuleers en ooit de meest spilzuchtige baas van het TV-magazine Panorama, tot hoofd van de Teletekst-afdeling te laten bombarderen.
KOFFIE EN CROISSANTS.
Wat staat er nu te gebeuren met de openbare omroep, die als bij godswonder nog regelmatig deugdelijke programma’s afscheidt en waar in weerwil van alle kommer en kwel nog altijd gedreven programmamakers rondlopen ? Tot voor kort cirkuleerden de meest wilde plannen ; van afslanking met een waar sociaal bloedblad tot de zoveelste zachte hervorming. Iedereen, van de meest vastgeroeste bureaukraat aan de Reyerslaan tot de zesde advizeur kulturele aangelegenheden op elk ministerieel kabinet, lijkt er stilaan van overtuigd dat er toch iets moet gebeuren. Al was het maar met de onsterfelijke boutade van Kris Borms, de nog altijd alerte chef van de nieuwsdienst, in het achterhoofd : Lege treinen worden afgeschaft. Met die uitspraak sloeg Borms zich bijna in de ban, maar ze vat het probleem dermate kernachtig samen dat zelfs VLD-voorzitter Herman De Croo er zich dezer dagen in kan vinden. Niet dat daarmee de afschaffing van de BRTN meteen op de politieke agenda staat, want de Vlaamse liberalen hebben vroeger al, wild maaiend, één en ander willen uitroeien : van de sociale zekerheid over de provincies tot en met beheersmandaten in openbare instellingen voor hun eigen politici en topkaders.
Op de buitengewone bijeenkomst van de raad van bestuur buitengewoon omdat niemand minder dan Kultuurminister Herman van Rompuy de koffie en croissants ronddeelt van deze woensdagochtend stond in feite slechts één punt op het programma : de audit van McKinsey. Daarin zouden de krijtlijnen moeten staan voor een nieuwe aanpak, vooral dan organizatorisch. Maar deze puzzel is al eindeloos in elkaar gelegd en weer uit elkaar gehaald ; door de raad zelf (de al vermelde bezinningsnota), door de verschillende politieke partijen, door de diverse departementen.
Wat McKinsey ook aanbeveelt, tegen einde van het jaar moet Van Rompuy met een uitgewerkt hervormingsvoorstel komen, dat vanaf maart 1996 in praktijk kan worden omgezet. Een nieuw dekreet zal daarbij niet volstaan om het huis uit zijn jaren durende letargie te wekken. De eerste aanzet daartoe wordt wellicht een nieuwe beheersstruktuur. Van alle mogelijke varianten die nu ter tafel liggen, lijkt de meest eenvoudige ook de meest efficiënte en de meest haalbare : twee vertikaal geïntegreerde zuilen, eentje TV, de andere radio. Met één baas voor elk van de twee pijlers en daar bovenop één enkele manager. Symptomatisch is wel dat er momenteel nog altijd meer aandacht wordt besteed aan de invulling van die drie top-jobs, dan aan de implementatie van dat nieuwe organigram ; er zijn zelfs al namen op geplakt.
Zo zou Piet Van Roe, die zich gevaarlijk vaak beroept op zijn sukses-management bij de BRTN-poot Radio, opschuiven naar de nieuwe sektie Televisie. Van Roe laat er zich goedmoedig op voorstaan de BRTN-radio te hebben uitgebouwd tot een oninneembaar media-bastion. Maar kenners weten intussen dat het management van deze direkteur, die geholpen werd door het ineenstuiken van de markt van de blèrende, lokale radio’s, er allesbehalve zo vlekkeloos uitziet als de betrokkene zelf in blinkende folders laat uitschijnen. Voor de funktie van algemeen manager ligt momenteel Rik van Roost het best in de markt, voor de buitenwereld nauwelijks gekend als baas van de technische diensten. En voorlopig cirkuleert de naam van één outsider voor de baan van super-baas : Tony Naets. Na zijn Amerikaanse omzwervingen zou hij verdienstelijk werk hebben geleverd op de hoofdzetel van de European Broadcasting Union (EBU).
En Goossens bij deze stoelendans ? Diens dagen zouden nu definitief geteld zijn, samen met die van Jan Ceuleers. Daar moet niet eens een schervengerecht voor georganizeerd worden. Als er één konstante schuilt in de ganse geschiedenis van de BRTN, is het die van de politieke evenwichten en Ceuleers, dezer dagen beladen met alle zonden Israëls, dient als SP’er gewoon om de balans met Goossens (CVP) in evenwicht te houden. Exit Goossens en Ceuleers, een nieuw top-management, maar dan ook een raad van bestuur met andere opdrachten. Deze vergadering zou niet meer gekonfontreerd worden met agenda-punten als de aankoop van nagels en vijzen of de promotie van de zestiende kandidaat in lijn voor de baan van chef-bode, maar zich uitsluitend bezighouden met de grote (bedrijfs)politieke lijnen.
DE EIGEN REVOLUTIES.
Voor de toekomstige hervorming lijkt de denkpiste van de RTBF inmiddels volkomen verlaten. De franstalige pendant van de BRTN saneerde uit nijpend geldgebrek en zonder uitzicht op enige substantiële verhoging van de dotatie, iedereen boven de 55 jaar ongeacht funktie, talent of inzet gewoon weg. Een idee dat intussen wel overeind lijkt te blijven, is dat van de business units. Het responsabilizeren van een aantal vermaledijde afdelingen zou daarbij het meest aanlokkelijk aspekt vormen. In dit koncept kan, bijvoorbeeld, het dramatisch gezelschap ondergebracht worden in zo’n business unit. Of het BRTN-orkest. Dat laatste, overigens een oogappel van de vorige voorzitter van de raad van bestuur Els Witte, kost per jaar zo’n slordige 250 miljoen frank en brengt amper 7 miljoen op. Terwijl een insider over het dramatisch gezelschap beweert : “Vorig jaar waren er akteurs die slechts twintig dagen werkten. “
Een dergelijke filializering door middel van business units kan in praktijk dus slechts twee richtingen op. Ofwel stevent een aantal autonome entiteiten met de snelheid van het licht op een virtueel bankroet af, ofwel gaan ze werken met niet-BRTN-fondsen. Waarop het kabinet van Van Rompuy al meteen heeft laten weten dat zo’n optie alleen zou kunnen, als dat geld in mindering wordt gebracht op de BRTN-dotatie. Daardoor eindigt de unit-aanpak meteen in een operatie lood-om-oud-ijzer.
Ongeacht de vaststellingen en aanbevelingen van McKinsey zal dezelfde Van Rompuy wellicht streven naar een globaal beheerskontrakt met de BRTN, waarbij het huis zelf binnen vooraf duidelijk omlijnde grenzen haar eigen revoluties mag organizeren. Het grootste obstakel om dan de defaitistische instelling om te buigen tot een slagkrachtige zender, wordt het personeelsstatuut. Niet alleen riskeren managers en overheid bij elke poging om daaraan te sleutelen, de toorn van de goden uit de Raad van State. De meerderheid van de personeelsleden zullen met genoegen ook beschutting zoeken onder de ruime paraplu van de vakbonden. Zij hielden en houden met eclatant sukses baronieën in stand, anakronismen springlevend. Zo konden de vier weken per jaar werkende akteurs zich zelfs onttrekken aan klussen als het inspreken van programma-teksten. Terwijl de openbare omroep zich tot voor enkele jaren de brave man is intussen met pensioen op een eigen, voltijdse schoenmaker kon beroepen.
Jos Grobben
De BRTN-toren valt zelden in het blikveld van de uithuizige administrateur-generaal Cas Goossens.
Kris Borms : in de ban, maar gevolgd door Herman De Croo.
