Niets lijkt de val van de dollar te kunnen stuiten. Japan vreest voor zijn export. Het vermoeden groeit dat Washington zijn munt gebruikt als wapen in de handelsoorlog.
“HET IS GEEN keuze tegen Europa en evenmin een keuze voor de Verenigde Staten, ” bekommentariëerde de Nederlandse premier Wim Kok vorige vrijdag de beslissing van zijn regering om de Amerikaanse gevechtshelikopter Apache aan te kopen. De Frans-Duitse Tigre was geklopt, onder meer omdat de dollar zo goedkoop is en het combat proven Amerikaans tuig navenant in prijs daalde. De dertig helikopters zullen Nederland nog geen 25 miljard frank kosten. Dat is bijna 4 miljard minder dan was begroot en betekende een onoverkomelijke handicap voor de Europese konkurrent. Nederland is dan wel een overtuigd voorstander van de Europese integratie, maar niet tegen elke prijs. Kok gaf toe dat de koers van de dollar de beslissing had beïnvloed. Om evidente diplomatieke redenen probeerde hij die te minimalizeren. De goedkope dollar, zei hij met het understatement van de gehaaide staatsman, had slechts een “bijrol” gespeeld.
Voor de zoveelste keer sinds de Amerikaanse president Richard Nixon de dollar liet zweven, voedt het groene biljet weer vele polemieken en kontroverses. Zeker in Japan, maar ook in Europa, is de vrees groot dat de spectaculair lage koers de Amerikaanse produkten een uitzonderlijk konkurrentievoordeel geeft. Niet alleen in de militaire industrie, maar evengoed in de burgerluchtvaart, de elektronika en andere bedrijfstakken waarin de konkurrentie tussen de industrielanden op scherp staat. De slag om het Nederlandse helikopterorder is daar een illustratie van. Plots herinnert iedereen zich ook dat exportpromotie één van de topprioriteiten van presidentskandidaat Bill Clinton was. De benign neglect van de Amerikaanse regering tegenover de waarde van de dollar zou wel eens in die politiek kunnen passen, zo wordt er nu gevreesd.
Zowel in Japan als in Europa staat de koers van de Amerikaanse munt nu opnieuw hoog op de politieke agenda. “Hoe kan Airbus nog een kontrakt binnenhalen als Boeing plotseling 15 tot 20 procent goedkoper is ? ” aldus een medewerker van de Franse eerste-minister Edouard Balladur in de International Herald Tribune. En de man die anoniem wenste te blijven, voegde eraan toe : “Het is onze overtuiging dat de dollar als een commercieel wapen wordt gebruikt. Dat is een scheeftrekking van de vrijhandelsovereenkomsten zoals die in het jongste Gatt-akkoord werden afgesloten. ” De andere Franse presidentskandidaat, Jacques Chirac, zou er ook zo over denken. En, schrijft de Amerikaanse krant, allebei willen ze een nieuwe monetaire orde. Volgens hen moet er een eind komen aan de dominante rol van de dollar en het unfaire commerciële voordeel van de Verenigde Staten.
GEEN REMEDIE.
Meer dan twintig jaar geleden zei Maxime Connally, minister van Financiën onder Nixon, tegen Japanners en Europeanen : “De dollar is onze munt en uw probleem. ” Die bedenking blijft aktueel. Zeker in 1995. Sinds de Mexico-krisis en de krach van de Barings Bank, eerder dit jaar, is de dollar aan een nieuwe duik bezig en tot dusver bleek geen enkele Europese of Japanse remedie adekwaat om de kwaal te keren. Ook een totaal onverwachte Duitse disconto-verlaging op 30 maart bracht weinig of geen soelaas. Terwijl niemand het nog verwachtte, verlaagde de Duitse centrale bank de officiële rente met 0,5 procent tot 4 procent, het laagste niveau in bijna zeven jaar. Als reden voor die beslissing legde de bank vooral de nadruk op de binnenlandse situatie, met name de tragere groei van de geldhoeveelheid. Zijdelings werd ook naar de externe monetaire ontwikkelingen verwezen.
Ondanks de inzet van de grote Duitse middelen was het herstel van de dollar echter van korte duur. De Amerikaanse munt moest vorige week voortdurend ondersteund worden en tegenover de yen zakte de dollar van het ene historische dieptepunt naar het andere. Zelfs tegenover de Belgische frank kwam de Amerikaanse munt gevaarlijk dicht bij het absolute laagtepunt, onder het niveau van 28 frank. De meest pessimistische scenario’s wonnen bijgevolg aan geloofwaardigheid.
Voor de Belgische monetaire overheid, evenals de regering, is de houding van de frank een opkikker. Nadat ze het disconto de week voordien al met een half procentpunt verlaagd had, kon de Nationale Bank ook haar basisrente verlagen, zodat de schade van de recente muntkrisis grotendeels is weggewerkt. Het is goed voor de ekonomische groei en verre van slecht voor de begroting. Hoe lager de rente, hoe kleiner de intrestlast op de enorme overheidsschuld.
Het feit dat de harde Belgische frank onze uitvoer remt en arbeidsplaatsen vernietigt, is een kritiek die momenteel op weinig begrip of politieke steun kan rekenen. Pleidooien voor een devaluatie vinden geen gehoor en geen enkele politieke partij durft het aan om het muntbeleid van goeverneur Alfons Verplaetse ten gronde te betwisten. Op dat punt heerst in de Wetstraat alvast een consensus. De koppeling van de frank aan de mark wordt door niemand betwist. In tegenstelling tot Frankrijk en zeker Japan, is de zwakte van de dollar en de sterkte van de eigen munt in België geen politiek tema.
In Japan is de situatie natuurlijk ernstiger. De Japanse ekonomie stagneert sinds 1991 bedraagt de groei nauwelijks meer dan 1 procent en de spectaculaire hausse van de yen ten opzichte van de dollar dreigt nu de hele export te ontwrichten. De jongste twee maanden is de yen tegenover de dollar 13 procent in waarde gestegen. In januari was de dollar nog meer dan 100 yen waard, slechts een fraktie van de 223 yen uit 1985. Ondanks de vele steunaankopen kreeg de dollar vorige week de ene klap na de andere. Vorige vrijdag zakte hij naar 83,65 yen en nog lijkt het dieptepunt niet in zicht. Maandagochtend viel de dollar zelfs als een baksteen en was hij op zeker ogenblik nauwelijks 80 yen waard.
De Japanse regering zal nu doortastende maatregelen moeten nemen, zoniet riskeert het land een ravage op de exportmarkten. Vele bedrijven zagen zich trouwens al verplicht om te reageren. Zo besliste Mazda om de produktie van 20.000 auto’s, bestemd voor de Amerikaanse markt, te staken. Twee produktielijnen van Mazda’s hoofdvestiging in Hiroshima worden eind deze maand gesloten. Om de dure yen het hoofd te bieden, willen veel bedrijven meer onderdelen en halffabrikaten uit het buitenland invoeren. Toray, de grootste fabrikant van syntetische vezels, heeft aangekondigd de invoer vanuit Zuidoost-Azië te zullen vertienvoudigen en ook Toshiba wil versneld onderdelen uit goedkope loonlanden aankopen.
De zwakke dollar, zo rekende het Japans ministerie van Arbeid uit, heeft tot nu toe al 70.000 arbeidsplaatsen gekost. “De koersval van de dollar kan een fatale klap voor de Japanse ekonomie betekenen, ” waarschuwde minister Hashimoto van Handel. Een topman van Sony sprak hem niet tegen : “Japan verkeert in ernstig gevaar. “
DE MARKT DIKTEERT.
Al die uitspraken werden vorige week gedaan, voor zwarte maandag. Men hoopte er de regering en de centrale bank tot krachtdadiger aktie mee aan te sporen. Immers, in tegenstelling tot de Duitse centrale bank, weigerde de Japanse de rentevoeten te doen dalen en aldus de yen minder aantrekkelijk voor beleggers en spekulanten te maken. Vorige vrijdag nog zei Yasuo Matsushita, goeverneur van de Japanse centrale bank, dat een verlaging van het disconto niet verrechtvaardigd was. Maandagochtend, na de nieuwste tuimelperte van de dollar, stelde minister van Financiën Masayoshi Takemura dat er nu dringend internationaal moet worden opgetreden. Er is een gezamenlijke aktie van alle industrielanden nodig om een einde aan deze instabiele toestand te maken.
In juni vergaderen de rijkste zeven landen (G-7) in het Canadese Halifax en dat zou het uitgelezen forum moeten zijn om de fundamenten voor een nieuwe monetaire ordening te leggen. Toch is het uiterst onwaarschijnlijk dat er zoiets als een nieuw Bretton Woods-systeem zal uitgedokterd worden. Daarvoor verschillen de diagnoses over de huidige muntchaos teveel. Op de Duitse Bankentag herinnerde de Duitse minister van Financiën Theo Waigel eraan dat de G-7 de tekortkomingen van de nationale staten niet kunnen uitvegen. “De oorzaken van de dollarzwakte liggen in de eerste plaats in de Verenigde Staten, ” aldus Waigel. “Het is een illuzie om te geloven dat de regeringen en centrale banken zich uiteindelijk in de plaats van de markten kunnen stellen. ” Voor de Duitsers is het een uitgemaakte zaak dat de dollar verder zal verzwakken, zolang de Verenigde Staten hun begrotingstekort niet verminderen en de wereld met steeds goedkopere dollars overspoelen.
De kans dat de VS deze raad zeer binnenkort opvolgen, is klein. Het Amerikaans huis van afgevaardigden keurde vorige week het “kroonjuweel” van het Republikeins “kontrakt met Amerika” goed : een belastingvermindering van 189 miljard dollar. Niemand gelooft echter dat van het andere luik van het kontrakt, de vermindering van het overheidstekort, even snel werk zal worden gemaakt. Dat zou immers vereisen dat er met de botte bijl in de sociale uitgaven wordt gesnoeid en dat is in pre-elektorale tijden vrijwel uitgesloten. Als de parlementaire stoottroepen van de Republikeinse voorman Newt Gingrich het toch proberen, verliezen de Republikeinen bij de volgende presidentsverkiezingen vrijwel zeker middle class America. Dat risico zullen ze niet willen lopen, zodat de VS verder op een gigantisch overheidstekort afstevenen.
Dit weekeinde zaten de Europese ministers van Financiën in Versailles samen voor een informele brainstorming over de eenheidsmunt. Er werden daar nagels met koppen geslagen. Er komen zeven bankbiljetten en acht muntstukken. Over het materiaal van die munten heerst geen overeenstemming, zo ook over de naam van de Europese munt en de dag waarop alles operationeel moet zijn. Eén zaak lijkt wel duidelijk : het vlugge scenario dat Verplaetse verdedigt en premier Jean-Luc Dehaene (CVP) inriep om vervroegde verkiezingen uit te schrijven, is vrijwel zeker begraven. De Europese muntunie komt er niet in 1997. De hoop van sommigen dat de zwakke Amerikaanse dollar de vorming van een hecht Europees blok zou versnellen, werd niet bewaarheid. De Unie zal verder in gespreide slagorde het tij proberen te keren. Met alle risico’s die daaraan zijn verbonden.
Paul Goossens
De val van de dollar kostte Japan al 70.000 arbeidsplaatsen.
