Over wat met ?deportees” gebeurt voor, tijdens en na hun uitwijzing, schreef Chris De Stoop het boek ?Haal de was maar binnen”, dat vorige week bij De Bezige Bij verscheen. Hieruit een tweede deel : Aziza of de ontploffing van een sprookjesboek.
1. IN DE OMMELANDEN woonde Aziza twee jaar in een kleine doorzonwoning op een steenworp van de zee en leerde ze om van de lege landschappen te houden. Ze voelde zich meer beschut in de buitendijkse kwelders en slikken van Noord-Nederland dan in de bedreigende drukte van Keulen. Hier, in haar kleine terpdorp, had Aziza haar gezin gevestigd en in deze zompige grond wou ze het verleden begraven.
In maart 1995 sprong haar droom weer met twee droge knallen stuk. Eerst kwamen de oude spookbeelden tot leven toen de twee kinderen van haar nicht in Italië door een booby-trap zwaar verwond werden. Ze stonden bij een verkeerslicht buiten Pisa te bedelen, toen een automobilist hen een pakje gaf en snel wegreed. In de doos zat een pop, in de pop zat een bom, en in de bom zaten stukken metaal. Eerder was een ander zigeunerjongetje verminkt geraakt toen hij een sprookjesboek kreeg waarin explosieven waren verpakt.
De aanslag in Pisa raakte Aziza in het hart alsof het haar eigen kinderen waren. Voor Roma, zoals de zigeuners zichzelf noemen, gaat niets boven de familie, de clan, de sibbe. Waar kwam die redeloze haat tegen haar familie en tegen de Roma vandaan ? Waarom moest Aziza onderduiken voor neonazi’s en werd haar nicht door neofascisten belaagd ? Haar nicht kwam uit Shutka in Skopje, het grootste zigeunergetto ter wereld, en was net als Aziza gevlucht voor honger, discriminatie en geweld.
In de Ommelanden leefden Aziza, Rajko en hun kinderen zoals om het even welk Nederlands gezin, met huis, tuin en parkiet. Zij gingen op in de Nederlandse samenleving als een vis in het water. Er was één buur die hen altijd afsnauwde dat buitenlanders moesten oprotten, maar verder hadden ze alleen maar vrienden in de wijk. Hun voetbalgekke zoontje Jojo speelde als linkerspits voor de lokale klub, die bovenaan in het klassement stond, nog voor de rivalen uit Westerbork.
In maart 1995 besliste de rechtbank van Zwolle dat Aziza en haar gezin uit Nederland moesten worden verwijderd. Het was alsof een pop en een sprookjesboek tegelijk in haar gezicht ontploften. Twee jaar eerder was ze door Duitsland al een eerste keer als deportee op het vliegtuig het land uitgezet. Wachtte haar nu opnieuw opsluiting en uitwijzing ? Nadat ze al in 1989 uit Macedonië waren weggegaan, nadat in Keulen de extreem-rechtse Duitse Liga de jacht op hen had geopend, nadat in Joegoslavië een oorlog was uitgebroken, sprak de rechter in Zwolle : ?Eventuele aanpassingsproblemen bij de terugkeer zijn voor hun eigen risico.”
2. DE EUROCHARTER is sinds jaren een droombeeld van echte Europese integratie en samenwerking : een soort pendelvliegtuig dat in de verschillende Europese hoofdsteden illegalen oppikt en uitwijst. In alle besloten cenakels kwam het op de agenda, en vooral Nederland en Frankrijk ontpopten zich tot voorvechters. Op die manier zou het aantal uitwijzingen in Europa nu al ruim 200.000 per jaar nog opgedreven kunnen worden. Op 22 maart 1995 organizeerde Nederland de eerste echte Eurocharter : een Airbus van Martinair vloog 44 Zaïrese illegalen (25 uit Nederland, 6 uit Duitsland en 13 uit Frankrijk) over naar Kinshasa. Sommigen bleven de hele reis geboeid of waren platgespoten.
Nederland had berekend dat een kostendelende charter goedkoper uitkwam. Enkele maanden eerder hadden ze al eens een Airbus naar Ecuador gezonden. In het Amsterdamse wallengebied werden bij een grote razzia een honderdtal travestieten opgepakt. In een intern politierapport schreef Kees Zwaan bij voorbaat expliciet : ?Men heeft al een vliegtuig klaar staan om de hele klub in één keer uit Nederland te verwijderen. Getracht zal worden om het vliegtuig vol te krijgen.” Zo gebeurde het ook. Nadat de travestieten in Ecuador gedumpt waren waar ze erg gediscrimineerd worden schreef een lokale krant : ?Lading Aids geland.”
Het nadeel van charters is dat er vlugger fouten gebeuren, want het vliegtuig is geboekt en moet gevuld worden. Van de eerste Eurocharter werden zeven mensen vijftien procent terug naar afzender gestuurd, omdat ze géén Zaïrezen waren. Het voordeel van charters is het feit dat er meer mensen op transport kunnen én dat weerspannige deportees ongestoord getemd kunnen worden. In juli 1995 landde in Zaïre een tweede Eurocharter, waar nu ook België aan deelnam. De assistentie aan de grond werd verzekerd door Sabena, die uit het vliegtuig de bagage haalde met het etiket ?depo” op. Daarna volgden nog meer Eurocharters.
Vooral de Franse kommissaris Robert Broussard wou die metode ?banalizeren”. Hij is de chef van de speciale anti-illegalenpolitie Dicilec, die in 1994 in Parijs werd opgericht. Broussard was toen Frankrijks superflic nummer één, en in zijn nieuwe funktie moest hij het beleid van de ?nul-immigratie” van minister Charles Pasqua belichamen. Het eerste wat hij organizeerde, was het Bureau van Verwijdering. In het hart van die overheidsdienst kwam warempel een filiaal van het reisbureau Wagons-Lits te zitten. Verder ijverde Broussard voor de uitwisseling van verbindingsofficieren. Als er nu al op één vlak Europese politie-samenwerking bestaat, dan is het op het vlak van de deportatie.
De Europese beslissingen worden meestal voorbereid door hoge ambtenaren in het zogenaamde K 4-komitee, dat werkt in een sfeer van geheimhouding. Nederland, Duitsland en België vergaderen ook nog apart in de Wittem-groep, genoemd naar het dorpje in Nederlands Limburg, waar konkrete, operationele afspraken over uitwijzingen worden gemaakt. Het gemeenschappelijke van die beslissingsniveaus is het gebrek aan transparantie en demokratische kontrole. De maatregelen worden op onderonsjes van ministers en topambtenaren afgesproken, zonder dat er enig parlement aan te pas komt. De ambtenaren komen vooral uit de vreemdelingendiensten, en die zijn haast elke nieuwe migrant als hun vijand gaan beschouwen.
Zonder veel debat en onder Duits primaat verklaarden zij zo de illegalen de oorlog. Zij riepen hen officieel uit tot ?een bedreiging van de stabiliteit en veiligheid van Europa, een aantasting van de openbare orde en bron van kriminaliteit.” Het devies luidde : ?Haal de was maar binnen, de illegalen komen eraan.”
3. TWEE JAAR NA DE VLUCHT van Duitsland naar Nederland spraken Aziza en haar man Rajko al Nederlands met Ommelandse tongval. Ze hadden elke dag taalles gevolgd, en ook hun kinderen waren in de plaatselijke school ingeburgerd. In de omgang namen ze wel een andere naam aan, want ze wilden een nieuw leven beginnen, en je wist maar nooit hoe ver de arm van de Duitse Liga reikte.
In oktober 1994 was hun asielverzoek als ?kennelijk ongegrond” afgewezen. Op het blad stond in vette letters : ?U moet Nederland onmiddellijk verlaten.” Aan het eind van de brief stond : ?Nederland is een dichtbevolkt land. Er wordt een restriktief toelatingsbeleid gevoerd.” En ook nog : ?Er is niet gebleken dat met het verblijf van betrokkene een wezenlijk Nederlands belang is gediend.” Het was standaardterminologie, maar het klonk hard. Moest een vluchteling dan een ?belang” zijn ? Bovendien zag Nederland er in Aziza’s ogen nog niet zo overbevolkt uit wanneer ze door de Ommelanden fietste. Ze zag niets dan polders, weiden en terpen tot aan het Wad.
Voorjaar 1995 was hun asielaanvraag ook in beroep afgewezen door de rechtbank in Zwolle. Ze waren nu over de hele lijn uitgeprocedeerd. Aziza had het ongeluk dat haar eerste procedure in Keulen op het hoogtepunt van de asielkrisis in Duitsland was afgehandeld en dat haar tweede procedure nu ook op het hoogtepunt van de asielkrisis in Nederland werd beëindigd. Maar de hulporganizatie Inlia, die Aziza bijstond, kon in extremis nog een dossier indienen bij de staatssekretaris van Justitie. Had Aziza geen uitzonderlijke historie achter de rug en was haar gezin niet uitzonderlijk goed geïntegreerd ? De kinderen aten beschuit met muisjes. Rajko ging naar het voetbal op zaterdag. En Aziza smeerde haar huid vol Hollandse uierzalf van 12,5 gulden.
Nee, de Duitse Liga had nog geen gewonnen spel.
4. TOEN IK IN KEULENManfred Rouhs opzocht, voorman van de Duitse Liga, haalde hij meteen zijn gebroken brilletje uit de kast en toonde hij het litteken op zijn neus, daar waar de bril door het neusbeen was geslagen. Hij was neergeknuppeld door twee gehelmde antifascisten. Dan haalde hij nog een curiosum te voorschijn : een cd van de nazi-rockgroep Störkraft, zijn dierbaarste vrienden.
De struise Manfred Rouhs, die vroeger bij de Republikaner van gewezen Waffen-SS-leider Franz Schönhuber aktief was, is een verbindingsman tussen politiek extreem-rechts en de skinhead-scène. In een van hun bekendste nummers zingen zijn vrienden van Störkraft : ?Wij zijn trots op het vaderland / het Duitse vaandel in de rechterhand. / Zo hard de slag ook gaat, / om te vechten is het nooit te laat. / Wij zijn Duitslands ware politie / Wij maken Duitslands straten Turkenvrij.”
De affichecampagne tegen Aziza Mandova noemde Manfred Rouhs een sukses over de hele lijn. Als voorbeeld en goede kennis roemde hij Filip Dewinter van het Vlaams Blok. Manfred Rouhs pleitte voor kampen aan de grenzen, snelrecht voor ?asielbedriegers”, en massale deportaties. Het moest maar eens gedaan zijn met al die multikulturele kul. De lijfspreuk van Rouhs en de Liga luidde : ?Wij ruimen op.”
In maart 1995 werd de Duitse Liga, na een aanklacht voor de jacht op Aziza, vrijgesproken. Manfred Rouhs gooide meteen een zegevierend persbericht op de fax : ?Duitse Liga volledig gerehabiliteerd.” Het bericht werd dreigend afgesloten : ?Aangezien Aziza Mandova zich naar alle waarschijnlijkheid nog altijd illegaal in Keulen ophoudt, moeten wij ons nu beraden hoe wij in deze zaak aan slag kunnen blijven.”
Daarop haalde de Keulse justitie zijn gram op de zigeuners. In april 1995 vond een van de meest sinistere, onwaarschijnlijke razzia’s van Europa plaats. Uit een asielcentrum vol Roma werden vele tientallen vrouwen en meisjes opgepakt en meegevoerd. Zij werden niet alleen voorgeleid voor politiefoto’s en vingerafdrukken, maar ook voor een gynekologisch onderzoek. De officiële reden was de ontdekking van een vondeling. Maar de aktie leverde niets op. De boreling stelde het goed en vijftig Duitse paren vochten voor de adoptie.
5. EEN VLIEGTUIG VAN KLM, dat van Lagos naar Amsterdam ging, liep drie uur vertraging op door een verstopt toilet. Oorzaak bleek een hoeveelheid verscheurde paspoorten van ongeveer 35 passagiers. Het is een probleem dat alle vreemdelingendiensten hartgrondig haten : de meerderheid van de asielzoekers en illegalen heeft geen papieren meer. Zonder reisdokument kan men hen onmogelijk repatriëren. Dan begint de kruisweg langs ambassades en konsulaten om een laissez-passer af te smeken.
In Duitsland werd vorig jaar de illegaal Red Faye gepresenteerd aan de ambassades van Liberia, Mali, Sierra Leone en Nigeria. Vervolgens werd hij uitgewezen naar Gambia. Volgens een Duitse vluchtelingengroep worden ?vuilnisbaklandjes” zoals Gambia gewoon betaald of onder druk gezet om er illegalen van andere nationaliteiten te mogen dumpen.
De jongste jaren sloten de Europese staten meer dan zestig ?terugname-akkoorden”. Landen worden zo verplicht om niet alleen de eigen onderdanen terug te nemen, maar ook anderen die over hun grondgebied gereisd zijn. Zoals het in de jaren tachtig mode werd om in verdragen een mensenrechtenclausule te stoppen, zo wou men in de jaren negentig een terugname-clausule in alle bilaterale en multilaterale akkoorden.
Vooral Duitsland schiep zo een cordon sanitaire, een gordel van bufferstaten langs de Oostgrens : onder meer Polen, Tsjechië, Slovakije, Roemenië en Bulgarije tekenden al terugname-akkoorden in ruil voor sommen van 30 tot 120 miljoen mark. Vroeger betaalde Duitsland Oosteuropese landen om ?etnische Duitsers” te laten gaan, nu om illegalen terug te nemen.
6. DE SCHRIK VOOR DINSDAG deed Aziza letterlijk braken. Al in het weekend nam de druk toe, op maandag zat haar keel dicht, en de volgende morgen was het niet meer te houden. De angst gulpte eruit. Elke dinsdag moest Aziza naar het politiebureau van de Ommelanden om haar groene kaart te laten afstempelen. Elke keer was het mogelijk dat de diender een berichtje in zijn boek zou vinden en zou zeggen : ?O ja, jij bent allang afgewezen, jij moet het land uit.”
Ook de staatssekretaris antwoordde dat er geen reden was om Aziza te legalizeren. Er werd niet ingegaan op het argument dat de kinderen al bijna heel hun leven in Duitsland en Nederland woonden. Zij wilden absoluut niet naar Macedonië, waar ze niet eens de taal spraken. ?Als volwassenen kunnen wij desnoods met één maaltijd per dag overleven,” zei Aziza. ?Maar kinderen niet. Kinderen willen minstens twee, drie keer per dag eten. En een kind dat honger heeft, dat maakt je kapot.”
Om zich voor te bereiden op een onverhoedse aanhouding en uitzetting, liet ze geleidelijk haar kleren en spullen overbrengen naar haar zus Semra in Antwerpen. Semra was eerder met haar gezin uit Duitsland gewezen en woonde nu al twee jaar in de Seefhoek. In Antwerpen leefden toen veel Macedoniërs. Toen de Belgische regering in 1995 ineens hun ?ontheemdenstatuut” afschafte en hen overhevelde naar de asielprocedure, zorgde dat voor een enorme humanitaire krisis. De stad Antwerpen waar ze al jaren gedomicilieerd waren zei nu dat ze er niet ?ingeschreven” waren en staakte de uitkeringen.
Voor honderden families, die als asielzoeker wettelijk volledig in orde waren, zat er niets anders op dan naar het buitenland te trekken, of radeloos door het Waasland te zwerven, op zoek naar een dorp dat hen wou inschrijven. Ze verbleven er tijdelijk in krotten van huizen, vervallen hoeven, zelfs stallen. Semra en haar gezin overleefden een tijdlang door plastic flessen te spoelen en in Nederlandse winkels voor een gulden in te ruilen. Het leken wel de waanzinnige middeleeuwen.
Op een nacht stond ook Semra’s nicht Mira met haar drie kinderen huilend op de stoep. Zij waren overhaast uit Duitsland weggevlucht, nadat haar man na een auto-ongeval als illegaal was opgesloten. In het centrum van Antwerpen leden zij letterlijk honger. Toen Mira in Brussel asiel aanvroeg, zag men op de computer meteen haar verleden in Duitsland. Ze kreeg het bevel om het grondgebied te verlaten. Haar dochtertje Dunya, met haar prachtige zwarte haar, had toen ook nog koorts. Korte tijd later werden Mira en haar kinderen met Swissair naar Macedonië gerepatrieerd.
7. TOEN IK HEN TERUGVOND, enkele weken later, was het een schok. De vijfjarige Dunya was met een scheermesje kaalgeschoren, ze zag er fel vermagerd uit, en ze liep met moddervoetjes door de drab in het zigeunergetto. Mira zei dat Dunya sinds haar aankomst onafgebroken diarree had gehad. De terugkeer was een ramp omdat Swissair haar twee grote koffers had laten verloren gaan. Mira trok in bij haar schoonvader in een klein huisje, waar ook haar man Immo wat later aankwam : na drie maanden gevangenis werd hij door Duitsland gedeporteerd, vol haat en wraakgevoelens.
Ze leefden weer van brood, bonen en paprika’s. Ze konden niet eens de schoolboeken voor hun kinderen kopen. Het oudste zoontje van elf jaar werd in de Macedonische school bij de zevenjarigen gezet. ?Ze blijven ons behandelen als zigeuners ! Maar wij zijn Roma ! Wij zijn moderne, gekultiveerde Roma !” zei Mira met een krop in haar keel. Ze wou hier absoluut weer weg, koste wat het kost. Weggaan was voor Mira een oerdrift, een blind instinkt, een drang in haar bloed. Mira had de hevigste drang naar het Westen die ik ooit heb gezien.
In het door VN-troepen gekontroleerde Skopje logeerde ik in het gore, vuile hotelletje Bimex. ’s Ochtends werd ik om zes uur wakker gemaakt door wild gebonk op de deur. Er was een razzia bezig. Wat zocht de politie ? Volgens de hotelbaas illegale Albanezen uit het naburige Kosovo in Servië. Opgepakte mensen werden overgedragen aan de Servische politie. Toen in mei 1994 twee vrouwen zo met de trein naar Belgrado werden gedeporteerd, sprongen ze aan de grens van angst uit de wagon de jonge Ilda botste tegen een piloon en was op slag dood.
Toen de razzia erop zat, kreeg ik mijn papieren terug. Alles bleek in orde. Ik was aan een uitwijzing ontsnapt.
8. IN HET NOORDEN VAN WARSCHAU, op de rechteroever van de Wisla, bevind ik mij ineens in een krankzinnig knooppunt van betonnen wegen en bruggen, opritten en afslagen, pijlers en pilonen. Dicht tegen een brug aan, op de rivierberm, ligt een van de ergste bidonvilles die ik ooit heb gezien afzichtelijk en Disney-achtig tegelijk. De nederzetting bestaat uit tientallen plaggenhutten en lappententen, gemaakt van graszoden, aangestampte aarde, stukken zeil, vuilnis en soms wat stenen. Mannelijke silhouetten heffen de bijl om brandhout te klieven, beslijkte kinderen spelen met popjes en karretjes. Het hele kamp is één met de modder.
Het is een Roma-clan uit Roemenië, ooit op weg gegaan naar het Welvarende Westen, maar gestrand op de oever van de Wisla. Zij zijn in Duitsland opgepakt en teruggezonden, of werden al aan de grens tegengehouden. Volgens majoor Zukowicz van de Poolse grenswacht zijn er in elke Poolse stad dergelijke sloppen van gestrande zigeuners. De voorbije jaren zwierven tienduizenden mensen langs de Oder-Neisse. Sommigen werden er letterlijk afgeschoten door jagers, vele anderen verdronken in de rivier.
Eind 1994 vond ik een groep illegalen terug, die in een lange menselijke ketting door het water getrokken was. Iedereen werd weggespoeld door de hevige stroming, en minstens acht mensen kwamen om. Vanop de Poolse oever werd er door grenswachters geschoten, en ook aan Duitse kant was er een patrouille aanwezig. Het bizarre was dat de slachtoffers mensen waren die al eerder door de Duitsers waren gedeporteerd, maar die een nieuwe poging waagden.
Dergelijke verhalen zijn overal te vinden en te bewijzen. Het zijn de horrorverhalen, de epen van deze tijd.
9. DE GEVREESDE BRIEF van de politie voor Aziza was gekomen, het bevel om het land te verlaten een dokument dat in de jaren negentig in een miljoenenoplage in Europa verspreid werd. Het gebeurde vaak dat illegalen bij een politiekontrole spontaan hun uitwijzingsbevel toonden. Het uitwijzingsbevel werd hun identiteitsbewijs.
Na zeven jaren in Nederland en Duitsland geleefd te hebben, moest Aziza, diep geraakt in haar eigenwaarde, door schaamte verteerd, terug naar Macedonië, dat nu nog zoveel armer was dan toen ze er wegtrok. Daar zou het hen aan het meest elementaire ontbreken : dagelijks brood, schoolgeld, brandhout voor de winter. Wat Aziza, Semra en Mira al in hun jeugd samen afgesproken hadden, de vlucht naar het Westen, was een nachtmerrie geworden. Het Westen schoof hen af onder het motto : ?Uw armoede doet ons kotsen.” In Macedonië zouden Aziza’s kinderen zich nu ontworteld en ontheemd voelen. In hun ogen was ex-Joegoslavië bijna een ander sterrenstelsel, iets met veel bommen en tanks, dat ze alleen van het televisiescherm kenden.
Aziza had altijd in dromen geloofd. Maar de werkelijkheid was een wereld vol dove oren, blinde ogen en stenen harten. Waren haar sprookjes verteld ? Aziza kon zich nu al niet meer voorstellen dat de zeven jaren in Duitsland en Nederland écht waren geweest. Zij woonde er zeven jaren als in een benauwende droom. Zij leefde zeven jaren in de voorwaardelijke wijs.
Chris De Stoop
Chris De Stoop, ?Haal de was maar binnen”, De Bezige Bij, 1996, Amsterdam.
Razzia : sommige vuilnisbaklandjes worden onder druk gezet om er illegalen te dumpen.
Het regime voor illegalen is vaak erger dan voor kriminelen.
De Oder-Neisse : het Oostfront.
Transitcentrum 127-bis : de infrastruktuur raakt stilaan klaar.
Kommissaris Broussard : meer Eurocharters.
