De raad van bestuur wil zijn macht, de politiek zijn boekhouding, de concurrentie zijn geld en een enkeling wil zijn kop. Het zijn moeilijke tijden voor VRT-topman Tony Mary.
Hoeveel betaalt de VRT voor de Champions League? Mag Woestijnvis bepalen wie bij Mark Uytterhoeven op de bank gaat zitten? Waarom heeft Ketnet Studio 100 tot 2009 aan zich gebonden? Nogal wat parlementsleden ergeren zich mateloos dat ze uit de interne keuken van de openbare omroep geweerd worden. Net als de meeste bestuursleden hebben ze er vooral de pest in dat ze zo weinig invloed hebben op de directie. Tel daarbij de woede van een aantal partijhoofdkwartieren over de ‘linkse nieuwsdienst’, en het resultaat is een regeerakkoord met de ambitie om de macht van gedelegeerd bestuurder Tony Mary subtiel in te perken en de reclame-inkomsten aan banden te leggen. Dat laatste is een oude eis van de commerciële omroepen, waarvoor de politiek plots opvallend veel begrip heeft. Maar hoe strijdlustig sommige politici ook zijn, iedereen hoedt zich ervoor meteen decreten te gaan herschrijven om de raad van bestuur of het parlement hun oude macht terug te geven. Want er is één iets wat veel politici nog liever zouden doen dan in De Laatste Show zitten: De Laatste Show máken.
Aan het begin van de jaren negentig was de toenmalige BRTN een van de meest gepolitiseerde bastions van Vlaanderen. Van de kabelsleper tot de eindredacteur van het nieuws: iedereen was politiek benoemd. Administrateur-generaal Cas Goossens was het zo zat dat hij voor alles toestemming moest vragen en had eigenlijk al afgehaakt. Wie leidde dan in de praktijk de openbare omroep? Een ‘vast comité’ binnen de raad van bestuur. Voorzitter Bart De Schutter werd er zelfs bijgeroepen toen een personeelslid klaagde dat er geen daglicht binnenkwam in zijn kantoortje in het Amerikaans Theater. De raad van bestuur palaverde eindeloos over welke journalist promotie kreeg, hoe lang het journaal mocht duren en wanneer die buitenlandse serie moest worden geprogrammeerd. Veel hielp dat allemaal niet: de kijkcijfers waren in vrije val sinds VTM in 1989 van start was gegaan.
Toen de nieuwe Vlaamse regering-Van den Brande in 1995 aantrad met Eric Van Rompuy (CD&V) als minister bevoegd voor Media, beloofde het regeerakkoord de wedergeboorte van de openbare omroep. De oude BRT werd omgedoopt tot VRT, een nv van publiek recht, en de raad van bestuur werd per decreet het zwijgen opgelegd. Voor de dagelijkse leiding viste een headhunter bij Alcatel Bert De Graeve op, die als gedelegeerd bestuurder de allereerste beheersovereenkomst voorbereidde. De Graeve benutte alle vrijheid die hem decretaal was toegestaan. Aangezien alleen hij een punt op de agenda van de raad van bestuur kon zetten, legde hij alleen het hoogstnoodzakelijke voor, zoals jaarrekeningen, het ondernemingsplan en de beheersovereenkomst. Omdat het op die vergaderingen was dat de gemeenschapsafgevaardigde zijn informatie moest halen – zoals nu nog het geval is – kon er ook bitter weinig naar de mediaminister doorsijpelen. Aanvankelijk werd daar weinig over gemord omdat De Graeve de VRT wist uit te bouwen tot een succesvolle, moderne omroep. ‘De Graeve vulde de kamer met zijn persoonlijkheid’, zegt een bestuurslid. ‘Tijdens de hoogdagen van programma’s als Schalkse Ruiters kreeg hij haast een staande ovatie als hij het parlement binnenwandelde.’
Anno 2004 barst het Vlaams parlement niet zo spontaan meer in applaus uit. Bert De Graeve is ondertussen twee jaar weg, nieuwe uitdagingen achterna maar ook weg van de raad van bestuur en van toenmalig Vlaams minister-president Patrick Dewael (VLD), met wie hij het steeds minder kon vinden. Op de negende verdieping van het VRT-gebouw zit nu de getormenteerde gedelegeerd bestuurder Tony Mary, die is overgekomen van KPMG Consultants. Hij kan maar niet begrijpen waarom hij zoveel tegenwind krijgt, terwijl hij de raad van bestuur naar eigen zeggen veel meer informatie geeft dan strikt genomen zou moeten. ‘Mary werd van bij het begin minder ernstig genomen dan zijn voorganger’, zegt Eric Van Rompuy. ‘Hij heeft nooit veel krediet gekregen, en dat is nog erger geworden sinds hij in de klauwen terechtkwam van mensen als directeur Televisie Aimé Van Hecke en de speelbal werd van de grote productiehuizen.’
Ook de raad van bestuur ziet er ondertussen anders uit. De topman van het socialistische ziekenfonds Guy Peeters is als voorzitter een sterkere persoonlijkheid dan zijn voorganger met veel meer politieke invloed. De bestuursleden ergeren zich meer en meer aan de ‘ondraaglijke lichtheid’ van TV1 en het rookgordijn dat volgens hen over de grote rechtencontracten en de soms verdoken reclamewerving hangt. Daarbij mogen ze op de steun rekenen van de partijen die ze vertegenwoordigen.
Tournee commerciale
Het verwijt dat de VRT-nieuwsdienst zo links is als een doorsnee staalbedrijf steekt de laatste jaren weer de kop op in de Wetstraat. Politieke tegenstanders zijn ervan overtuigd dat het Teletubbie-succesverhaal gefabriceerd is in VRT-programma’s als De Laatste Show en Bracke & Crabbé. ‘Onze redactie is niet links’, zegt Tony Mary daarop. ‘Het zit er wel vol jonge mensen die kritisch en progressief zijn, zoals het een journalist betaamt. Veel mensen vinden het vervelend dat ze altijd kritische vragen voorgeschoteld krijgen, maar daarom kan ik mijn journalisten toch niet buitengooien?’
Nogal wat politici vinden van wel. Vooral bij CD&V en de VLD, die ervan overtuigd zijn dat de socialisten veel beter bediend worden aan de Reyerslaan, bereikte het ongenoegen in de aanloop naar de Vlaamse verkiezingen een hoogtepunt. En laat het net op dat moment zijn dat de VTM-toplui een tournee langs de partijhoofdkwartieren deden. De commerciële omroep voelde zich bedrogen door de VLD, die destijds had beloofd om de radioreclame en de tv-sponsoring van de VRT af te schaffen. Nu lagen de kaarten anders: iederéén ergerde zich aan de openbare omroep, zélfs de socialisten. Het maandenlange gebakkelei tussen Mary en de raad van bestuur over de aanstelling van Aimé Van Hecke als directeur Televisie had niet meteen een positief beeld nagelaten. Ook de langetermijncontracten met de productiebedrijven Woestijnvis (tot 2011) en Studio 100 (tot 2009), waarvan noch de bestuursleden noch het parlement precies weten hoeveel geld ermee gemoeid is, zetten kwaad bloed.
De wind was dus gunstig voor de commerciële omroep. Toenmalig CD&V-voorzitter Yves Leterme beloofde alvast ‘een aantal scheeftrekkingen recht te trekken’. En hij hield woord. Erg moeilijk was dat niet, want ook de VLD bleek tijdens de Vlaamse regeringsonderhandelingen in dezelfde richting te denken. ‘Alleen de SP.A was daar niet zo mee bezig’, zegt een onderhandelaar. ‘Partijvoorzitter Steve Stevaert wilde maar één ding: zorgen dat de abonnementsprijs van de distributeurs voor basisdienstverlening niet mocht stijgen, zodat het effect van het afschaffen van het kijk- en luistergeld niet teniet zou worden gedaan.’ Dat gaf de andere partijen aan de onderhandelingstafel de mogelijkheid om de teugels van de openbare omroep aan te halen: niet alleen vragen ze in het regeerakkoord meer kwaliteit, er moet ook meer financiële transparantie komen, de plafonds voor de radioreclame moeten strikter gerespecteerd worden en tv-sponsoring mag alleen nog bij evenementen.
Hoewel veel afhangt van de manier waarop die bepalingen volgend jaar in de nieuwe beheersovereenkomst worden ingevuld, hebben de meeste bestuursleden én parlementsleden vooral lof voor het mediahoofdstuk in het regeerakkoord. Tony Mary niet. Tijdens de jongste bijeenkomst van de raad van bestuur fulmineerde hij een uurlang over de tekst. ‘Hij beschouwt het haast als een persoonlijke aanval’, zegt een bestuurslid. ‘Volgens hem betekenen de voornemens van de nieuwe regering een grote bedreiging voor de openbare omroep.’ Nochtans is het zinnetje over meer controlebevoegdheid voor de raad van bestuur en het parlement uit de ontwerptekst geschrapt. Maar niet uit de hoofden van de meeste politici.
Net als Aquafin
Als er geklaagd wordt dat het huishoudboekje van de VRT niet transparant genoeg is, gaat dat niet alleen over de uitgaven. Het is ook niet altijd duidelijk welke inkomsten er allemaal binnenkomen. Naast de vaste jaarlijkse dotatie krijgt de openbare omroep bijvoorbeeld ook middelen van het Filmfonds en het IWT (Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen). Ook de reclamewerving is niet altijd eenduidig. ‘De inkomsten uit tv-sponsoring en radioreclame worden keurig ingeschreven’, aldus Van Rompuy, ‘maar als de medewerkers van Vlaanderen vakantieland gratis mogen reizen van Jetair in ruil voor de vermelding van de touroperator in de aftiteling, vind je daar niets van terug in de boekhouding. Vandaag hoeft de leiding van de VRT zich eigenlijk helemaal niet meer te verantwoorden, en dat kan niet als je met gemeenschapsgeld werkt.’ Een opmerkelijke uitspraak van degene die het VRT-management destijds als bevoegd minister al die vrijheid heeft gegeven.
De vraag is wie het management moet controleren. ‘Het Vlaams parlement!’ zegt Vlaams parlementslid Carl Decaluwé (CD&V). ‘Ik eis echt niet dat de VRT alles zomaar op tafel gooit, maar ik zie geen reden waarom informatie over rechtencontracten en reclamewerving niet vrijgegeven kan worden in een gesloten commissie’, zegt hij. ‘De VRT werkt met belastinggeld en dus heeft het parlement het recht om te weten wat ermee gebeurt. Waarom zouden we de VRT anders behandelen dan Aquafin of de Vlaamse huisvestingsmaatschappij?’ Zelfs bij de VLD willen ze boter bij de vis. Volgens Vlaams parlementslid Margriet Hermans heeft de directie al jaren te veel vrijheid en heeft ook haar partijgenoot Dirk Van Mechelen als minister van Media te veel op Bert De Graeve vertrouwd. ‘We moeten dringend gas terugnemen’, zegt ze. ‘Zeker met iemand als Aimé Van Hecke aan het roer. Of hij nu competent is of niet, die man is geneigd om de VRT tot een commerciële omroep om te bouwen. Het parlement moet weten hoeveel inkomsten de VRT precies heeft en wat ermee gebeurt. Als het management niet aanvaardt dat het tijd is voor meer transparantie en een stuk limitering, zal het in zijn eigen aders snijden.’
Genuanceerder klinkt het in het SP.A-hoofdkwartier. Partijvoorzitter Steve Stevaert is te diplomatisch om de openbare omroep openlijk aan te vallen. Toch vraagt ook hij meer duidelijkheid over de reclamewerving. ‘Maar wat rechtencontracten betreft, mogen we geen regels opleggen waardoor de openbare omroep onmogelijk nog in de concurrentiële mediawereld kan functioneren. Ik ben het ermee eens dat elke aandeelhouder van een bedrijf recht heeft op transparantie, alleen is niet elke aandeelhouder altijd te goeder trouw.’
Als sommige aandeelhouders in eerste instantie bekommerd zijn om zendtijd voor zichzelf en hun partij, zijn de bestuursleden misschien betrouwbaarder om controle uit te oefenen. ‘Meer macht voor de raad van bestuur zie ik in elk geval niet zitten’, zegt Van Rompuy. ‘Wel moeten de bestuursleden inzicht krijgen in de contracten van productiehuizen, in de reclamewerving en nieuwe technologische initiatieven. Dat kan perfect binnen de bestaande decretale bepalingen.’ Ook Guy Peeters zou liever niet zien dat er al aan de decreten wordt gesleuteld. ‘Volgens het zogenaamde Minidecreet hebben wij ook zeggenschap over de algemene strategie’, zegt hij. ‘Eigenlijk zijn we dus nooit zover gegaan als we mochten. In de startperiode werd algemene strategie heel eng geïnterpreteerd uit angst dat we weer in de oude situatie zouden verzeilen.’ Lees: Bert De Graeve stond het niet toe.
‘Voorlopig’ wil niemand dus op papier zetten dat het management een stuk van zijn vrijheid moet opgeven. Maar het is duidelijk dat Tony Mary de wacht krijgt aangezegd. Hij heeft een paar maanden om zich te herpakken, en kan maar beter bereid zijn alle mogelijke informatie aan te dragen tegen de tijd dat de nieuwe raad van bestuur op 1 januari aan de slag gaat. Anders zouden de onderhandelingen voor de beheersovereenkomst wel eens heel onaangenaam kunnen worden en resulteren in een raad van bestuur-oude-stijl.
49 vragen van Europa
Niet dat Mary zich ondertussen gedeisd houdt. Met de Sporza-affaire heeft hij de politiek en de concurrentie zelfs nog meer op de zenuwen gewerkt. Hoewel de raad van bestuur de oprichting van de tijdelijke sportzender in het voorjaar unaniem goedkeurde, was dat niet van harte. ‘We hadden geen andere keuze’, zegt een bestuurslid. ‘Ze hadden zoveel sportrechten opgekocht dat ze al die uitzendingen onmogelijk konden brengen zonder de doelstellingen van Ketnet en Canvas in het gedrang te brengen.’ De Vlaamse Media Maatschappij (VMMa), de moedermaatschappij van VTM, schreeuwde moord en brand en diende zelfs een klacht in bij de Europese Commissie wegens onrechtmatige overheidssteun. De Vlaamse regering heeft ondertussen een lijst met 49 vragen van Europa ontvangen die de advocaten van de VRT nog heel secuur aan het beantwoorden zijn.
De rel rond Sporza doofde aan het eind van de zomer niet zachtjes uit samen met de zender zelf. In volle vakantieperiode merkte Van Hecke op dat de meeste Vlamingen Sporza graag zouden houden en dat het wellicht een goed idee zou zijn om ermee door te gaan. Meteen kwade reacties vanuit de meest exotische vakantiebestemmingen: van parlementsleden die niet genegeerd wilden worden, van bestuursleden die zich aan de kant gezet voelden en van de prille mediaminister Geert Bourgeois (N-VA) die amper de kans had gekregen om de statuten van de VRT door te nemen. En omdat de meesten geen onderscheid maken tussen de directeur Televisie en de gedelegeerd bestuurder, had Tony Mary het weer gedaan.
Hoe meer hij hardop droomt van weekbladen, merchandising en vooral van de grootse digitale toekomst, hoe hoger hij zijn commerciële concurrenten de gordijnen in jaagt. Vorige week stelde de Private Omroep Federatie (POF) een wel erg vergaand eisenpakket op voor de minister van Media: niet alleen vragen de commerciële omroepen een reclamevrije VRT tegen 2009, ze willen ook dat de jaarlijkse dotatieverhoging wordt afgeschaft. VT4 heeft zich ondertussen van het document gedistantieerd, maar de VMMa wil nog verder gaan. ‘De dotatie van de openbare omroep zou moeten worden gebaseerd op de middelen van private gezinszenders’, zegt gedelegeerd bestuurder Christian Van Thillo. ‘Nu geeft de VRT jaarlijks meer uit dan heel De Persgroep samen, terwijl de omroep wordt gemanaged als een bedrijf uit de vrije markt. Hun totaalbudget is zeker 100 tot 150 miljoen euro te hoog. Het regeerakkoord maakt alleen komaf met de ergste excessen.’
Alleen Geert Bourgeois zwijgt. Van hem wordt niets minder dan een deus ex machina-optreden verwacht. Hoe hij de mediaoorlog wil temperen, zal straks uit zijn eerste beleidsnota blijken. ‘Die geven we in primeur aan het parlement, zoals het hoort’, klinkt het. En dus niet in De Laatste Show. Zowel aan de Reyerslaan als aan de Medialaan zullen ze daar wel een voorteken in zien.
Door Ann Peuteman
