Liberale ministers hebben het moeilijk met hun werknemers. Marleen Vanderpoorten staat al een jaar lang oog in oog met haar leerkrachten en Rik Daems speelt het Sabena-personeel de zwartepiet toe.
Tony Vandeputte, de gedelegeerd bestuurder van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO), is een behoedzaam onderhandelaar. Zelfs de vakbonden krijgen van hem ruime verzachtende omstandigheden. Het was dus schrikken toen hij na de voorbije zomervakantie tegen de regering uitvloog. Paars-groen maakt het sociaal overleg stuk. De topman van de werkgevers richtte zijn pijlen niet op de socialisten. Die kennen hun vak. Maar de liberale coalitiepartners, premier Guy Verhofstadt op kop, willen alles zelf bedisselen. Zonder vooraf serieus met de sociale partners te praten. En de groenen in de regering hebben met sociaal overleg geen ervaring, zij dromen van volksvergaderingen.
Verhofstadt en de zijnen hebben intussen het een en ander bijgeleerd. Zij ontdekten dat de vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemers beter zelf hun zaakjes van loon- en arbeidsvoorwaarden regelen. Grote opluchting was er in de regering toen de sociale partners hun centraal akkoord sloten. De liberalen en de groenen hielden er hun handen van af. Zij lieten de socialistische minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (SP) go between spelen. De uitvinder van de intussen wegdeemsterende actieve welvaartsstaat kent dat vak.
Tony Vandeputte krijgt dezer dagen alweer gelijk. Liberale excellenties handelen met hardnekkige onkunde met hun werknemers. In hun sociale onderhandelingen komen arbeiders en bedienden uit privé-ondernemingen er beter vanaf dan de Vlaamse leerkrachten en de werknemers en piloten van Sabena, waarvan de overheid nog steeds hoofdaandeelhouder is. Minister van Onderwijs Marleen Vanderpoorten (VLD) ligt nu al meer dan een jaar met haar leerkrachten overhoop. De heropstart van het overleg is eind vorige week weer mislukt. De liberale excellentie houdt niet van de onderwijsbonden. Het is een machowereld, vindt zij, die macht boven een open debat verkiest. Haar federale collega, minister van Telecommunicatie, Overheidsbedrijven en Participaties Rik Daems (VLD) bestaat het de verantwoordelijkheid voor de redding van Sabena op de schouders van de personeelsleden te leggen. Terwijl hij als hoofdaandeelhouder een half dozijn oorzaken kan bedenken voor de negatieve turnaround van de luchtvaartmaatschappij. Ze verwijzen allemaal naar een blunderend management en de Zwitserse partner SAirGroup, die de Belgen niet langer liefheeft.
KASSA, KASSA
Na de opeenvolgende stakingen weet iedereen dat het de leerkrachten menens is: ze willen opslag. De onvrede in het onderwijs heeft weliswaar ook met de arbeidsomstandigheden te maken, de stress, het verlies aan maatschappelijk prestige, slechte schoolgebouwen. Maar ze willen vooral passeren langs de kassa, die voor hen allang niet meer rinkelde. De Vlaamse overheid lijkt dat moeilijk te begrijpen. Marleen Vanderpoorten zat de voorbije maanden met onvoldoende geld aan de onderhandelingstafel. Haar liberale vrienden genoten ervan de leerkrachten te jennen. VLD-voorzitter Karel De Gucht vond dat ze bij de afschaffing van het kijk- en luistergeld voldoende koopkracht incasseren, voorzitter Patrick Dewael van de Vlaamse regering wilde ze liever een computer dan loonsverhoging geven, en Noël Slangen schreef in het nieuwe weekblad Bonanza dat hij helemaal niet van leerkrachten houdt. Daarmee houden de leerkrachten de liberale goodwill voor bekeken, ze voelen zich geminacht.
In grote nood snelden de leerkrachten naar de Vlaamse minister vice-president Steve Stevaert (SP). In het Vlaams parlement toonden de groenen en zelfs het volk van VU&ID zich zenuwachtig. Royaal is het onderwijs niet bediend: de Vlaamse begroting groeit dit jaar met 6,1 procent, de uitgaven voor onderwijs met slechts 3,5 procent. Dewael beloofde het onderwijs dus extra geld. Hij hoopt die uit het staatshervormingsakkoord Lambermont-bis te halen. Snel kan dat niet gaan. Dus smeerde Vanderpoorten de loonsverhoging bij de heropening van de onderhandelingen over een periode lopend tot 2006 uit. Haar voorstellen werden door de bonden weggehoond.
Intussen hebben de bonden begrepen dat sociaal overleg met de liberalen anders gaat. Minister Vanderpoorten geeft toe dat zij volgens de traditionele onderhandelingsnormen fouten heeft gemaakt. Maar er moeten maar eens andere gewoonten ingang vinden. De partij heeft een andere houding tegenover de traditionele overlegmethode, zegt zij. De door problemen overmande minister is een groot voorstander van de basisdemocratie. Terwijl Verhofstadt er alles aan doet om zijn Burgermanifesten te laten vergeten, poneert de onderwijsminister dat de liberalen graag rechtstreeks naar de burger stappen. Zij verruimt het sociaal overleg met regeringsmededelingen op televisie en informele informatierondes in de scholen.
De vriendelijke minister verklapte dat het spel met de vakbonden tegen haar natuur ingaat. Het gaat om een mannencultuur, om macht en spelregels en niet om een open debat. Maar overleg is nu eenmaal geen vrijblijvend debat binnen politiek uitgetekende (financiële) contouren. Het is een machtsstrijd die naar een sociaal contract leidt. Juist daartoe hebben de leerkrachten zich in bonden georganiseerd. Het ziet er trouwens niet naar uit dat zij in het huidig conflict aanhang verliezen. De stakingen waren vrij algemeen, de betogingen blijven enthousiast. Het kan voor de minister een zegen zijn dat ze over representatieve gesprekspartners beschikt.
TECHNISCH FAILLIET
Bij Sabena speelde minister van Overheidsbedrijven Rik Daems het personeel de zwartepiet in de hand. De werknemers dreigen de nationale luchtvaartmaatschappij in het faillissement te drijven, heet het. Een extra trap krijgen de piloten, zij vechten alleen om hun luxestatuut. De Belgische hoofdaandeelhouder – de staat houdt 49,5 procent van de aandelen – speelt daarmee de kaart van de Zwitserse partner SAirGroup uit. De sociale onderhandelingen verlopen met het mes op de keel: 2,2 miljard frank inleveringen, zo niet komt er geen kapitaalverhoging en sluit het personeel de deur.
De Société Anonyme Belge d’Exploitation de la Navigation Aérienne heeft nooit florissant geboerd. Jaar na jaar moest de belastingbetaler ferm bijpassen. Tot de overheid in 1995 een akkoord met de SAirGroup sloot, de holding boven Swissair. Sindsdien leiden de Zwitsers de Belgische luchtvaartmaatschappij. Met Paul Reutlinger leek dat nog behoorlijk te gaan ook. In 1998 legde de maatschappij voor het eerst in mensengeheugenis winstcijfers voor. Daarna liep het weer volledig mis: acht miljard verlies verleden jaar, een gecumuleerd verlies van veertien miljard uit het verleden en naar verwachting vijftien miljard frank verlies dit jaar. Sabena is in feite technisch failliet.
Na de woelige periode van Pierre Godfroid leek Sabena vijf jaar op rozen te vliegen. Niets was minder waar, zo blijkt vandaag. De expansie ging té snel. De gemoedelijke Reutlinger neigde naar grootheidswaanzin met nieuwe intercontinentale vluchten en vernieuwing van de vloot. Wegens verkeerde inschatting van de vraag staan twee nieuwe Airbussen A340 werkloos aan de grond. De opzegging van het hedgingcontract in de verwachting dat de olieprijs zou dalen, toiletteerde de cijfers van 1999, maar kost nu met de gestegen kerosineprijs miljarden. Van de raad van bestuur van Sabena viel al die tijd niets te horen.
In Zürich raakten ze begin vorig jaar al in paniek. Paul Reutlinger verliet Sabena – hij moest, zo is nu duidelijk – en de harde Christophe Müller kwam in zijn plaats. Hij begon meteen met een nieuw saneringsplan, Blue Sky, goed voor vijftien miljard besparingen, waarvan 2,2 miljard frank voor rekening van de werknemers. In de traditie van het oude Sabena startten daar zachte onderhandelingen met de bonden over.
Tegelijkertijd onderhandelde minister Daems hard met de Zwitsers over een kapitaalverhoging. Hij presteerde het de weerbarstige Zwitsers te overtroeven, met behulp van een beetje chantage. Swissair heeft België nodig om van de voordelen van het geharmoniseerde luchtvaartbeleid in de Europese Unie te kunnen genieten. Er zou een kapitaalverhoging van tien miljard frank komen, vier miljard van de Belgische overheid en zes miljard van de SAirGroup. De Belgische regering was niet enthousiast om nog maar eens de luchtvaartmaatschappij te moeten redden. De Zwitsers nog veel minder. Voorzitter Philippe Bruggisser van SAirGroup ging eruit. De Zwitsers wijzigden hun koers: rentabiliteit is voortaan belangrijker dan groei, de zelfstandigheid kan wijken voor deelname aan een internationale alliantie.
WEGGEZOGEN GELD
De snelheid waarmee de financiële positie van Sabena verslechterde, doet wenkbrauwen fronsen. In een dergelijke geïntegreerde groep zijn inkomsten en uitgaven gemakkelijk onder de samenstellende maatschappijen te verschuiven. Nu al leidt het Airline Management Partnership, onder Zwitserse leiding, de commerciële divisies van beide luchtvaartmaatschappijen. De vakbonden en de pilotenvereniging vermoeden dat de Zwitsers geld uit Zaventem hebben weggezogen. De gevraagde audit daarover is er met tegenzin gekomen. En geeft niet echt uitsluitsel.
Wat de Zwitsers met Sabena voorhebben, is niet duidelijk. Volgens het akkoord met de overheid, gesloten in de lente van verleden jaar, nemen zij tegen het einde van het jaar een meerderheidsparticipatie in Sabena, tot 85 procent van de aandelen. Maar intussen is de SAirGroup zelf grondig veranderd. In het nieuwe beleid van rentabiliteit lijkt België niet langer hoognodig te zijn. Zeker niet als de luchtvaartmaatschappij opnieuw dure investeringen vergt. Afgelopen weekend waarschuwde voorzitter Erich Honegger nog dat een gezamenlijke toekomst van SAirGroup en Sabena geen vaststaand feit is.
Na de Zwitserse opperbaas nam ook Paul Reutlinger, die intussen voor de Franse filialen verantwoordelijk was, ontslag. Zonder commentaar. Dat human-resourcesmanager Hilde Burie en Jacques Drappier, directeur Vluchtoperaties op Zaventem, net voor nieuwjaar werden weggestuurd, was een heel slecht voorteken. De bonden en de werknemers wisten meteen wat er komen zou: harde sanering en de afbouw van Sabena.
De beslissing tot de verhoging van het kapitaal van de luchtvaartmaatschappij is door de moeilijke sociale onderhandelingen tot 23 februari uitgesteld. Het personeel kan onder de hoge druk niet anders dan de inspanningen van Blue Sky slikken. Het koestert de beloften van de minister dat er geen naakte ontslagen vallen, hoewel een procedure voor collectief ontslag geopend is. En Sabena zal verder worden ontmanteld. Alle Zaventemse onderdelen gaan geleidelijk in de overeenstemmende bedrijfsafdelingen van de Zwitserse luchtvaartmaatschappij over. Straks vliegen alleen nog enkele Zwitserse vliegtuigen met het Sabena-logo.
De actie van de piloten is vooral zo te verklaren: garanties ontbreken over de toekomst van de Belgische luchtvaartmaatschappij. De kapitaalverhoging volstaat slechts voor een paar jaar. Met de toekomst van Sabena zijn meer verantwoordelijken gemoeid dan de werknemers, die moeilijk de 2,2 miljard frank besparingen slikken. De Belgische hoofdaandeelhouder, minister Rik Daems dus, hoeft het personeel niet verder te demotiveren. Zaventem is nu al down.
Guido Despiegelaere
