Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Vermassen, de mond- en klauwzeerepidemie raast verder. Steeds meer dieren worden vernietigd.
Jef Vermassen: De natuur geeft ons de ene waarschuwing na de andere dat we verkeerd bezig zijn. Dat is telkens opnieuw een kans om het roer om te gooien, maar we laten die steevast liggen. We bestrijden alleen de symptomen van de crisis, en als die onder controle zijn, valt de waakzaamheid weer stil tot het volgende onheil ons treft. De boeren uit de biolandbouw proberen iets fundamenteels te veranderen, maar ze vormen slechts een minieme minderheid. Ze zijn creatief, denken anders, leven anders, en zijn in grote mate idealisten. Daarom is die geitenboer uit Klemskerke een schrijnend symbool geworden. De mensen hebben dat goed aangevoeld. Uitgerekend de man die door zijn manier van werken het industriële landbouwsysteem aanklaagt, wordt door de schuld van datzelfde systeem in enkele minuten tijd geruïneerd. Je zou hem het slachtoffer van zijn eigen gelijk kunnen noemen. Dat één dag nadat al zijn dieren zijn afgemaakt bewezen wordt dat ze niet ziek waren, maakt het des te stuitender.
In deze affaire blijkt dat de Europese eenmaking naast heel wat goede ook veel negatieve kanten heeft. Grootschaligheid leidt vaak tot blinde bureaucratie. Dat was zo in China en in de Sovjet-Unie, de EU dreigt dezelfde weg op te gaan. Voor een minister is het makkelijk om zich daarachter te verschuilen. Het is de houding van Befehl ist Befehl uit de jaren veertig, die toen ook tot een massale ‘opruiming’ heeft geleid. Jaak Gabriëls heeft een slechte beurt gemaakt. Het was al niet verantwoord dat hij op het moment dat zijn sector kreunt onder de klappen op vakantie gaat, al was dat dan gemaskeerd door een informeel werkbezoek. Maar ook zijn optreden nadien was niet erg indrukwekkend. Hij rende met een brede glimlach van de ene tv-studio naar de andere om zijn geschonden imago op te poetsen, maar wat hij zei, getuigde niet van echt medeleven met wie door zijn maatregelen getroffen is.
Wat vindt u van de opstelling van de groenen in de zaak Klemskerke?
Vermassen: Het was wat al te doorzichtig dat ze met hun protest hebben gewacht tot de beslissing onomkeerbaar was. Ze hebben in extremis hun gezicht proberen te redden bij hun achterban, maar die blijft daar niet intrappen. Van een groene partij verwacht je dat ze haar echtheid bewaart, maar het lijkt niet te vermijden: wie macht krijgt, verandert. Tal van politici die minister worden koesteren zich in de macht die hun functie aan hen verleent en vervreemden van het volk dat ze eigenlijk zouden moeten vertegenwoordigen. Dat ook de groenen dat niet weerstaan, is ontmoedigend. Als de gevoelige thema’s waar zij voor opkomen worden aangeraakt, krabbelen ze terug. Een ontgoocheling voor wie had gehoopt dat het groene pigment in deze regering zou leiden tot een nieuw beleid inzake de brede milieuproblematiek. De groenen geven nu en dan wel een moedige aanzet, maar reageren niet als die binnen de kortste keren van tafel wordt geveegd. Je kan enkel vaststellen dat in deze regenboogcoalitie niet elke partner zijn thema’s voldoende kan uitwerken. Het zijn al te vaak de groenen die met lege handen achterblijven als het om wezenlijke samenlevingsopties gaat.
De mond- en klauwzeercatastrofe valt samen met de eerste tekenen van een nieuwe economische crisis. Bedrijven dreigen failliet te gaan, berichten over massale ontslagen steken weer de kop op, en op de aandelenbeurzen worden ravages aangericht.
Vermassen: Al die zaken voeden een klimaat van angst en onzekerheid. Als het voedsel niet meer veilig is, is het leven zelf bedreigd. Het vlees deugt niet, de vis is al niet veel gezonder, het zogenaamde wild wordt opgekweekt met hetzelfde verdachte voer dat het vee krijgt, en over de producten waarmee groenten en fruit worden bespoten of bewerkt kunnen we evenmin gerust zijn. Is het geen teken aan de wand dat het aantal gevallen van kanker, ook bij jongeren, steeds stijgt? De vraag naar gezonde bioproducten neemt toe, Delhaize heeft net het eerste biologische warenhuis in België geopend. De regering zou dat moeten stimuleren. Maar doordat ze zoveel geld besteedt aan de crisisbestrijding van een verkeerd systeem, heeft ze geen geld meer over voor de steun aan een goed systeem. Het is een duivelse cirkel.
Begin april moet de politiehervorming van start gaan. De kostprijs valt heel wat hoger uit dan gedacht, en er doen zich tal van praktische problemen voor.
Vermassen: Op deze hervorming mag het etiket ‘Dit is Belgisch’ worden gekleefd. Als wij aan grote projecten beginnen, gebeurt dat vaak halsoverkop, zonder gedetailleerd overzicht van knelpunten en gevolgen. Belgen organiseren niet, ze arrangeren. Dat levert aardige verhalen op voor aan de tapkast, maar om een samenleving te besturen, is het een verkeerd uitgangspunt. Naar men zegt, zouden alle personeelsleden financieel beter moeten worden van de politiehervorming, en toch hoor je van de mensen op het terrein niets dan klachten. De topfuncties zijn netjes verdeeld, maar er is onvoldoende aandacht geweest voor de basis. Agenten en rijkswachters hebben een stresserende job waaraan grote risico’s verbonden zijn, nu krijgen ze er een pak onzekerheid bovenop. Ik heb zelden zoveel fatalisme en demotivatie ervaren. De discussie zal ook snel oplaaien of we niet beter af waren met twee politiekorpsen dan met één. Wat als in een strafonderzoek blijkt dat de politie tendentieus werkt? Of als er iemand van de politie zelf bij betrokken is? Dan heb je geen alternatief meer. Ik hoor van verschillende hooggeplaatsten dat de nieuwe politie niet goed zal functioneren, sommigen voorspellen een ramp. Het gevaar is groot dat we weer een pijler van onze democratische tempel aan het doorzagen zijn.
De Verenigde Staten zijn opgeschrikt door weer een dodelijke schietpartij in een school, deze keer in Santee in Californië.
Vermassen: Het is een vrij nieuw fenomeen, maar er zit een vast patroon in. Een massadoder kiest normaal gezien lukraak zijn slachtoffers. In feite wil hij zelfmoord plegen, maar hij wil daarbij zoveel mogelijk medemensen, in zijn ogen tegen-mensen, meenemen in de dood. Zijn vijand is de maatschappij, die hij verantwoordelijk acht voor zijn falen. Het is niet toevallig dat dit fenomeen zich vooral voordoet in de VS, waar alles is afgestemd op de winnaar en waar de verliezers worden uitgestoten. Laten we tevreden zijn dat Europa aan de minder succesrijken vangnetten aanbiedt, wat de verdienste is van vakbonden en pressiegroepen.
De jeugdige daders van moorden als in Santee verschillen van de klassieke moordenaar. Ze hebben bewust hun operatiedomein en hun slachtoffers gekozen. Het gebeurt op hun school en leraars of medeleerlingen zijn het doelwit. Het probleem doet zich dus daar voor. De daders voelen zich uitgelachen en uitgesloten en nemen wraak. Een extreem voorbeeld van waartoe pesten kan leiden, zowel op school als in de werkkring. Het zijn vaak gesloten en communicatief beperkte types die daar in stilte onder lijden, tot ze ontploffen. Hetzelfde scenario heeft zich voorgedaan toen in ’99 in Colorado twee als neonazi’s verklede scholieren hun medestudenten ‘al lachend’ afmaakten. Ook de dader in Santee ging ‘al lachend’ te werk.
Een massadoder geeft haast altijd aanwijzingen over wat hij van plan is. Helaas zijn wij niet opgevoed om signalen van zieken of (zelf)moordenaars te begrijpen. Bij alle gezinsdrama’s moeten ingewijden nadien toegeven dat de dader het had aangekondigd, zij het in verbloemde termen. Het signaal van de jongen in Santee is ook genegeerd. Een ander weerkerend element is de bereikbaarheid van wapens. De vader van deze knaap had zeven wapens in huis. Je kan moeilijk volhouden dat dat was om zich te beschermen, zoals de Amerikanen het graag uitleggen.
Volgens president George Bush moet de jongeren beter het verschil tussen goed en kwaad worden uitgelegd.
Vermassen: Dat zegt nu net de man die zijn campagne heeft laten sponsoren door de wapenmaffia, en die dus zeker het wapenbezit niet zal verbieden. Terwijl tal van wetenschappelijke studies bewijzen dat zo een verbod het aantal dodingen doet dalen. Het is de hypocrisie ten top dat Bush voor meer waardenbesef pleit net op het moment dat in Florida, waar zijn broer gouverneur is, een jongen van veertien tot levenslang wordt veroordeeld omdat hij, in onduidelijke omstandigheden en mogelijk per ongeluk bij het spel, een vriendinnetje heeft gedood. Aan hem, net als aan zoveel andere jonge gedetineerden, moet het verschil tussen goed en kwaad blijkbaar niet meer worden geleerd. De samenleving stuurt hem naar het meedogenloze milieu van een Amerikaanse gevangenis waar niets positiefs te leren valt, en geeft hem dus op terwijl zijn leven nog moet beginnen. Wat een cynisch fatalisme.
Europa heeft helaas dezelfde fout al gemaakt. Er is het voorbeeld van Mary Bell. Die doodde toen ze elf was, samen met een vriendinnetje, met iets meer dan een maand verschil een drie- en een vierjarig jongetje. Ze moest in Engeland terechtstaan voor een rechtbank voor volwassenen, begreep niets van wat daar gebeurde, en stond verweesd te lachen met wat zij aanzag als figuren uit een poppenkast. Dat werd dan uitgelegd als het bewijs van haar hopeloze slechtheid. Het andere meisje werd vrijgesproken, zij werd naar de gevangenis gestuurd. Op haar drieëntwintigste werd ze vrijgelaten en pas nu, een jaar of twintig later, heeft een journaliste haar levensverhaal uitgebracht in een boek waarvan de titel alles zegt: ‘Schreeuw om hulp’. Daarin lees je dat Mary Bell het dochtertje was van een prostituee die haar niet wou hebben, probeerde haar weg te geven, en verscheidene keren probeerde haar te doden. Is het verwonderlijk dat zo een getraumatiseerd en mishandeld kind onvoldoende weet wat het doet? Schande voor de samenleving die zo een kind naar de gevangenis stuurt, zonder enige begeleiding of positieve opvang.
In Afghanistan hebben de Taliban ondanks het internationaal protest de boeddhabeelden in Bamyan opgeblazen.
Vermassen: Dat heeft terecht verontwaardiging gewekt. Het gaat om een deel van het cultureel werelderfgoed dat vernield wordt vanuit een blinde religieuze obsessie. Helaas is ook dat van alle tijden. In 1566 hebben wij zelf de niets ontziende beeldenstorm van de calvinisten gekend. Men gaat beelden te lijf omdat ze worden beschouwd als symbool van het kwaad dat men bestrijdt. Het is het eeuwenoude reinigingsritueel van de zondebok, die met alle zonden wordt overladen en dan de woestijn wordt ingejaagd. De vernietigingsdrang zit in de mens ingebakken. Als het niet is uit fanatisme, dan wel uit hebzucht zoals de Amerikaanse kolonisten met de kunstwerken van de indianen, of uit domheid zoals in Brussel, dat de grootste art-nouveaustad ter wereld zou moeten zijn, maar waar zelfs huizen van Victor Horta zijn gesloopt. Afghanistan confronteert ons met de onmacht van het internationaal recht. Ieder doet binnen zijn grenzen wat hij wil, ook met het cultureel werelderfgoed. Een Japanner heeft een van de topwerken van Vincent van Gogh gekocht en wil dat mee in zijn graf nemen. Dat is nog erger dan de Taliban, van wie sommigen misschien nog denken dat ze het goede doel dienen.
Is de verontwaardiging voor de schending van de vrouwenrechten in Afghanistan even groot?
Vermassen: De dagelijkse onderdrukking van de vrouwen gebeurt geruislozer. Maar zoals met die ene geitenboer bij ons, gaat het ook bij die boeddhabeelden om de symboliek. Een regime dat zoiets doet, kan ook geen respect opbrengen voor mensenrechten. Naar aanleiding van de vrouwendag is de onderdrukking door de Taliban wereldwijd onder de aandacht gebracht, net als het schandaal van de vrouwenbesnijdenissen dat in zovele delen van de wereld blijft bestaan. Gelukkig is er de vrouwenbeweging om dat aan te klagen. Dat de internationale politieke wereld daartegen meer zou kunnen ondernemen, is zeker. Maar het vormt jammer genoeg geen prioriteit.
Jef Vermassen is jurist.
JEF VERMASSEN
Koen Meulenaere
