De nieuwe spoorwegwet en zelfs een opperbeste opvolger voor Christian Heinzmann kunnen het niet verhelpen: de NMBS stikt in de schulden.
De leider van de Franstalige socialistische spoorvakbond-CGSP, José Damilot, is best een aangename man. Met die ‘bekentenis’ verraste Christian Heinzmann het parlement. Want volgens zijn officiële ontslagbrief hield hij het na een week al als spoorbaas voor bekeken omdat de bonden hem geïntimideerd en bedreigd zouden hebben. Maar syndicale boosdoener Damilot grapte aan de telefoon tegen Heinzmann: ‘Die andere Antwerpenaar, Honoré Paelinck, heeft het (als topman in de jaren tachtig) maar zes maanden volgehouden.’ Waarop de kersverse spoorbaas, die hem zelf had opgebeld, informeerde of Paelinck nog leefde. Een vriendelijk gesprek, heet het nu.
De liberale vakbondsleider Roland Vermeulen, die een stuk onbekender en minder gevreesd is dan zijn Waalse confrater, zou meer paniek veroorzaakt hebben bij de spoorbaas-voor-een-week. Minister van Mobiliteit en Vervoer Isabelle Durant (Ecolo) vond het niet nodig om veel over cijfers te praten toen ze de baas van de Luxemburgse luchtvaartmaatschappij Luxair naar de NMBS probeerde te lokken. Dat verontrustte Vermeulen, die Heinzmann een verslagje van vijf pagina’s stuurde met de voorlopige resultaten van 2001: 1,4 miljoen euro winst, maar een economisch resultaat dat 47,4 miljoen euro in het rood staat en onder druk van de financiële lasten zelfs tot 134 miljoen euro onder nul duikt.
Heinzmann ontdekte al snel dat boekhouden bij de nationale spoorwegmaatschappij een heel aparte kunst is. De weggestuurde Etienne Schouppe deed er alles aan om de cijfers op te vrolijken, onder meer door middel van de beruchte leasingcontracten. Toenmalig premier Jean-Luc Dehaene (CD&V) gaf hem daar zelfs schouderklopjes voor, want de rekeningen van de NMBS moesten er een beetje goed uitzien met het oog op het toegangsexamen voor de Europese monetaire unie. En toenmalig voogdijminister Michel Daerden (PS) hielp Schouppe. Als bedrijfsrevisor kende hij dat soort dingen. Hij fikste een wetje waardoor de maatschappij artificiële afschrijvingen en inkomsten kon boeken. Bijgevolg hanteert het autonome overheidsbedrijf een jaarverslag voor extern gebruik en een economische boekhouding om zelf te kunnen volgen hoe het er financieel toegaat.
ALARM BIJ DE VAKBONDEN
De ‘vondst’ van de regering om de schuld voor de vlucht van Heinzmann in de schoenen van de vakbonden te schuiven, blijft niet zonder gevolgen. José Damilot dient klacht in wegens laster. Het kan nog interessant worden als de rechtbank op zijn vraag alle telefoons en e-mails tussen het kabinet van premier Guy Verhofstadt (VLD), dat van minister Durant, Heinzmann en Damilot natrekt. Dat zou meer duidelijkheid brengen over de ‘dubbele ontslagbrief’ dan het parlementaire debat.
De vakbonden – en niet alleen die van het spoor – zijn in ieder geval gealarmeerd. Zij piekeren zich suf over de vraag waarom premier Verhofstadt en minister Durant het nodig vonden de bonden te beschadigen om zich in te dekken tegen de politieke fall-out van hun eigen benoemingsgeklungel. Paars-groen geniet al weinig krediet bij de sociale partners – ook de werkgevers lopen niet over van enthousiasme over de ploeg-Verhofstadt. Deze nieuwe episode zal de belangrijke sociale onderhandelingen die straks moeten starten niet vergemakkelijken. De bonden zijn vooral ontgoocheld dat de socialistische partijen en de groenen hen niet hebben verdedigd.
ACV-voorzitter Luc Cortebeeck eiste in zijn Rerum-Novarumtoespraak excuses voor de onterechte beschuldigingen. Bij wijze van antwoord herkauwde VLD-voorzitter Karel De Gucht zijn anti-syndicale oprispingen. De woordvoerder van de premier ontkent dat Verhofstadt de bonden van intimidatie heeft beschuldigd; hij heeft enkel uit de ontslagbrief van Heinzmann geciteerd. Het stilzwijgen van SP.A-voorzitter Patrick Janssens en zijn PS-collega Elio Di Rupo klinkt oorverdovend. In de Wetstraat worden verontschuldigingen ‘flauwekul’ genoemd, iets waar Cortebeeck zwaar aan tilt. Daar maakt Jos Geysels, politiek secretaris van Agalev, zich zorgen over. Er zal volgens hem veel moeten worden gepraat om de vertrouwensrelatie met de bonden te herstellen. Ondertussen waarschuwt de algemeen secretaris van de socialistische bond, Roger Van Hove, dat het spoorwegpersoneel wel eens op hol zou kunnen slaan als ‘de nieuwe NMBS’ de bestaande akkoorden niet respecteert.
Na de debatten in Kamer en Senaat valt er niet meer aan te twijfelen dat de ontslagbrief van Christian Heinzmann van 1 mei met de zware beschuldigingen aan het adres van de bonden door de kabinetten van de premier – door Luc Coene, de baas van de kanselarij – en van Isabelle Durant is gefabriceerd. Omdat Heinzmann zelf die exclusieve beschuldigingen aan de bonden (en het NMBS-management) niet meer kon aanhoren, bezorgde hij de Kamer zijn oorspronkelijke ontslagbrief. Daaruit blijkt dat hij haast tegen zijn wil tot spoorbaas werd gebombardeerd. Het ging veel te snel, hij kreeg nauwelijks informatie, zijn kandidatuur viel buiten de tijdslimiet, er werd niets geregeld op het vlak van loon- en arbeidsvoorwaarden en er was geen arbeidsovereenkomst.
Verrassend is in elk geval dat de succesvolle gedelegeerd bestuurder van Luxair zich op zo’n manier door Isabelle Durant en co liet rollen. Heinzmann kende de politieke wereld duidelijk niet en maakte zijn eigen toestand dag na dag erger. Verhofstadt en Durant doen er ondertussen alles aan om hem verder te beschadigen: ‘Wij hebben ons vergist, hij was niet de beste keuze.’
De hele politieke wereld weet dat Isabelle Durant in het parlement heel assertief de kantjes van de waarheid heeft afgereden. En de premier kwam er zijn minister niet steunen. Alleen minister van Overheidsbedrijven Rik Daems (VLD) zat op de regeringsbanken. Sinds het Sabena-faillissement weet hij immers wat het betekent om onder vuur genomen te worden. De gêne was groot. Vooral Agalev en Ecolo namen een politiek cynische houding aan en aanvaardden de leugen om bestwil – waarbij de bestwil uit het voortbestaan van de coalitie en het behoud van Durant als vice-premier bestond. De minister van Mobiliteit en Vervoer heeft haar overleving te danken aan het feit dat Guy Verhofstadt mee in het bad werd ondergedompeld: als zij sneuvelde, zou hij ook in de vuurlinie staan.
OP DE SUKKEL
De socialisten waren niet bijster in de affaire geïnteresseerd. De PS had geen belang bij een crisis, zij hadden met de nieuwe wet toch al de macht binnen de NMBS heroverd. De Vlaamse socialisten staken de groenen dan weer aan de kant van de treinreizigers voorbij. De SP.A plukte daarvoor een slogan uit Het Groot Onderhoud, een manifest voor de verkiezingen van volgend jaar: de prijs van de treintickets moet met de helft omlaag en de maatschappij moet extra dubbeldektreinen inzetten. Zonder dat komt er geen nieuwe gedelegeerd bestuurder. Maar dat valt nog te bezien.
Ondertussen is de NMBS op de sukkel. Christian Heinzmann wil alvast niets meer met de maatschappij te maken hebben. Alleen is hij bij koninklijk besluit benoemd en staat in zijn gekunstelde ontslagbrief dat hij in dienst zal blijven tot zijn opvolger aantreedt. Willens nillens moet hij de NMBS dus leiden. Desnoods laat de regering de documenten ter ondertekening naar Luxemburg brengen. En dat terwijl de maatschappij eigenlijk twee gedelegeerd bestuurders heeft: Etienne Schouppe is wel weggestuurd, maar (nog steeds) niet ontslagen. Schouppe biedt aan een tijdje als interim-manager op te treden en dat is wellicht niet eens een slecht voorstel. Het bestaande directiecomité is voorlopig herbenoemd, maar vleugellam. Het strategische comité, waarin de vakbondsvertegenwoordigers zetelen, is nog niet samengesteld en met het oog op de nieuwe syndicale toestand kan dat nog een tijdje aanslepen. Met als kwalijk gevolg dat geen enkel dossier met personeelsaangelegenheden kan worden behandeld.
Niettemin praat premier Verhofstadt de betrokkenen weer moed in. De regering ontspoorde afgelopen week haast – ‘het was een beetje moeilijk, wij hebben ons, net als iedereen, vergist in de keuze van de gedelegeerd bestuurder’ -, maar dat is volgens hem opgelost. Tot 17 mei kunnen kandidaturen ingediend worden voor de vacature. Volgens Verhofstadt staan privé-managers te dringen. De toekomstige baas krijgt van hem de belofte zijn eigen directiecomité te mogen samenstellen. Hoe hij dat met de wet kan rijmen, is niet duidelijk.
Die bepaalt immers dat de topman alleen directieleden kan voorstellen die door de (politieke) raad van bestuur van de NMBS worden benoemd. Bovendien blijft de bepaling van de dubbele handtekening bestaan. De spoorbaas kan niets beslissen zonder goedkeuring van een PS-getrouwe directeur.
Volgens de premier rijdt de nationale spoorwegmaatschappij, gesteund door de nieuwe wet en met een topman als nieuwe baas, supersnel een welvarende toekomst binnen. Politieke peptalk, à la Noël Slangen dus. De NMBS rijdt tegen 2005 het faillissement in. De spoorwegwet van maart jongstleden lost het financiële drama van de maatschappij niet op. De historische schulden, het investeringsgeld en de afzonderlijk geboekte schulden voor de HST groeien aan tot grofweg vijftien miljard euro. Straks kan de NMBS die financiële lasten niet langer dragen en vallen de treinen stil. Er is maar één uitweg, de overheid – de belastingbetaler – moet die schulden overnemen.
Dat kan de paars-groene regering echter niet doen door de ideologische tegenstellingen tussen de liberalen en de socialisten. Minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) en zelfs minister van Financiën Didier Reynders (PRL) spiegelden Heinzmann enige financiële zoetigheden voor. Maar dat is optisch bedrog zolang de NMBS zich niet aan de Europese richtlijnen aanpast. De meeste buurlanden hebben dat al gedaan: zij splitsten hun nationale maatschappij op in een onderneming voor de infrastructuur, het spoorwegnet dus, en een andere voor de exploitatie van het reizigers- en goederenvervoer. Dat is klassiek Europees beleid, en maakt de privatisering van het treinverkeer mogelijk. De nationalisering van het spoorwegpatrimonium kan een elegante manier zijn om het schuldenprobleem op te lossen. Maar die liberale doelstelling botst op de socialistische droom (en die van de vakbonden) van eenheid van infrastructuur en exploitatie. Dankzij de opeenvolgende treinrampen in het Verenigd Koninkrijk en de spoorchaos in Nederland krijgen tegenstanders van de privatisering een streepje voor. Maar de NMBS wordt er niet beter van.
Guido Despiegelaere
Minister Durant heeft de zaak tot nu toe overleefd omdat premier Verhofstadt mee in het bad werd ondergedompeld.
Etienne Schouppe biedt aan een tijdje als interim-manager op te treden en dat is wellicht niet eens een slecht voorstel.
