‘EEN SCHANDAALBESLISSING.’ ‘Een onvergelijkelijke onbeschaamdheid.’ ‘Puur fascistische praktijken.’ Turkse politici en media probeerden elkaar afgelopen week te overtroeven, allemaal om het hardst tegen Duitsland. President Recep Tayyip Erdogan deed de kritiek zondag nog eens dunnetjes over: ‘Ik dacht dat Duitsland al lang had afgezien van de praktijken uit de naziperiode’, zei hij. ‘We hebben ons vergist.’ De bal ging aan het rollen toen de lokale autoriteiten in Gaggenau, een provinciestadje bij Baden-Baden, een toespraak van justitieminister Bekir Bozdag verboden. De Turkse minister was op bezoek om stemmen te werven bij de 1,4 miljoen in Duitsland wonende kiesgerechtigden voor het referendum van 16 april, dat president Erdogan meer macht moet geven. Alle peilingen wijzen op een dubbeltje op z’n kant. De Duits-Turkse stemmen zijn dus heel welkom. En alle schandalen ook.
DE DUITSE BESLISSING viel in goede aarde bij de Oostenrijkse bondskanselier Christian Kern, een sociaaldemocraat, die de Europese Unie opriep tot een algemeen verbod op Turkse campagnebijeenkomsten. De voorman van de Nederlandse socialisten, Lodewijk Asscher, trad hem al snel bij, met grote woorden: ‘Uiteindelijk gaat het erover dat je opkomt voor de waarden van dit land.’ De liberale premier Mark Rutte zei dat de publieke ruimte in Nederland ‘geen plek biedt voor campagnes van andere landen’. In eigen land kwam er steun van onder meer N-VA-fractieleider Peter De Roover, die liever geen Turkse campagnes in België ziet die mensen ‘opjutten’. Opvallend: verscheidene christendemocraten, socialisten, liberalen en nationalisten van diverse Europese landen vonden elkaar dit weekend in hun steun voor de Duitse beslissing. In Ankara zien ze de Europese afkeuring paradoxaal genoeg graag komen, tot op zekere hoogte ook over de partijgrenzen heen. De Duitse beslissing verplichtte zelfs de Koerdischgezinde partij HDP tot een paar woorden van steun voor Erdogan. Internationale rellen inzetten voor eigen gebruik: het is een beproefd recept, dat overigens niet alleen in Turkije groeiend succes kent.
DE SPANNINGEN tussen Duitsland en Turkije zijn bepaald niet nieuw. Al in 2008 zorgde Erdogan voor hevige protesten bij zijn bezoek aan Keulen. Daar bezwoer hij de Duitse Turken dat ‘assimilatie een misdaad tegen de mensheid’ was. De laatste weken is er fel Duits protest tegen de arrestatie in Turkije van Die Welt-journalist Deniz Yücel. In België was Erdogan in mei 2015 nog in de Hasseltse Ethias-arena, zij het zonder soortgelijke controverses uit te lokken. Maar de opruiende speech van AKP-parlementslid Metin ‘Grote Broer’ Külünk, een partijgenoot van Erdogan, in Beringen deed dat zes maanden geleden wél.
DE INVLOED van het Turkse bestel op Turkse Europeanen is structureel. Het netwerk van Turkse moskeeën (Diyanet) en de innig met de AKP verknoopte UETD, een vereniging voor Turken in Europa, proberen het stemgedrag en de bredere attitudes van Turken in België en elders in Europa strategisch te sturen. Ook in dat licht voelt het zonder meer wrang dat Turkse toppolitici, die in eigen land meewerken aan de versteviging van Erdogans dictatoriale regime, hier stemmen komen ronselen, met de incidenten die daarbij lijken te horen. Nadat de toespraak van Bozdag was afgelast, liep er vrijdag een bommelding binnen in het stadhuis van Gaggenau.
DE LAATSTE MAANDEN worden onze democratische fundamenten stelselmatig op de proef gesteld. Als we te laks optreden tegen antidemocratische tendensen, kan de democratie van binnenuit worden vernietigd. Wellicht is een democratie de enige staatsvorm die een tirannie kan voortbrengen, schreef Plato al. Toch blijft het opletten met het verbieden van vergaderingen op basis van de openbare veiligheid. Turkse ministers zijn vanzelfsprekend geen Europese onderdanen, maar de Turkse Duitsers (of Turkse Belgen) die naar de AKP-meetings gaan zijn dat wel. Zo’n verbod is niet alleen contraproductief – Erdogan zal dit weekend meer stemmen hebben gewonnen met de Gaggenau-rel dan met de geplande meeting van Bozdag zelf -, het gemak waarmee we de vrijheid van vergadering vandaag lijken te willen opgeven, roept ook vragen op. Die vrijheid van vergadering is, net als de vrijheid van meningsuiting, een grondrecht. We moeten hele goede redenen hebben om dat grondrecht aan burgers te ontzeggen. En als we dat grondrecht in dit geval negeren uit voorzorg tegen Erdogans autoritaire ideeën, dan moeten we ons misschien eens afvragen of het wel zo’n goed idee is om ons vluchtelingenbeleid in handen te geven van dezelfde would-be dictator.
BERT BULTINCK is hoofdredacteur van Knack.
Het is wrang dat Turkse politici hier stemmen komen ronselen. Maar de vrijheid van vergaderen is een grondrecht.
