In Urbana, een universiteitsstad in Illinois, overleed de 93-jarige Nick Holonyak. De aimabele vorser bedacht de revolutionaire light emitting diode, kortweg led.
Holonyak is geboren in het mijndorp Zeigler, ook Illinois, nu nog geen 2000 zielen groot. Zijn ouders komen uit de Oekraïense Karpaten. Hij een geitenhoeder en houthakker, op zijn 21e naar de VS geëmigreerd om er in de koolmijnen te werken. Zij een ongeschoold weeskind dat thuis als meid voor een Russisch-orthodoxe priester werkte en naar Amerika is gehaald door een oom. Pas in hun nieuwe vaderland leren zij elkaar kennen en krijgen twee kinderen.
Als de koters naar school gaan, is dat een primeur. ‘Niemand uit onze families had ooit een klas van de binnenkant gezien’, zegt Holonyak 50 jaar later.
Op de Edwardsville High School in Saint Louis blijkt de knaap nieuwsgierig en leergierig. ‘Het liefst speelde ik met licht en elektriciteit. Mijn peetvader had een Ford model T. Ik bricoleerde met de batterij en de bobijn en probeerde er spinnen mee te elektrocuteren.’ Vanaf zijn vijftiende – en met een leugentje over zijn leeftijd – werkt Nick elke vakantie in staalfabrieken en bij de onderhoudsploegen van de Illinois Central Railroad. Even overweegt hij ondanks het zware labeur daar te blijven. Twee operaties aan zijn ruggenwervels en zijn ouders duwen hem naar de University of Illinois.
Goudhaantje
Hij vliegt door zijn studiejaren voor ingenieur elektrotechniek en leert er docent John Bardeen kennen, een geniale natuurkundige die als enige ooit twee Nobelprijzen voor de fysica binnenhaalt: voor werk rond halfgeleiders en supergeleiders. ‘Ik heb nooit iemand ontmoet die boven Bardeen uitstak.’ De prof wordt zijn mentor en intieme vriend.
Na zijn doctoraat gaat Holonyak aan de slag bij Bell Telephone Laboratories. ‘Zij betaalden het meest én ik kreeg John Moll als collega.’ Die ingenieur zweert bij silicium (silicon in het Engels) als grondstof van elektronische componenten, tot jolijt van zijn confraters. De mijnwerkerszoon gaat onvoorwaardelijk mee in dat verhaal. Moll raakt ondergesneeuwd in de elektronicageschiedenis, maar gelijk halen ze later. ‘John had silicium in zijn hersens. Hij heeft zo veel bedacht, maar kreeg er geen waardering voor. Zonder hem had Silicon Valley nooit bestaan.’
In 1955 doet Holonyak zijn uitgestelde legerdienst. Daarna trekt hij als onderzoeker naar het laboratorium voor halfgeleiders van General Electric in New York. Hij werkt al een bezetene en leert er zijn vrouw Kay – van Katherine – kennen. Zijn hele leven blijven ze samen. Ze krijgen drie kinderen. Aan verblufte collega’s toont hij in 1962 een diode die, als je er stroom door jaagt, rood licht geeft. Tot dan waren er alleen onzichtbare, infrarode stralen gecreëerd.
Het goudhaantje voorspelt dat zijn technologie ooit de gloeilampen van Thomas Edison zal vervangen. Scepsis over die boude bewering valt hem te beurt. Maar ook nu krijgt hij gelijk. De eerste leds verschijnen als rode indicatielampjes op elektrische toestellen en meetapparatuur. Maar tegenwoordig zitten ze overal in: verkeerslichten, schermen, elektronische apparatuur en ook verlichting. Zo’n ledlamp verbruikt tot 80 procent minder energie dan een gloeilamp, is volledig recycleerbaar, bevat geen gevaarlijke stoffen zoals kwik, is schokvrij en gaat tot 20 jaar mee.
Puissante rijkdom
In 1963 haalt Bardeen zijn protegé weer naar de universiteit in Illinois, als professor elektronische en computertechnologie. Holonyak bouwt er een kolossale carrière uit. Zijn onderzoekscentrum registreert 41 patenten en publiceert een zwik baanbrekend werk over halfgeleiders, lasers en vooral licht. Bijvoorbeeld als transportmiddel voor data. De bolleboos krijgt de hoogste onderscheidingen van twee Amerikaanse presidenten, de keizer van Japan en zelfs van Vladimir Poetin. In 2006 kiest het magazine van het American Institute of Physics, de koepel van alle natuurkundige genootschappen, de vijf belangrijkste papers die het ooit heeft gepubliceerd. Twee ervan komen van Nick Holonyak.
Hij voorspelt dat zijn technologie ooit de gloeilamp van Edison vervangt.
Tientallen eredoctoraten weigert hij. ‘Al dat reizen’, laat Kay zich ontvallen. ‘Nick rekent dan in verloren werkdagen en bedankt heel vriendelijk.’ Twee zaken ontglippen hem: puissante rijkdom, die had kunnen voortvloeien uit het eerste ledpatent – GE streek de winsten op – en de Nobelprijs. Die gaat in 2014 vreemd genoeg naar drie Japanners die puur bouwen op het werk van Holonyak. De zo minzame Amerikaan reageert ontgoocheld. ‘Dit beledigt mij en tientallen collega’s die het hele ledverhaal hebben geschreven.’
Pas 2013, op zijn 85 en na een halve eeuw aan de universiteit, gaat de ingenieur met pensioen. Hij belandt later in een rolstoel maar blijft tot het einde gezegend met een frappant geheugen. ‘Dat dank ik aan mijn moeder. Soms lachte ze mij en mijn zus uit als wij iets opschreven om te onthouden. Zij onthield alles, echt alles.’
