De moord op hormonenjager Karel Van Noppen illustreert op pijnlijke wijze het falen van de vleeskeuring. Toch zijn de leden van de zogenaamde mafia goeddeels bekend.
IN HET SLACHTHUIS van Jan Swaegers in Hoogstraten zag iedereen inspekteur-keurder Karel Van Noppen, hormonenjager van het Instituut voor Veterinaire Keuring (IVK), liever gaan dan komen. In mei 1994 beschuldigde Van Noppen er zijn kollega’s-keurders, en vooral veearts Victor Eelen, van dat ze beesten zonder staart in het slachthuis toelieten, zodat de dieren niet optimaal op de aanwezigheid van spuitplekken gekontroleerd konden worden. Groeibevorderende hormonen worden soms aan de basis van de staart ingespoten. Efficiënt werkende speurders zoeken in eerste instantie naar spuitplekken, voor ze de dieren kiezen die ze zullen kontroleren. Als de staart weg is, wordt het natuurlijk moeilijker om spuitplekken te vinden.
Eerder, in november 1993, hadden Eelen en zijn kollega’s al gereageerd op andere beschuldigingen van laksheid, die Van Noppen had gelanceerd. Ze zouden geweten hebben dat er ’s nachts geslacht werd, wat onwettelijk is, zonder dat ze daar iets aan deden. Direkteur Karel Bruyneel van de keurkring Antwerpen, onder wiens bevoegdheid de keuring van het slachthuis in Hoogstraten valt, stuurde toen een brief aan de baas van het IVK, Chris Decoster, waarin hij de “suggestieve beschuldigingen” door Van Noppen aankloeg. Hij beschreef Van Noppen als een Don Quichotte die zijn gedachten als feiten beschouwde, en die beter zou nadenken voor hij zaken op papier zette.
Net tevoren had Bruyneel slachthuiseigenaar Swaegers nog vrijgepleit van de beschuldiging dat hij Van Noppen met een mes zou hebben bedreigd. De klacht werd als onbewijsbaar beschouwd, omdat Van Noppen alleen was op het ogenblik van de feiten een “psychologische fout”, omdat keurders van de hormonenequipes van het IVK om veiligheidsredenen steeds met twee op pad moeten en omdat hij “(gelukkig)” niet gewond was geraakt. Bruyneels stilistische snufje om die gelukkig in zijn verslag tussen twee haakjes te plaatsen, krijgt na de moord op Van Noppen een makaber tintje.
VERDACHTE KARKASSEN.
Maandagavond 20 februari werd Van Noppen, op weg om een lammerend schaap van vrienden te kontroleren, vlak bij zijn woning met drie kogels op professionele wijze afgemaakt. Nog diezelfde nacht verrichtte de politie huiszoekingen bij gekende leden van de fameuze “hormonen-mafia”, die vooral in West-Vlaanderen huis houdt. Die mafia het woord is niet helemaal goed gekozen is een allegaartje van veeartsen en vetmesters, dat illegale hormonen gebruikt om vooral runderen sneller te vetten.
Van Noppen was sinds begin februari aktief in West-Vlaanderen. Hij verving er een kollega. Op 8 februari had hij in het slachthuis van Rekkem twintig verdachte karkassen in quarantaine laten hangen. Minstens acht daarvan waren positief. Hij liet geregeld tientallen dieren tegelijk in quarantaine plaatsen en geen twee of drie zoals de meeste van zijn kollega’s. De dag van de moord had hij in enkele bedrijven in het Antwerpse Wiekevorst spuiten en verdachte dieren gevonden.
Studies hebben uitgewezen dat een met hormonen behandeld rund voor de vetmester vier keer meer opbrengt dan een dier dat niet behandeld werd : zo’n 20.000 frank in plaats van 5.000 frank. De mengelingen van hormonen (“cocktails”) die de spuiters toedienen, hebben een meervoudig effekt. Het voeder wordt beter omgezet, zodat de dieren minder moeten eten om een bepaald gewicht te bereiken en tot 30 procent minder mest produceren. Er is ook meer omzetting van eiwitten in vlees, en minder in vet.
Vele stoffen die worden ingespoten, zijn trouwens geen hormonen. Er zijn de tientallen herverdelers zoals clenbuterol, die ervoor zorgen dat er meer energie naar vlees, en minder naar vet gaat. Er zijn de corticosteroïden en schildklierremmers, die een dier snel aan gewicht doen winnen omdat het meer water ophoudt. En er zijn de anabole steroïden : hormoonachtige stoffen die worden ingespoten in lokaal voor de volksgezondheid gevaarlijke koncentraties.
Een relatief nieuwe trend is de behandeling van dieren vooral varkens met grote hoeveelheden antibiotica. Wat ertoe kan leiden dat de konsument resistentie kweekt tegen schadelijke bakteriën, zodat zelfs banale infekties onbehandelbaar dreigen te worden.
Omwille van de risico’s voor de volksgezondheid opteerde de Belgische overheid ervoor om, tegen het advies van wetenschappers als de nu uitgebluste Gentse hoogleraar Michiel Debackere in, het gebruik van hormonen in de veeteelt te verbieden. Dat impliceerde kontrole, waarvoor het IVK negenhonderd keurders zoals veearts Van Noppen aantrok. Maar de hormonenjagers kregen de mafia nooit in de hand.
Er valt met de handel in hormonen dan ook waanzinnig veel geld te verdienen. Het behandelen van één rund kost 3.000 frank. Als aangenomen wordt dat de winst per dier 20.000 frank bedraagt, en dat, zoals vele ingewijden menen, tot 90 procent van het miljoen runderen dat jaarlijks in ons land wordt geslacht, met hormonen behandeld is, dan betekent dit een jaaromzet voor de hormonenhandelaars van 2,7 miljard frank met een minimum aan kosten voor laboratoria en basisprodukten en een winst voor de vetmesters van 18 miljard.
KARAKTERLOZE MEELOPERS.
Het is dus niet verwonderlijk dat er van bij het begin van de keuring verhalen circuleerden over korruptie en omkoperij. Van Noppen was niet alleen zelf onkreukbaar, hij verdacht ook vele kollega’s van korruptie. “Hij was als mens een nul, maar hij had een neus voor hormonen, ” zegt een kollega-keurder. “Niemand was beter in het opsporen van spuitplekken dan hij. Zo ontdekte hij geregeld spuitplekken bij dieren die door kollega’s waren goedgekeurd. Daaraan koppelde hij onveranderlijk de konklusie dat de minder alerte keurder omgekocht was. “
Vooral in de Kempen stapelden de dossiers zich op over keurders die door Van Noppen van korruptie werden beschuldigd. Dossiers die al de dag na de moord door onderzoeksrechter Myriam Vrints van Turnhout werden opgehaald.
Van Noppen raakte onder meer in konflikt met het Kempense keuringhoofd Marcel Huyers. Hij kwam toevallig langs in een slachthuis waar Huyers net had gekeurd en ontdekte in een rij goedgekeurde kalveren enkele dieren met spuitplekken. Huyers argumenteerde dat het niet om spuitplekken ging, maar om lymfeklieren, en er brak ruzie uit. Nader onderzoek wees uit dat Van Noppen gelijk had. Hij was daar zo zeker van, dat hij het kringhoofd ondertussen al van korruptie had beschuldigd.
Eerder had hij Huyers’ voorganger, Jozef Stevens, ervan beschuldigd tegen betaling aan vetmesters uit te leggen hoe ze moesten spuiten om te voorkomen dat de plekken door de keurders werden ontdekt. Stevens zou hem vervolgens in een Herentals café aangeboden hebben om een gunstig rapport op te stellen, en hem als zijn opvolger voor te dragen, op voorwaarde dat hij de klacht liet vallen.
Vorig jaar in maart trok Van Noppen in het tijdschrift van de Vlaamse Dierenartsenvereniging stevig van leer tegen zijn kollega’s : Als men onverwachts een slachthuis bezoekt en er de aktiviteit van de aanwezige dierenarts observeert, krijgt men vaak de indruk dat vele vleeskeurders karakterloze meelopers zijn die netjes doen of laten wat de vleessektor van hen verlangt. Noodslachtingen en zieke dieren worden zonder enig onderzoek goedgekeurd, injektieplaatsen van antibiotica of hormonen worden genegeerd… De enige bekommernis van menig keurder lijkt het bekomen van een gemakkelijk inkomen uit een probleemloze vleeskeuring… Sommige kollega’s-keurders werken een gerichte kontrole doelbewust tegen. Een vleeskeurder, kontraktueel of ambtenaar, die niet bereid is in de funktie die hij bekleedt aktief mee te werken aan een veilig vleesprodukt moet door het IVK uit de vleeskeuring worden verwijderd.
Voor zover bekend, werd er nooit een door Van Noppen aangeklaagde kollega door het IVK gestraft. Het IVK ontsloeg geen keurders, hoewel steeds meer bronnen beweren dat naar schatting zeventig procent van hen zijn werk niet goed doet. Een keurder die er onlangs op betrapt werd dat hij vijf uur in een slachthuis de krant zat te lezen zonder een dier te kontroleren, riskeert een blaam, maar geen ontslag.
Het rendement van de verschillende hormonen-teams, uitgedrukt in aantal positief bevonden dieren, was altijd verschillend. In Wallonië was het lange tijd de gewoonte dat keurders bij aankomst een half uurtje koffie gingen drinken in het kantoor van de slachthuisdirekteur, zodat zijn personeel de tijd had om verdachte karkassen te verbergen. Daarom waren slachthuizen zoals dat van Doornik op een gegeven ogenblik sterk in trek bij Vlaamse vetmesters, zoals de hormonen-helden José en Jacques Lernout uit Passendale.
Toen Vlaamse keurders onder leiding van inspekteur Guido Seurinck, nog zo’n onkreukbare witte raaf, er binnenvielen tijdens een nachtelijke sluikslachting, was het onmiddellijk prijs : 48 karkassen van de Lernouts werden in beslag genomen, 28 daarvan bleken positief. Het slachthuis werd niet gesloten, hoewel de wet dat oplegt. Geen enkele lokale keurder werd terecht gewezen. Wel werd een week later een wagen op de oprit van keurder Seurinck in brand gestoken.
Dierenarts Ignace Van Halst uit Dentergem stond nog lang nadat hij met karrevrachten hormonencocktails was betrapt, op de keurlijst van het IVK. Veearts Jan Bouckaert, keurder in het slachthuis van Beveren-Leie, werd erop betrapt zelf hormonencocktails uit te delen. Hij werd niet ontslagen.
Keurder Willy Bekaert zou van het slachthuis van Izegem 20.000 frank ontvangen hebben om het “op zijn gemak te doen”. De registers van het slachthuis bleken zodanig met Tipp-Ex bewerkt dat het niet meer mogelijk was om de eigenaars van met hormonen behandelde runderen op te sporen. De keurder kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden, en een geldboete van 60.000 frank. Maar hij werd niet ontslagen. Tijdens het gerechtelijk onderzoek zat hij wel enkele maanden thuis, maar met behoud van het grootste deel van zijn wedde.
RIJKSWACHT-LEKKEN.
De top van het IVK hield zich ondertussen onledig met een hevige politieke strijd. Direkteur Emiel Van Assche, een veearts, werd door een konglomeraat van CVP-juristen buitengewerkt. Enige visie naast de politieke schijnt die nieuwe leiding niet te etaleren. Ze zweeg zelfs als vermoord na Van Noppens executie.
“Rot tot op het bot, ” evalueren keurders-te-velde hun direkteuren. “Uitsluitend bekommerd om de politiek, niet om het leiden of beschermen van de keurders. ” Het IVK heeft een jaarbudget van om en bij de twee miljard frank. Steeds meer mensen stellen dat zijn afschaffing geen noemenswaardig effekt op de volksgezondheid zou hebben. Het is een lege huls.
Niet alleen het IVK schoot schromelijk tekort in zijn aanpak van de mafia. Op vele niveaus liep het mis. In West-Vlaanderen zijn twee rijkswachters betrapt op het doorspelen van informatie aan de hormonen-mafia. In de nacht van 22 februari 1993 hield de verkeerspolitie van Jabbeke veearts Daniël De Marez uit Roeselare aan, misschien wel dè hormonen-baron van het land. In zijn wagen lag een lijst van vetmesters en hormonenhandelaars bij wie de rijkswacht een inval had gepland. Eerste wachtmeester Walter Dejonghe van Roeselare had die via een tussenpersoon aan De Marez doorgespeeld. Hij is nog altijd in dienst, maar werd overgeplaatst naar Nieuwpoort.
In november 1993 werd de kommandant van de rijkswachtbrigade van Kortemark, Hendrik Vantongen, in de val gelokt door de aankondiging van een vermeende razzia tegen spuiters. Zo kon worden aangetoond dat hij via een bevriende vetmester het milieu tipte. Op 14 oktober 1993 ging een razzia waarbij meer dan 250 manschappen waren ingezet, totaal de mist in, omdat de gevizeerden waren verwittigd. Ook Vantongen werd alleen maar overgeplaatst, naar Oostende.
Het gerechtelijk apparaat maakte op zijn beurt, geïnspireerd door een ontoereikende wetgeving, een potje van de dossiers die door de weinige ijverige keurders werden ingediend.
“Ik ben er zeker van dat we alle belangrijke hormonenhandelaars ooit hebben betrapt, ” zegt een hooggeplaatst ambtenaar van het IVK. “Hun namen zijn bekend. Maar tot voor kort hadden sommige parketten de gewoonte om dossiers over eenzelfde vetmester of handelaar te bundelen. Zo moest iemand die in een tijdspanne van vele maanden verschillende keren op hormonenspuiterij was betrapt, zich maar voor één misdaad verantwoorden. Andere parketten, zoals dat van Antwerpen, vervolgden hormonen-misdrijven nooit. Dat werkte natuurlijk demotiverend voor onze speurders. Met uitzondering van super-gemotiveerden als Van Noppen. “
De wet voorziet dat veehouders met positief bevonden dieren zelf een laboratorium voor tegenexpertise kunnen kiezen. Tot voor kort gingen die steevast naar hetzelfde Waalse laboratorium, waarvan geweten was dat het een negatief resultaat zou afleveren. Gevolg : dossier geseponeerd, want de tegenexpertise was bindend. In het begin werden de vetmesters trouwens zelf met die, weliswaar verzegelde, potjes voor tegenexpertise op stap gestuurd. Tot iemand ontdekte dat door eenvoudige opwarming zo’n potje wat uitzette, en de inhoud langs het verzegelde deksel kon worden weggegoten en vervangen door een ongetwijfeld neutraler staal.
PROCEDUREFOUTEN.
De gerechtelijke onderzoeken getuigden van een schrijnend gebrek aan bevlogenheid. In de villa van dierenarts Van Halst werden stapels scheikundige stoffen én een laboratorium voor de aanmaak van hormonencocktails ontdekt. Maar de man werd op 4 februari 1992 door de korrektionele rechtbank van Kortrijk wegens procedurefouten vrijgesproken, omdat bij het onderzoek een toestel was gebruikt dat de inkomende en uitgaande telefoonnummers registreerde, en dat mocht niet.
Veearts De Marez werd sinds 1986 al drie keer betrapt. Ook in zijn villa troffen speurders een laboratorium aan. Hij werd daarvoor in eerste aanleg tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld, in beroep tot één jaar, maar hij vroeg kassatie aan, en sindsdien werd er van de zaak niets meer vernomen.
Van de acht aanslagen die er in de jaren negentig (tot dusver) op hormonenjagers zijn gepleegd, is er maar één opgehelderd. Dat was die op Europarlementslid Jaak Vandemeulebroucke (VU), die politieke bekendheid nastreefde door zich in de hormonenzaak vast te bijten, en op 14 november 1993 beweerde dat hij door de hormonen-mafia in de gracht was gereden. Het gerechtelijk onderzoek wees uit dat Vandemeulebroucke op eigen kracht in die gracht was gesukkeld.
Verder werden op 13 oktober 1994, na een reeks anonieme tips, twee mannen opgepakt op verdenking van de aanslag van 13 september 1993 op keurder Carlos Van den Braembussche er werd toen tweemaal met een riotgun naar zijn woning geschoten. Ze werden “via een lange ladder met ongeveer tien sporten, en voor amper 100.000 frank (voor de ganse ladder), ingehuurd om de keurder een lesje te leren”. Het gaat om figuren die “voor 20.000 frank iemands arm breken. ” Ze worden gesteund door “een” milieu, want een van de twee rijdt, niettegenstaande hij door de werklozensteun geschorst is, in een Porsche. De twee kunnen ook een dure vogel als de Gentse pleiter Piet Van Eeckhaut inhuren voor hun verdediging.
Recent leek er op juridisch vlak toch een en ander te veranderen. Op 14 oktober 1994 werd een nieuwe wet van kracht, die veel strengere straffen voor hormonenspuiters voorziet. Als één dier positief wordt bevonden, kunnen op kosten van de vetmester alle mestdieren op zijn bedrijf gekontroleerd worden, naar rata van minstens 11.000 frank per dier. Positieve dieren worden vernietigd. Zo werden op 23 februari jongstleden 28 dieren van vetmester Antoine Carette uit Poelkapelle in een vilbeluik vernietigd, ook omdat de man geweigerd had de leveranciers van zijn hormonen te noemen. Informanten worden beloond met vrijstelling van vervolging. Geraamd verlies voor de boer : drie miljoen frank.
Verder zijn de boetes en gevangenisstraffen verzwaard tot maximaal 24 miljoen frank en vijf jaar. Bedrijven kunnen worden gesloten. Op 7 februari besliste de rechtbank van Veurne om vier veebedrijven voor een half jaar te sluiten. Ze veroordeelde de zaakvoerders tot een effektieve gevangenisstraf van drie tot zes maanden, en een boete van een half tot twee miljoen frank. Op 14 februari veroordeelde de rechtbank van Gent Ronald Cools uit Sint-Laureins tot twee jaar gevangenis, waarvan de helft effektief, en een boete van 3,5 miljoen frank. Tevens moet zijn bedrijf met tweehonderd runderen dicht.
Het gerecht schijnt ook minder dan vroeger geneigd om toe te geven aan de procedureslagen die de advokaten van de hormonen-baronnen plannen. Er komen (eindelijk) zware straffen voor de notoire namen uit het circuit. Vorige maandag verdween Johan Cardoen uit Geluwe voor twee jaar achter de tralies. De familie moet meer dan 12 miljoen frank aan boetes betalen.
Ook veehouder Marc Cannaert uit Middelkerke en zijn vrouw werden al tot zware straffen veroordeeld. Willy, Geert en Erwin Soenen uit Langemark kregen elk een effektieve gevangenisstraf van twee jaar, en samen een boete van twaalf miljoen frank. Ook rond vetmester Willem Van den Bouwhede uit Woumen sluit het net. In zijn villa vond de rijkswacht een waar hormonenarsenaal en, in een geheime kelder, een laboratorium.
Er zijn mensen die menen dat de onomkoopbare en onwrikbare keurder Van Noppen werd afgemaakt door een huurmoordenaar in opdracht van het milieu dat zich in het nauw gedreven voelt. Of door iemand die bang is dat een ingewijde zal doorslaan, en namen gaat noemen.
Dirk Draulans
Karel Van Noppen liet soms tientallen karkassen van runderen in quarantaine plaatsen.
Een met hormonen behandeld rund brengt vier keer meer op dan een niet-behandeld dier.
