George Clooney gaat in ‘Three Kings’ achter het goud van Saddam aan. De steracteur over de controversiële Golfoorlogfilm.

Na twee neurotische familiekomedies – Spanking the Monkey en Flirting With Disaster – gooit David O. Russell met zijn derde film het roer om. In Three Kings speelt George Clooney een van de drie soldaten die tijdens de laatste dagen van de Golfoorlog in de woestijn van Irak op zoek gaan naar de goudstaven die Saddam van de Koeweiti’s heeft gestolen.

Three Kings is een jongensboek over hebzucht en avontuur, in de grote traditie van The Treasure of the Sierra Madre, maar het is ook een film die de keerzijde laat zien van de mediaoorlog die vooral via cleane computerbeelden onze huiskamer instraalde. Niet alleen toont Russell waar de bommen landden, er zijn ook surrealistische beelden die in gruwelijk biologische details de impact van een kogel op ons lichaam laten zien. In een ander krankzinnig moment wordt een koe aan flarden geblazen (en krijgen de helden de brokstukken op hun hoofd). Er zijn ook documentair aandoende beelden waarin vogels vastplakken in de olie, een triest spektakel dat zelfs het meest taaie personage te veel wordt – een vrouwelijke correspondente, gemodelleerd naar Christiane Amanpour van CNN.

In de meest schokkende scène wordt Mark Wahlberg ondervraagd en gemarteld door een Irakees die bijzonder veel belang stelt in Michael Jackson. Maar geleidelijk krijgt de folteraar een menselijk gezicht en kunnen we begrip opbrengen voor zijn psychische ontreddering en wraakgevoelens.

Three Kings dompelt ons in de chaos en absurditeit van de oorlog in de Perzische Golf, maar het is een bijzonder knap gecontroleerde warboel die Russell op het doek gooit. De hypernerveuze, snel wisselende en pseudo-arbitraire visuele stijl is grotendeels ook het gevolg van de drie soorten pellicule waarmee de film werd gedraaid. Bijna de helft van de film is gedraaid met Ektachrome, met overbelichte beelden in felle kleuren die de oorlog tegelijk tastbaar en onwezenlijk maken.

De energie op de set (de film werd gedraaid op locatie, in de woestijn van Arizona) werd nog flink aangewakkerd door de twee jonge acteurs die Clooney flankeren: de rapper Ice Cube en de ex-rapper en het voormalig Calvin Klein-model Mark Wahlberg (vroeger Marky Mark).

Schrijver-regisseur David O. Russell en zijn steracteur George Clooney hebben moeten knokken om hun visie op het doek te krijgen. In deze beslist ongewone productie van een studio – Warner Brothers – gespecialiseerd in vrijblijvend formulevoer, krijgt ook de desastreuze politiek van de regering-Bush meermaals een veeg uit de pan. Een van de centrale thema’s is dat de Amerikaanse regering op het einde van de oorlog Iraakse opstandelingen aanmoedigde om Saddam te bestrijden en vervolgens deze vrijheidsstrijders liet stikken.

Op het recente vijftigste filmfestival van Berlijn voerde Three Kings de sterke Amerikaanse delegatie aan, met ook nieuw werk van Milos Forman ( Man on the Moon), Anthony Minghella ( The Talented Mr. Ripley), Oliver Stone ( Any Given Sunday) en Paul Thomas Anderson ( Magnolia, de verdiende Gouden Beer).

George Clooney (39), de jongensachtige ster uit het ziekenhuisdrama E.R. en uit de films One Fine Day, The Peacemaker en Out of Sight, gaf interviews voor Three Kings in het Berlijnse Four Seasons-hotel, een in het hart van de stad neergepote Beverly Hills-versie van een Europees luxe-palace. Alleen al met het budget van de bloemstukken in de lobby had tijdens de Koude Oorlog de hele DDR van voedsel kunnen worden voorzien.

Kon u zich vinden in de politieke boodschap van ‘Three Kings’, met name in wat de film vertelt over de Amerikaanse buitenlandse politiek?

George Clooney: Three Kings heeft mijn opinie over de Amerikaanse buitenlandse politiek niet gewijzigd, maar tijdens mijn research heb ik wel een en ander bijgeleerd over het Midden-Oosten. Ook ik kreeg mijn informatie over de Golfoorlog van CNN, dat alleen toonde wat het ons wilde tonen. En als je dan in Los Angeles woont, wordt alles wat met het Midden-Oosten te maken heeft toch op een hoopje gegooid.

De opvoeding die ik meekreeg in Kentucky heeft me tot een liberal democraat gemaakt. Mijn vader was tv-reporter en schreef ook een column voor een plaatselijke krant in Cincinatti. Hij heeft ons altijd aangemoedigd om ons goed te informeren en om bij elke politieke kwestie zo veel mogelijk naar de verborgen achtergronden te peilen. Om te weten te komen hoe de vork precies in de steel zit, zei mijn vader altijd: follow the money!

‘Three Kings’ is uitdrukkelijk political incorrect.

Clooney: Daar kan ik best inkomen, mijn politieke denkbeelden zijn haast altijd politiek incorrect. In de vroege jaren ’60 kon je je nog populair maken met liberaal democratische standpunten, maar sindsdien is dit gedachtengoed niet echt in trek in Amerika.

Ik heb me altijd vierkant uitgesproken tegen de oorlog met Irak, die in mijn land een bijzonder populaire oorlog was. En nog altijd is, want veel Amerikanen vinden het alleen maar jammer dat we de job niet hebben afgemaakt. Terwijl ik me als rechtgeaarde democraat in de eerste plaats afvraag waarom we die oorlog sowieso zijn begonnen en niet hebben geprobeerd om via andere wegen onze eisen af te dwingen. Sommigen zeggen dat economische sancties het zwaarst doorwegen op de burgerbevolking, maar het doet toch minder pijn dan hun huizen te bombarderen. Want dan is niet alleen hun economie om zeep en moeten ze hun verwoest land opnieuw opbouwen, maar moeten ze ook nog eens hun familie begraven.

Bovendien maakt zulke agressie een held van mensen die echt geen held zouden mogen zijn, waardoor Saddam Hoessein nog steviger in het zadel zit. Clinton is op dit moment niet bepaald een populaire president, maar mocht iemand ons komen bombarderen, je zou eens zien hoe snel iedereen zich achter hem zou scharen. Natuurlijk is Saddam een schurk, maar waarom hij wel en Pinochet niet? Als we ons dan toch geroepen voelen om in de nieuwe wereldorde de politieman te spelen, waarom kiezen we er dan de ene uit en de andere niet? Wat zijn de criteria? Waarom zijn we niet naar Afghanistan getrokken?

‘Three Kings’ toont de Golfoorlog als pure waanzin, maar we beleven er wel veel plezier aan: de film is op een wrange manier ontzettend grappig.

Clooney: Het is inderdaad geen documentaire maar entertainment. Als mensen na het zien van Three Kings de behoefte voelen om meer te weten te komen over wat wij, Amerikanen, daar hebben uitgespookt – en wat het heeft opgeleverd – dan is dat prima meegenomen. Ik hoop alleen maar dat ze onze film niet als enige referentie gebruiken in hun kennis van de Golfoorlog. Je komt nu al kinderen tegen die alles wat ze weten over Kennedy uit JFK gehaald hebben en denken dat het om één groot complot ging – Hoffa, Johnson, de maffia, de Cubanen, het militair-industrieel complex, allemaal samen in één kamer om de moord op Kennedy te beramen.

Veel Hollywoodacteurs stappen ook in de politiek.

Clooney: Wees gerust, daar moet je met mij niet bang voor zijn. Ik heb mijn opinies, maar als een burger, niet als filmster. Ik herinner me ooit wat Paul Newman zei toen hij in 1968 campagne voerde voor Bobby Kennedy. Men vroeg hem of het wel fair was dat iedereen naar hem kwam luisteren, omdat hij zo beroemd was. Hij antwoordde dat dit waarschijnlijk onfair was voor anderen, maar dat het feit dat hij beroemd was toch niet wilde zeggen dat hij geen mening mocht verkondigen en opkomen voor mensen en zaken waarin hij geloofde?

Je moet daar als showbizzfiguur een evenwicht in vinden. Het is niet omdat je als acteur in een film speelt die politiek een standpunt inneemt, dat je je moet geroepen voelen om op Crossfire op CNN de expert te gaan uithangen. Tenzij je echt goed beslagen bent, sla je makkelijk een mal figuur en breng je de goede zaak alleen maar schade toe. Ieder zijn vak.

Ik was het roerend eens met de politieke ideeën in Three Kings, maar wat me in de eerste plaats aanspraak, was dat het een verduiveld sterk script was. Dàt is waar je als acteur altijd naar op zoek bent. Bij het begin van je carrière weet je dit misschien niet altijd, want dan heb je maar één doel voor ogen: aan een job geraken. Eens je van de straat bent en wat naam begint te maken, begin je meestal te zoeken naar wat in het jargon een goed vehikel heet, een project dat je carrière vooruit moet helpen en waarin je zelf een goed figuur slaat. Big mistake! Meestal ben je zo geïnteresseerd in je eigen aandeel, dat de rest van de film je gestolen kan worden. Maar het enige wat telt, is het project in zijn totaliteit. Uiteindelijk moet je je leren toespitsen op het script: dat is alles wat je nodig hebt. Probeer maar eens een prima film te maken uit een rot scenario. Onmogelijk. Ik heb geleerd om naar goede projecten te zoeken, niet naar goede rollen voor mijn persoon.

Op het einde neemt ‘Three Kings’ flink gas terug en wordt het erg sprookjesachtig.

Clooney: U bedoelt dat ze met zijn allen het goud teruggeven en de vluchtelingen helpen de grens over te steken? Ik vond dat dit klopte. Three Kings blijft hoe dan ook een formulefilm die in zekere mate de toeschouwer met een goed gevoel naar huis wil sturen. De man op wie mijn personage is geïnspireerd, sergeant Parker, gaf het goud ook terug. Ik weet dat hij samen met zijn makkers ’s nachts in ’t geniep klopjacht maakte op Saddams Republikeinse Wacht, uit frustratie omdat ze overdag lijdzaam moesten toezien hoe de sjiieten werden afgeslacht. Bij veel manschappen was er woede en frustratie omdat ze niets mochten ondernemen en tijdens de ontknoping van de film worden die gevoelens uitgeleefd.

Three Kings wordt soms vergeleken met Kelly’s Heroes, met M.A.S.H. of Catch 22. Dat zijn valabele vergelijkingen. De humor is bijtend en droog en niemand knipoogt naar de camera, er zijn goddank geen inside jokes. Het wordt allemaal opgediend met een uitgestreken gezicht.

Om uw zin te krijgen, hebt u ook een robbertje moeten knokken met de producerende studio, Warner Bros.

Clooney: De simpelste en beste manier om een film gemaakt te krijgen die een studio niet echt wil maken, is je vraagprijs laten zakken. Ik had deals met Warner Brothers voor diverse projecten. Maar ik wou absoluut Three Kings doen en was bereid mijn salaris in te krimpen, om zodoende tot een budget te komen dat voor de studio aanvaardbaar was om zijn geld terug te winnen.

Enkele weken voor de opnamen zouden beginnen, belegde co-voorzitter Terry Semel van Warner Brothers een vrij geheime vergadering, die hij me vroeg bij te wonen. Bijna niemand wist van die meeting: zelfs regisseur David O. Russell was niet gevraagd. De Warnertop was ongerust door de veranderingen in het politieke klimaat: Planet Hollywood was gebombardeerd, er kwam een omstreden film in omloop, The Siege, waarvan men verwachtte dat hij voor opschudding bij de Arabische gemeenschap zou zorgen. De koorts was aan het stijgen en daar zat Warner met een potentieel controversiële film die absoluut niet typisch was voor de productie van deze studio. Ze waren nerveus.

Terry Semel gaf me drie opties: we geven de film terug aan de regisseur en hij gaat bij een andere studio aankloppen; we stellen de opnamen zes maanden uit en zien hoe het klimaat evolueert; we vragen David O. Russell om het script drastisch te herschrijven. David heeft dat laatste ook gedaan: hij gaf ze een versie die een pure actiefilm was, een vreselijk script, niet zijn schuld: hij deed gewoon wat hem werd gevraagd.

Terwijl ik in de zomer van 1998 op het filmfestival van Venetië zat voor Out of Sight, schreef ik Terry een brief met al mijn bezwaren tegen deze nieuwe versie. Ik zei hem ook dat ik niet geloofde dat het maken van die film ons leven in gevaar bracht. Mocht dit toch het geval zijn, dan was het nog een reden te meer om de film te maken. Het is alsof iemand dreigt: als je durft opdagen ga je eraan. Dan moet je wel komen opdagen, zoniet geef je je gewonnen.

Ik schreef Terry ook dat het mijn taak was om het script te beschermen. Zonder dit script, was er voor mij van de film geen sprake meer. Indien hij als baas van Time Warner voor zijn duizenden werknemers vreesde, dan moest hij maar de stekker uittrekken. Het was een beetje een schaakspel. Maar het resultaat was dat ik mijn zin kreeg. Het geweldige is dat ze ons uiteindelijk de film hebben laten maken zoals wij het zagen en dat Warner ons door dik en dun is blijven steunen.

Op de set van ‘Three Kings’ maakte u flink ruzie met David O. Russell.

Clooney: Ja, we hebben stevig gevochten. Maar het kwam altijd de film ten goede, het had niks met onze ego’s te maken. Dit is gewoon een film die aanzet tot uitgesproken opinies. Ruzie maken hoort bij het creatief proces – en dan nog eens vijf maanden in de woestijn van Arizona! Er waren meningsverschillen waar ik plezier aan beleefde. We hebben nooit op elkaars gezicht geslagen. Ik zou trouwens niet durven: heb je David al gezien: zo’n klein kereltje!

U zit ook in de nieuwe film van de Coen-broers?

Clooney: Ja, de film heet Oh Brother, Where Art Thou? en doet qua gekte aan Raising Arizona denken. Het script is gebaseerd op de Odyssee van Homerus, en ik ben Ulysses. Het verhaal speelt in 1934 tijdens de Depressie: ik ben op de vlucht, losgebroken uit een chain gang en ben vastgeklonken aan John Turturro. We zitten opgezadeld met elkaar. Heel grappig. De film is net gekozen voor Cannes. Slim, knap geschreven script. Heel wat minder leuk is The Perfect Storm van Wolfgang Petersen. Een rechttoe, rechtaan waargebeurd drama over een groepje zwaardvissers uit Massachusetts, dat terechtkomt in de zwaarste storm uit de Amerikaanse geschiedenis. Het is een intens verhaal over survival.

Nog altijd geïnteresseerd in romantische komedies?

Clooney: Ja, als het script ook wat meer biedt. Out of Sight is een geweldige romantische komedie omdat er meer achter zit. De film eindigt niet zoals het hoort, speelt met de conventies, maar wordt toch voortgestuwd door de romantiek.

Doorgaans zijn romantische blijspelen totaal voorspelbaar. Neem nu One Fine Day, een prima film, daar niet van, maar we weten altijd precies wat er gaat gebeuren. Dat is het vervelende aan klassieke romantische komedies. Voor mij is het niet voldoende dat je duimt voor twee aardige mensen en hoopt dat ze alle obstakels overwinnen zodat ze eindelijk in elkaars armen kunnen vallen. Het is een heel moeilijk genre om nu nog te beoefenen. Ik denk dat het maar echt werkt en boeit als je het combineert met iets anders, zoals Jerry Maguire. Ik denk dat we wat te cynisch geworden zijn, maar het tij zal wel keren en dan komt het romantische blijspel zeker terug.

De scènes met Jennifer Lopez in ‘Out of Sight’ waren echt erotisch en sprankelend. Wat deden jullie om het zo goed te doen klikken?

Clooney: Sorry dat ik je moet ontgoochelen: ook hier lag het gewoon aan het script. Je kunt zoiets niet plannen, je kunt niet proberen te acteren dat het vonkt tussen twee acteurs. Op toneel kan je twee acteurs dezelfde scène zien doen, en drie van de tien avonden is het pure magie, de andere zeven avonden zakt het als een pudding in elkaar. Hoe komt dat? Het aardige bij een film is dat je een scène vele keren kunt opnemen om er de beste momenten uit te kiezen. Out of Sight was een prima script, Steven Soderbergh is een briljant regisseur en Jennifer is een uitstekende actrice. Het kwam allemaal samen in een goed verteld verhaal.

Denkt u nog een gastoptreden te maken in de ‘E.R.’-show?

Clooney: Tot nog toe heeft niemand me officieel gevraagd. Juliana Margolis, een goede vriendin van mij, zei in een talkshow dat het aardig zou zijn mocht ik terugkomen voor de laatste episode. Vandaar al die speculaties. Zoals vorig jaar, toen overal werd geschreven dat ik terug zou keren als ik twee miljoen dollar kreeg per episode. Ik zat in de woestijn Three Kings te draaien toen ik dit krankzinnig verhaal hoorde.

Ik twijfel of ik zal terugkeren. Je moet rekening houden met de serie. Een jaar lang zat iedereen zich af te vragen of de show ook zou slagen zonder mij. Een paar maanden voelden ze de weerslag in dalende kijkcijfers, maar ze zijn snel uit de put geklauterd. Dit jaar is de reeks opnieuw een groot succes, dus denk ik niet dat ze nog eens ditzelfde willen doormaken. Ze doen het zeer goed zonder mij. Maar het blijven natuurlijk mijn vrienden en als ze het me vragen, kan ik toch moeilijk nee zeggen.

‘Three Kings’ komt op 15 maart in de bioscoop.

Patrick Duynslaegher