Vlaams minister-president Patrick Dewael blokkeert al maanden het nieuwe VRT-beheerscontract. Als Dewael het been stijf houdt, zijn de gevolgen voor de openbare omroep verstrekkend. Bij de VRT wordt dan zelfs gevreesd voor het ontslag van gedelegeerd bestuurder Bert De Graeve.

Veel meer dan de koninklijke en kerkelijke bouwperikelen in Opgrimbie, zorgt de nieuwe beheersovereenkomst waar de VRT-leiding al een hele tijd om vraagt voor een diepe, voorlopig nog verborgen verdeeldheid in de Vlaamse regering. Voor één keer gaat het niet om onenigheid tussen de paars-groene coalitiepartners: de verdeeldheid geldt vooral de VLD waar minister-president Patrick Dewael en zijn partijgenoot en mediaminister Dirk Van Mechelen lijnrecht tegenover elkaar staan. Ministers van SP, VU en Agalev kunnen alleen maar toekijken terwijl de twee liberalen elkaar in de wielen rijden.

Vorige week nog verraste Dewael, die het mediadossier naar zich toe heeft getrokken, zijn minister door de krantenuitgevers op te roepen samen een kandidatuur in te dienen voor een van de twee commerciële radiolicenties die het Vlaams Commissariaat voor de Media (VCM) nog voor het ingaan van de zomervakantie moet toekennen. Dat was een vrij opmerkelijke interventie, want ze volgde op een informeel topberaad waar behalve Dewael zelf ook diens kabinetschef Jan Kerremans, Dirk Van Mechelen en partijvoorzitter Karel De Gucht aan deelnamen, samen met Christian Van Thillo, eigenaar van de Persgroep ( Het Laatste Nieuws) en gedelegeerd bestuurder van de Vlaamse Mediamaatschappij (VMM), eigenaar van het commerciële televisiestation VTM. Tijdens die bijeenkomst werden de kansen besproken van de verschillende kandidaten voor die radiolicenties. De namen die daar het vaakst vielen waren die van VMM en de Groep De Beukelaer, eigenaar van Radio 4FM, momenteel alleen te beluisteren via de kabel en internet.

Bij de meeste krantenuitgevers wisten ze in elk geval niet wat ze van Dewaels voorstel moesten denken. Van Mechelen, die nog sleutelt aan de toewijzingsprocedure – zijn radiodecreet kreeg niet de volle steun van de Raad van State – klonk niet overtuigend toen hij naderhand in De Standaard de stap van zijn minister-president vergoelijkte: ‘Patricks oproep komt er vanuit een bezorgdheid over de kwaliteit van de pers.’

Vorige vrijdag dan werd de bespreking van het nieuwe beheerscontract met de VRT voor de zoveelste keer van de agenda van de Vlaamse ministerraad gehaald en een week uitgesteld. Voorlopig.

OP DE LANGE BAAN

Tot voor kort had minister Van Mechelen, voor wie de kwaliteit van de VRT-programma’s primeert, wel oren naar een vervroegd openbreken van de beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de VRT. Van Mechelens bereidwilligheid om een eind weegs te gaan met de openbare omroep en zijn enthousiasme voor de e-VRT, het platform waarop de openbare omroep zijn interactieve televisie wil bouwen, ging de beheerders van de commerciële omroep VTM echter op de zenuwen werken.

In november vorig jaar nog had de mediaminister te kennen gegeven dat de nieuwe beheersovereenkomst met de VRT op 1 januari 2001 operationeel kon zijn. Dat pakte anders uit. Want Dewael, veeleer voorstander van de VMM-lijn, blokkeerde de besprekingen.

Een en ander heeft wellicht ook te maken met de groeiende ergernis over de VRT-aanpak, niet alleen bij de commerciële concurrentie en bij de VLD-top, maar ook bij kranten- en bladenuitgevers. Zo worden vragen gesteld bij de recente verlenging van de overeenkomst met de Vlaamse Audiovisuele Regie (VAR), de reclameregie waarin naast de VRT ook de Vlaamse Uitgeversmaatschappij (VUM), uitgever van De Standaard en Het Nieuwsblad, participeert, die daaruit vorstelijke dividenden puurt.

Die exclusieve band VUM-VRT wordt nog versterkt door de kruisparticipaties tussen de VUM en het productiehuis Woestijnvis, een van de belangrijkste leveranciers van de openbare omroep.

Woestijnvis en VUM zijn ook verenigd in NV De Duinen, uitgever van het infotainmentblad Bonanza. Dat het tv-magazine vlak na de lancering openlijk werd geplugd in programma’s van Woestijnvis zorgde niet alleen bij andere uitgevers maar ook bij minister Van Mechelen en zelfs binnen de VRT voor ergernis. Bovendien maken enkele VRT-kaderleden zich stilaan zorgen over de gezondheid van Woestijnvis – al durft niemand daarover openlijk vragen te stellen.

Hoe dan ook, eind februari werden minister-president Dewael, mediaminister Van Mechelen en VLD-voorzitter De Gucht uitgenodigd om de opmerkingen en vooral de grieven van de VMM-directie aan te horen. Kern van het VMM-betoog was dat zij minstens een stem wil in de uitwerking van een nieuwe beheersovereenkomst met de VRT.

Maar er ligt al een ontwerp voor een nieuw beheerscontract op tafel – bij de commerciële omroep vrezen ze trouwens dat dit het resultaat is van een compromis tussen mediaminister Van Mechelen en de VRT-top. Volgens die overeenkomst voor de periode 2002-2007 krijgt de VRT vanaf 2002 een dotatie van 9 miljard frank, jaarlijks te verhogen met 4 procent. Die jaarlijkse verhoging met 4 procent, ruim boven de verbruikersindex, creëert een indrukwekkend vliegwieleffect: zo zal de VRT in 2007 kunnen rekenen op een subsidie van bijna 11 miljard frank. Waarop ze bij de openbare omroep repliceren dat zij geen rekening houden met de verbruikersindex, maar wel met de reclame-index en die ligt rond de 10 procent, voor televisiereclame zelfs op 15 procent.

Behalve die dotatie vangt de openbare omroep nog eens 932 miljoen frank voor allerhande bijkomende kosten als pensioenen en verlof voorafgaande aan pensioenen – een gevolg van de oude afvloeiingsregelingen. 136 miljoen frank van dat bedrag gaat weliswaar zonder omwegen naar het koor en orkest van de omroep.

Andere financieringsbronnen zijn radioreclame (1,5 miljard frank), televisiesponsoring (350 miljoen) en een zogenaamde programmadotatie van 400 miljoen frank. Wat maakt dat de VRT in 2002 van start kan met ruim 12 miljard frank.

FINANCIËLE SLAGKRACHT

Toen zij dit onder ogen kregen, sloegen de bestuurders van VTM, Kanaal 2 en Jim-TV steil achterover. Want, zeggen ze bij de commerciële omroep, het vorige beheerscontract zorgde al voor een heuse ontwrichting van de audiovisuele markt; wat nu voorligt is een regelrechte oorlogsverklaring.

‘De beheersovereenkomst van 1997 gaf de VRT een financiële slagkracht die veel groter is dan die van de Vlaamse Media Maatschappij, en dus van VTM, toch de grootste commerciële zender in Vlaanderen’ zeggen ze in Vilvoorde.

Voor een vergelijkbaar marktaandeel (36,7 procent voor VTM, 33,2 procent voor VRT) liggen de exploitatiekosten en afschrijvingen met 11,4 miljard frank voor de VRT bijna dubbel zo hoog als bij VTM met 6,1 miljard. ‘Maar’ voeren ze bij de VRT weer aan, ‘voor dat bedrag houden wij twee tv-zenders en zes radiostations 24 uur per dag in de ether en moeten we een compleet zenderpark en regionale zenders financieren, om nog niet te spreken van het grootste tv-archief van Vlaanderen dat wij in stand houden.’

Toch beschikt VMM slechts over 6,4 miljard middelen om televisie te maken, de VRT daarentegen over 8,1 miljard. En dat laat zich voelen. Zo weten ze in Vilvoorde dat een aflevering van Man bijt hond de VRT dagelijks 800.000 frank kost – met een winstmarge van nagenoeg 50 procent voor het productiehuis Woestijnvis. Terwijl het eigen Hart van Vlaanderen amper 250.000 frank kost.

Windkracht 10 en Heterdaad kosten de VRT respectievelijk 22 en 14 miljoen frank per aflevering. Veel geluk professor werd door VTM ingeblikt voor een vrij modale 10 miljoen frank, en de vorige succesreeks Diamant, gebaseerd op de roman van Jef Geeraerts voor nagenoeg 8 miljoen frank per aflevering.

Een aflevering van de VTM-soap Familie kost 900.000 frank, Thuis op de openbare omroep precies het dubbele: 1,8 miljoen frank.

Bij de VRT worden ze dan weer kregel van dergelijke berekeningen. ‘Wij hebben destijds een aantal verplichtingen op ons genomen’, zegt een woordvoerder van de VRT-directie. ‘Bij wijze van tegenwicht voor de vroegtijdige afvloeiingen, werden we verplicht om 700 miljoen frank te investeren in de Vlaamse beeldindustrie. Dat bedrag is in 2001 opgelopen tot twee miljard. Je kan ook geen appelen met citroenen vergelijken. Een productie als Windkracht 10 is nu eenmaal duurder dan Veel geluk professor. Bovendien staan we op onze production value. We gaan niet gauw enkele scènes schrappen bij wijze van besparing, als de kwaliteit van de productie daaronder zou lijden.’

Bij de VRT wijzen ze er ook op dat VTM een contract heeft met onder andere het Amerikaanse Fox voor de levering van series allerhande ten belope van 650 miljoen frank en nog eens een overeenkomst van 370 miljoen met Warner, terwijl het aankoopbudget van de openbare omroep amper 270 miljoen bedraagt. ‘Voor The bold and the beautiful moesten we passen, omdat de prijs plots verdrievoudigd werd.’

‘Die contracten met Fox en Warner hebben wij dan weer nodig om onze voorsprong te handhaven op VT4’, zegt directeur-generaal Eric Claeys van VTM. ‘Uitgerekend VT4 dat alle Vlaamse mediavoorschriften aan z’n laars lapt, maar dat wel een eigenaardige alliantie heeft gesloten met de VRT. Zo zien we Bart De Pauw optreden in spelprogramma’s van VT4 en duikt Chris van den Durpel op bij VRT.’

Dat laatste vinden ze bij de VRT dan weer vergezocht: ‘Alsof Luk Alloo nooit op de VRT te horen en te zien is geweest?!’

VMM WIL INSPRAAK

Andere voorbeelden die de scherpe concurrentie tussen de commerciële en de openbare omroep illustreren zijn de sportcontracten. Om drie jaar lang de Champions League te mogen uitzenden, hadden ze bij VTM 60 miljoen veil. De VRT, die indertijd naast het Belgische voetbalcontract greep, stelde daar droogweg 120 miljoen frank tegenover.

‘120 miljoen frank recht uit de zakken van de belastingbetaler’ betogen ze in Vilvoorde. Ook om de uitzendrechten voor wielerkoersen en andere sportevenementen, zoals de Olympische Spelen, binnen te rijven, haalde de openbare omroep de grote financiële middelen boven.

‘De wielercontracten moesten we hebben, alleen al vanwege de grote populariteit van die sport in Vlaanderen’, zegt de VRT-directie. ‘En van de Olympische Spelen mogen we amper vijf uur per dag uitzenden. Binnenkort worden al die sportevenementen gewoon onbetaalbaar, tenzij voor de betaalzenders.’

Toch kan die gulheid, waarvoor de financiële reserves werden aangesproken, de openbare omroep opbreken. Zeker als het nieuwe beheerscontract nog lang uitblijft. Dan moeten de ambities drastisch worden teruggeschroefd en een aantal prestigieuze projecten geschrapt. Onder andere het politieke praatprogramma dat de uitzendingen van de politieke derden moet vervangen, zal dan wellicht worden afgevoerd.

Na de besprekingen met minister Van Mechelen ging men er bij de VRT van uit dat het nieuwe beheerscontract een feit was. Maar als minister-president Dewael – daarin gesteund door zijn partijvoorzitter De Gucht en naar verluidt ook door premier Verhofstadt – en de VMM-bestuurders hun zin krijgen, ziet de toekomst er voor de VRT helemaal anders uit.

VMM, dat inspraak wil in de uitwerking van het nieuwe beheerscontract voor de VRT, eist dat het budget van de openbare omroep vertrekt van één basisbedrag, jaarlijks aangepast op grond van de verbruikersindex. Basis voor die dotatie is de 8,4 miljard die de VRT in 1997 als budget (dotatie plus reclame-inkomsten) hanteerde.

Binnen dat budget moet de openbare omroep dan ook blijven. Weliswaar vallen de jaarlijkse aanzuiveringen van de pensioenlasten buiten dit bedrag, maar die worden dan ook niet geïndexeerd.

Maar, en dat is doorslaggevend, de dotatie is ook het verschil tussen het basisbedrag en de inkomsten uit radioreclame en televisiesponsoring. Wat inhoudt dat de dotatie kan variëren naargelang van de inkomsten uit de markt. Daarbij herinnert VMM de Vlaamse paars-groene coalitie aan haar belofte om de VRT reclamearm te maken.

‘Met deze berekeningswijze zou het budget van de VRT voor 2000 op 9,2 miljard zijn uitgekomen, wat nog altijd vijftig procent meer is dan dat van de commerciële omroep’, schreven de VMM-beheerders aan minister-president Dewael. ‘Dit systeem moet de VRT in staat stellen haar opdracht perfect uit te voeren.’

Maar bij de openbare omroep zien ze dat anders. Daar kan men vernemen dat gedelegeerd bestuurder Bert De Graeve en de VRT-leiding verwachten dat de gemaakte afspraken met mediaminister Van Mechelen gehonoreerd worden. Anders valt niet uit te sluiten dat Bert De Graeve prompt ontslag neemt.

Rik van Cauwelaert