Met zijn aanval op de farmaceutische industrie werd hij wereldberoemd in België. Nu wil hij die stunt nog eens overdoen, in het energiedossier. PVDA-politicus Dirk ‘kiwidokter’ Van Duppen over Marx, Mao en het grote verschil tussen communisten en sociaaldemocraten.

‘Vroeger leden mijn kinderen eronder dat ik een communist ben’, zegt hij. ‘Maar sinds de laatste gemeenteraadsverkiezingen is dat helemaal veranderd. Nu waren er zelfs schoolvrienden die hen zegden dat hun ouders voor mij hebben gestemd.’

Dirk Van Duppen raakte twee jaar geleden in één klap bekend met zijn boek De cholesteroloorlog en zijn oproep om het zogenaamde kiwimodel in te voeren in onze gezondheidszorg: het drukken van de geneesmiddelenprijs via een openbare aanbesteding.

Bij de recente gemeenteraadsverkiezingen sleepte hij als lijsttrekker van de PVDA in de districtsraad van Deurne een zetel in de wacht voor de PVDA. ‘Een flinke streep door de rekening van Philip Dewinter’, lacht hij. ‘Want die had gehoopt om toch tenminste in één Antwerps district een absolute meerderheid te behalen. En dat is niet gelukt. In Deurne is de PVDA zelfs niet nodig om een meerderheid te vormen, dus ik ga hier in de oppositie. Ik wil dat de mensen eindelijk ook een linkse oppositiestem kunnen uitbrengen.’

Beroepshalve is Van Duppen arts. Dokter voor het volk, zoals dat heet in het PVDA-jargon. Hij werkt in het Rode Huis, de groepspraktijk Geneeskunde voor het volk in Deurne. ‘Het is een groot privilege om dokter te mogen zijn’, zegt hij. ‘Ik leer heel veel van mijn patiënten. Ook als politicus. Dat is een belangrijke klik die wij als partij hebben gemaakt. Wij zijn van een belerende partij geevolueerd naar een bevragende partij. Vroeger zegden wij hoe het moest, deze keer hebben wij gevraagd hoe het moest. We hebben de mensen gevraagd om een rangschikking te maken van hun grootste problemen. Dat werden onze prioriteiten.’

Wat is probleem nummer één?

dirk VAN DUPPEN: De energieprijzen: 80 procent van de mensen die onze enquêtes hebben ingevuld, vindt dat ze te veel moeten betalen voor gas en elektriciteit. Heel veel mensen komen daardoor echt in de problemen. Die liberalisering van de markt is geen goede operatie geweest. Alleen de laatste schakel in de keten, de leverancier, is door Europa geliberaliseerd. Daardoor heb je een soort nepconcurrentie waarbij de klant toch altijd wordt opgelicht.

Is dat energiedossier vergelijkbaar met dat van de farmaceutische industrie?

VAN DUPPEN: Absoluut. Net als bij de geneesmiddelen betalen de meeste mensen veel meer dan nodig is. Met energie is dat echt crapuleus, vind ik. Waarom moet het kwetsbare individu helemaal alleen zijn weg zoeken in die chaos? Energie is een basisbehoefte. De overheid zou dat perfect voor ons allen in het groot kunnen aankopen. De gelijkenis met het kiwimodel is sterk. In Merksplas, een gemeente met een liberale burgemeester, gebeurt dat al. Men heeft daar een constructie opgezet waardoor de Europese regelgeving wordt ontweken: een bvba waarvan de gemeente 100 procent aandeelhouder is. Zo kunnen ze scherpe prijzen bedingen, de mensen krijgen een betere service, én die bvba brengt de gemeente 50 euro per inwoner op.

Neemt de PVDA een voorbeeld aan de Nederlandse SP, die daar bij de jongste parlementsverkiezingen zwaar doorbrak als een echt alternatief, links van de sociaaldemocraten?

VAN DUPPEN: Wij gaan niet kopiëren wat de SP heeft gedaan, maar we kunnen zeker nog wat leren uit hun verhaal. Ook zij verkondigen geen grote waarheden meer, maar proberen een aantal kleine problemen echt op te lossen. Ook zij oogsten nu de vruchten van dertig jaar volgehouden basiswerk. Ook zij luisteren opnieuw naar de mensen die vroeger werden afgeschrikt door hun eigengereide optreden.

De SP is alleen niet altijd even vrij van xenofobe neigingen. Wat met de PVDA?

VAN DUPPEN: Wij zullen ons daar niet aan bezondigen. Al weet ik dat het racisme overal zit, ook onder onze patiënten, ook bij onze kiezers. Het VB heeft de afgelopen jaren veel kapotgemaakt onder de mensen. Echt haat gezaaid. Terwijl wij problemen proberen op te lossen. Ik besteed veel tijd aan het samenbrengen van mensen om dingen uit te praten, in sociale wijken bijvoorbeeld. En dat werkt, hoor.

Welk antwoord hebt u op het onveiligheidsgevoel van sommige mensen?

VAN DUPPEN: Dat de veiligheid een sociaal probleem is waarin moet worden geïnvesteerd: meer toezicht in sociale woningen, een tweede man op tram en bus, een sociale rol voor postbodes, meer parkwachters… Allemaal dingen die gesneuveld zijn door de privatisering van de publieke diensten. De openbare ruimte is een stukje ontmenselijkt. Dat willen wij omdraaien. En wat de probleemjongeren betreft: zorg dat ze goed onderwijs krijgen, geef ze werk. Doe iets aan de discriminatie op de arbeidsmarkt. En voer geen debatten met een verborgen agenda. Neem nu de hoofddoeken. Wij hebben hier onlangs een stagiaire gehad met hoofddoek. Wel, die vrouw heeft bij onze patiënten op heel korte tijd veel vooroordelen weggewerkt. Veel méér dan ze zou hebben gedaan mocht ze geen hoofddoek gedragen hebben.

Een paar jaar geleden stond u nog samen op één lijst met Dyab Abou Jahjah. Maar dat is de PVDA slecht bekomen, niet?

VAN DUPPEN: Heel slecht. De kiezers hebben ons daarvoor afgestraft. Abou Jahjah maakte een correcte analyse van het racisme, maar hij liep wel ongeveer 300 kilometer voor op wat de publieke opinie hier in Vlaanderen kan begrijpen. Op die verkiezingen is een diepe crisis gevolgd in onze partij, heel veel leden haakten af. Daarom hebben we besloten om het roer om te gooien.

Hoe bent u eigenlijk ooit communist geworden?

VAN DUPPEN: Toen ik nog in de middelbare school zat, had mijn broer, die drie jaar ouder is dan ik, het communisme leren kennen. De geest van mei ’68, hè. Hij had zijn studies stopgezet om in de mijnen te gaan werken. Ik heb zijn voorbeeld gevolgd. Ik ben zelfs niet aan universitaire studies begonnen, maar ging werken in een leerlooierij. Heel vuil, zwaar werk.

Hoe komt iemand erbij om universitaire studies op te offeren om arbeider te worden?

VAN DUPPEN: Uit overtuiging. Als je de smaak van een peer wilt leren kennen, dan moet je erin bijten. Als je de sociale realiteit wilt leren kennen, moet je tussen de arbeiders werken en leven. Ik heb in die fabriek nog een staking geleid, voor zeven frank opslag. Ik was eigenlijk nog een snotaap, maar heb toen meteen veel geleerd. Niet lang daarna moest ik in het leger.

Was een communist in die tijd niet gewetensbezwaard? U kon toch geen soldaat zijn bij een westerse strijdkracht?

VAN DUPPEN: De communist begeeft zich waar de werkende mens is. En in het leger zaten meer gewone werkende mensen dan onder gewetensbezwaarden. Ik ben zelfs bij de paracommando’s geweest. En ik voelde mij daar goed thuis. Maar toen ik afzwaaide, was die leerlooierij inmiddels gesloten. Collectief ontslag. En bon, toen werd ik dus werkloos. In 1978 was dat.

Vond uw vader toen niet dat het hoog tijd werd om te gaan studeren? Of was hij ook een communist?

VAN DUPPEN: Nee, mijn vader is een brave, sociaal geëngageerde, katholieke mens. Vandaag is hij trots op zijn kinderen, maar toen vond hij het absoluut niet prettig dat zijn zonen arbeider waren geworden in plaats van hogere studies te doen. Zijn wereld stortte in: wij hadden het verstand en hij had er zijn hele leven voor gespaard! Niet gaan studeren was voor ons dus een moeilijke strijd. Dat het er toch van gekomen is, komt door het voorbeeld van Kris Merckx, die toen al dokter voor het volk en politicus bij Amada was. Mijn broer en ik hebben eind jaren zeventig beslist om ook geneeskunde te gaan studeren. Aan de unief heb ik mijn vrouw leren kennen, en vandaag werken wij samen in deze groepspraktijk in Deurne.

Maakt u nog altijd een marxistische analyse van de wereld?

VAN DUPPEN: Meer dan ooit. Ik was 16 toen ik voor het eerst Het Kapitaal ging lenen uit de plaatselijke bibliotheek. Ondertussen heb ik voldoende economie gestudeerd om te weten dat Marx gelijk had, dat zijn wetenschappelijke analyse klopt.

Dat moet u toch eens uitleggen, want volgens mij zijn zowat alle economen ervan overtuigd dat de analyse van Marx compleet achterhaald is.

VAN DUPPEN: Helemaal niet. De analyse van Marx is actueler dan ooit. Ga eens naar de Volkswagenfabrieken in Vorst. Wat zei Marx? Dat het de winsthonger is die fabrieken doet sluiten. Onder druk van de concurrentie moet de patroon de productie opdrijven met steeds minder arbeiders. Maar hij moet ook de winst verhogen, om zijn aandeelhouders tevreden te houden. Dat zijn twee polen van een beweging die uiteindelijk botsen: de inkrimpende koopkracht van de arbeider versus de winsthonger van de aandeelhouder. Wat krijg je dan? (docerend) De crisis van de overproductie! Dat schreef Marx in 1870. En vandaag is het zelfs nog erger dan toen. Want in de 19e eeuw werden fabrieken gesloten omdat ze verlieslatend waren. Terwijl de winst van VW Vorst alleen maar blijft stijgen.

Klopt het dat Marx niet de bazen zelf, maar het systeem verantwoordelijk stelde? Zet een arbeider op de stoel van de directeur, en er zal niets veranderen. Toch?

VAN DUPPEN: Ja, Marx zei dat niet de menselijke wil of subjectiviteit bepalend zijn, maar wel de positie die je in het systeem bekleedt. Lenin heeft dat zelfs nog verder doorgetrokken. Lenin zei: ‘Als je niet leeft zoals je denkt, zul je snel gaan denken zoals je leeft.’ Daarom kiezen wij er als dokters voor het volk voor om voor een arbeidersloon te werken, ongeveer 1500 euro netto per maand. Als ik dat zou loslaten, zou ik niet lang meer op deze stoel kunnen zitten. Iedereen moet voor zichzelf die keuze maken. Want laat ik de stelling van Marx meteen ook nuanceren. (grijnst) Om een echte kapitalist te zijn, moet je in één pennentrek 3000 jobs kunnen vernietigen en dus per definitie asociaal zijn.

Weten we ondertussen niet beter? Het is toch aan de vrije markt, met alle tekortkomingen van dien, dat wij onze welvaart te danken hebben. Is de klassenstrijd niet passé?

VAN DUPPEN: Wat bedoelde Marx met de klassenstrijd? Dat arbeiders moeten ophouden met elkaar te beconcurreren, om gezamenlijk de concurrentie met de patroons aan te gaan. Dat kun je toepassen op het kiwimodel voor geneesmiddelen. Het neemt onze gezamenlijke koopkracht om een gezamenlijk belang te verdedigen, namelijk gezondheidszorg voor iedereen, en het laat de concurrentie spelen tussen de kapitalisten onderling. Om zo de beste prijs te bedingen. Dat is pure marxistische logica.

Maar hoe pas je dat toe op de arbeidsmarkt? De Slowaakse arbeiders zullen toch blij zijn als een Belgische fabriek wordt gesloten en naar Slowakije verhuist?

VAN DUPPEN: Dat soort problemen zou Europa makkelijk kunnen oplossen. Waarom zou men niet overal een soort minimumloon invoeren, desnoods in verhouding tot de productiviteit? Puur juridisch zou een sociaal Europa mogelijk zijn. Maar de politieke wil is niet aanwezig. Omdat de winst nog altijd voor de mensen gaat. Eerst de mensen, niet de winst: dat is vandaag voor ons nog altijd de kern van het marxisme en communisme. Productiemiddelen in privébezit plus winsthonger produceren de ongelijkheden die we kennen. Uitbuiting is trouwens geen moreel concept, maar een puur wiskundige grootheid. Een arbeider in Vorst wordt harder uitgebuit dan een kind dat in Pakistan tapijten zit te knopen.

Euh, pardon?

VAN DUPPEN: De arbeider in Vorst produceert een veel grotere meerwaarde. De winst die zijn arbeid oplevert, is veel groter. Wij vinden trouwens dat VW alle fiscale voordelen wel eens zou mogen terugbetalen aan de Belgische overheid. (fel) Luister, ik weet dat de propagandisten van het huidige systeem zeggen dat het marxisme achterhaald is. Maar dat klopt niet, het marxisme en het communisme zijn levendiger dan ooit. Kijk naar Cuba: gratis onderwijs, vrouwen op 55 en mannen op 60 met pensioen, en een gezondheidszorg vergelijkbaar met die in België.

Maar ik ken weinig Belgen die in een visserssloep, met gevaar voor eigen leven, hun land proberen te ontvluchten.

VAN DUPPEN: Nee, maar ik zie wel veel Afrikanen in een visserssloepje die naar Europa proberen te komen. Je moet er natuurlijk op letten dat je Cuba niet vergelijkt met ons land, maar met andere ontwikkelingslanden. Er zijn problemen in Cuba, dat klopt. Maar kijk eens naar Haïti, of naar de Dominicaanse Republiek. In Cuba krijgt iedereen voedingsbonnen en een gegarandeerd basisinkomen. Dat heb ik nog nooit ergens gezien, hoor. En iedereen krijgt op basis van zijn behoefte. Dat wil zeggen: kinderen en bejaarden krijgen een dubbele rantsoenering, chronisch zieken een driedubbele.

Stemt de toenemende verlinksing van Latijns-Amerika u hoopvol?

VAN DUPPEN: Absoluut, Castro is er populairder dan ooit. De Venezolaanse president Hugo Chavez is volop mechanismen aan het invoeren die socialiserend zijn. Zo heeft hij de gasvoorziening ondertussen genationaliseerd. De wereld stond op zijn kop, maar het was de juiste maatregel. Mensen crepeerden van armoede terwijl het land enorme gasbellen heeft. Heeft Chavez dan geen gelijk als hij zegt: jamaar, dit komt wel toe aan het volk? Nee, ik zou dus zeker niet zeggen dat alles verloren is voor het communisme. Er zijn zware fouten gemaakt, maar er is weer hoop.

Laten we het even over die fouten hebben. Heel wat mensen vinden het onbegrijpelijk dat de maoïstische PVDA nog altijd niet ondubbelzinnig heeft gebroken met het verleden, vooral dan natuurlijk met wat Mao allemaal heeft aangericht in China.

VAN DUPPEN: Wij hebben lang gevolgd wat de Chinezen deden en zegden, en daarin zijn we dom geweest. Maar goed, we zijn corrigeerbaar. Toen ik in 1975 stakingsleider was in de leerlooierij, maakte ik spandoeken waarop twee boodschappen stonden: 7 frank opslag!, en Geen derde wereldoorlog. Wij geloofden toen namelijk in de driewereldentheorie van Mao: Rusland was toen een grotere vijand van China dan de VS, en het conflict was onafwendbaar. Dat soort fouten hebben wij allemaal gemaakt. Met de leeftijd komt de wijsheid.

Gaat u er nu niet wat licht overheen? Moet u niet veroordelen wat veroordeeld moet worden? Mao hoort thuis in het rijtje van Hitler en Stalin. Zég dat toch gewoon.

VAN DUPPEN: Dat is toch niet compleet juist, hoor. Luister, wij zijn afgestapt van de pretentie dat wij hierover het ultieme oordeel zullen kunnen vellen. Ik wil er alleen op wijzen dat er behalve de bezwarende verhalen ook andere lectuur over Mao bestaat: lees maar eens wat wijlen Paul Janssen vertelt in het boek Pionier in farma en in China over de lijfarts van Mao. Wij willen dus niet meegaan in de hetze van het anticommunisme. No way. China heeft fouten gemaakt, maar er zijn ook prachtige zaken verwezenlijkt.

U weigert echt om Mao onvoorwaardelijk te veroordelen?

VAN DUPPEN: Ik vind dat je moet opletten met onvoorwaardelijke veroordelingen. Niet dat alles wat Mao gedaan heeft heilig is, hoor. Maar we moeten genuanceerd blijven. Trouwens, het laatste wat ik wil, is dat kleinlinks zich verliest in eindeloze discussies, zoals vroeger. Die debatten tussen maoïsten, trotskisten en andere tisten interesseren mij geen bal meer. Laten we proberen om de problemen van de mensen vandaag op te lossen. En laten we de PVDA dáárop beoordelen, alstublieft. Ik lig niet wakker van Mao of Stalin of wie ook. Ik wil het verleden absoluut niet verdedigen. Ik kijk naar de toekomst.

Welke rol gaat u spelen bij de federale verkiezingen?

VAN DUPPEN: De vraag is gesteld of ik de Kamerlijst in Antwerpen wil trekken. En ik denk dat ik dat ga doen. Ik ga mij de komende maanden ook vastbijten in het energiedossier, er wordt gewerkt aan een boek over die kwestie, dus daar heeft u het laatste nog niet van gehoord. Ik wil met het energiedossier nog eens goed laten zien dat klein links ook groot links kan zijn.

Wordt de PVDA een volwaardig alternatief links van de SP.A?

VAN DUPPEN: Daar geloof ik in. Kijk, als communist heb ik altijd 80 procent van de bevolking te vriend. Dat is het verschil met de sociaaldemocraten. Volgens de sociaaldemocraten ligt de breuklijn in onze samenleving tussen de 80 procent die het goed hebben en de 20 procent allerarmsten. En dus moeten die 80 procent bijdragen voor die 20 procent. Volgens een communist ligt de breuklijn in onze samenleving tussen de 20 procent allerrijksten en de overige 80 procent van de bevolking. En dus zou die rijkste 20 procent meer moeten bijdragen. Een vermogensbelasting vanaf 500.000 euro.

Tot slot: straks komt niet alleen de PVDA op, maar wellicht ook het Comité voor een Andere Politiek van de oude socialist Jef Sleeckx. Is dat geen nodeloze versnippering?

VAN DUPPEN: Met alle respect voor Jef Sleeckx, ik geloof nooit dat hij genoeg tijd zal hebben om zijn initiatief klaar te stomen tegen de federale verkiezingen. Dat Comité heeft nog niets bewezen. Hijzelf wél. Dus schrijf maar op: Jef is heel hard welkom om onze lijst te duwen.

DOOR JOëL DE CEULAER / FOTO’S PATRICK DE SPIEGELAERE