Een fiets en een bibliotheek, meer had Graham Robb niet nodig om Frankrijk te leren kennen. Dat vereist het geduld van Job. Ook van de lezer.
De Brit Graham Robb, geprezen auteur van biografiëen over Balzac en Hugo, stelde op een dag vast dat zijn indrukwekkende kennis van de Franse cultuur eigenlijk niet veel verder reikte dan de buitenste boulevards van Parijs en het wedervaren van de grootste Franse schrijvers en koningen. Die vervelende onwetendheid vormde het startschot voor een wel erg bijzondere onderneming: de ontdekking van Frankrijk. Hij haalde zijn fiets van stal en reisde het land door ‘met de snelheid van een negentiende-eeuwse postkoets’. Die tocht stelde hem in staat om geleidelijke veranderingen in het landschap te regis-treren, oude veepaden of richelwegen te volgen en om talloze mensen te ontmoeten. Tussen de reizen door dook hij in ontelbare boeken. ‘Dit boek is het resultaat van ruim tweeëntwintigduizend kilometer in het zadel en vier jaar in de bibliotheek’, heet het.
In het eerste deel graaft Robb op antropologische wijze in het verleden van de verschillende Franse bevolkingsgroepen. De auteur legt de leefwereld van de modale Fransman bloot vanaf het tijdperk van Lodewijk XIV tot vandaag, een universum dat zich tot aan de uitvinding van de fiets en de trein beperkte tot een straal van twintig kilometer en ‘een bevolking die gemakkelijk in een kleine schuur paste’. Een verhaal van weersomstandigheden, ziekte, racisme, onwetendheid, bijgeloof, pelgrimspaden en onbegrijpelijke dialecten. Ter illustratie: in 1880 kon ongeveer een vijfde van de Franse bevolking een gesprek voeren in de moedertaal; een gedreven taalpolitiek zou daar verandering in brengen.
In het tweede deel brengt hij het land letterlijk in kaart. Van de eerste pogingen van de achttiende-eeuwse cartografenfamilie Cassini via de ontdekking van de Gorges du Verdon in 1906 tot de twintigste-eeuwse discussies over welke plek het geografische middelpunt van de Franse Zeshoek is. Dankzij die eerste kaartenmakers kon de romantische schrijver Prosper Mérimée bijvoorbeeld het land doorkruisen en in zijn hoedanigheid van inspecteur van historische monumenten vanaf 1834 heel wat fraais van de ondergang redden. Frankrijk dankt aan de auteur van Carmen (1847) niet alleen het behoud en de restauratie van de Pont du Gard en de basiliek van Vézelay, maar ook van de kathedralen van Laon en Straatsburg.
Robb herlas de eerste reisgidsen van eeuwen geleden, en kan zo van naaldje tot draadje aantonen hoezeer de aanblik van het land in de loop van de laatste honderdvijftig jaar is veranderd. Daarbij toont hij en passant aan dat het vooral de verkoopstrategieën van naar Parijs afgezakte commerçanten waren die ervoor zorgden dat bepaalde producten nadien uitgroeiden tot klassieke streekproducten. Of dat de eerste ansichtkaarten uit de negentiende eeuw met Bretonse dames in traditionele klederkracht eigenlijk ongeloofwaardige tafereeltjes zijn uit een wereld die allang verdwenen was. De zo vaak bezongen authenticiteit blijkt vaak niet veel meer dan een gewiekste marketingvondst.
De ontdekking van Frankrijk is een historische reisgids waarin ‘Frankrijk’ meer betekent dan Parijs en een handvol historische figuren. Robb begeeft zich mijlenver van platgetreden paden, en brengt zoveel informatie samen dat zijn monnikenwerk makkelijk de grondstof kan vormen voor een tiental andere boeken. Nu en dat zit die accumulatie van kennis de organische opeenvolging van hoofdstukken en verhaallijnen in de weg, maar die goudmijn aan functionele anekdotes en wetenswaardigheden doet de lezer tegelijkertijd net hongerig doorlezen. Dit vuistdikke boek is een bezielde, deskundige en overrompelende ontdekking van een land dat niet ophoudt tot de verbeelding te spreken.
GRAHAM ROBB, DE ONTDEKKING VAN FRANKRIJK, VERTAALD DOOR SUZAN DE WILDE, ATLAS, 462 BLZ., 26,90 EURO.
Bart Van Loo
