De schuldloze echtscheiding nog altijd niet op de politieke agenda. Meer dan de helft van de kiezers eist nochtans al van in ’94 dat van de kwestie werk wordt gemaakt.
De Nederlandstalige Vrouwenraad (NVR) staat al sinds 1994 unaniem achter het principe van de schuldloze echtscheiding. Advocate Martine Mosselmans, uittredend voorzitster van de Commissie Recht van de NVR, voert een warm pleidooi voor deze vorm van echtscheiding, die in Nederland al meer dan twintig jaar is ingevoerd. Haar opvolgster, advocate Sabine de Coninck van Noyen, deelt dit enthousiasme en verdiept het concept. Zij onderstreept de nood aan bekwame familierechters die erop zijn getraind de procedure zo sereen, humaan en vlot mogelijk af te handelen.
Sinds de Code Napoleon, waarvan ons Burgerlijk Wetboek is afgeleid, is een huwelijk een heilig contract dat maar in zeer uitzonderlijke omstandigheden door de rechtbank ontbonden kan worden. “De bestaande procedures zijn op het randje van barbaars”, stelt Sabine de Coninck van Noyen. “Zoals in de tijd van de Romeinen worden twee mensen de arena ingestuurd. Daar bekampen ze elkaar met tenlasteleggingen en beledigingen. Als een echtscheidingsprocedure geciviliseerd zou verlopen, kon men zich beter concentreren op de essentie van de zaak.”
“De vrouwen van de NVR hebben dat over alle partijgrenzen heen begrepen en hun hart laten spreken”, meent Sabine de Coninck van Noyen. “Ze eisen al jaren unaniem de schuldloze echtscheiding, waarbij de problematische schuldvraag niet langer aan de orde is. Maar er is duidelijk een politieke onwil om zo’n humanere echtscheidingsprocedure te realiseren. De schuldloze echtscheiding geraakt maar niet op de politieke agenda. Dat is onbegrijpelijk. Het gaat immers om meer dan vijftig procent van het kiespubliek. De vrouwenraad groepeert meer dan 34 vrouwenorganisaties, van alle strekkingen. Er loopt dus duidelijk iets mis met de doorstroming naar de parlementairen. Maar dat zijn vandaag dan ook nog altijd voornamelijk mannen.”
DRIE MANIEREN OM TE SCHEIDEN
Al heel lang gaan er stemmen op voor een humanere echtscheidingswetgeving. Martine Mosselmans: “Als je huwelijk mislukt, is dat op zich al heel pijnlijk. Je kan er bovendien juridisch maar een einde aan stellen als je voor een rechtbank fouten kan bewijzen: mishandelingen, grove beledigingen of overspel. Om de bewijzen te verzamelen, moet je desnoods vrienden en familie vragen te getuigen, waardoor die partij moeten kiezen. Dat is emotioneel verschrikkelijk. De toekenning van alimentatiegeld is bovendien gekoppeld aan de schuldvraag. Alleen de “onschuldige” heeft recht op alimentatie. Zo’n procedure is daarenboven tijdrovend en kan zeer duur uitvallen. Door het juridisch steekspel is de kans bovendien klein dat de partners tot een constructief overleg komen over de opvoeding van de kinderen.”
Naast de echtscheiding op grond van schuld, bestaat ook de echtscheiding bij onderlinge toestemming. “Dan”, vervolgt Martine Mosselmans, “moet je het eens worden over alle gevolgen van de echtscheiding: de regeling met de kinderen, de verdeling van alle goederen, het onderhoudsgeld. Dat is niet zo eenvoudig. Als je wil scheiden, draag je je partner niet echt in je hart. Mensen zitten dan vaak met gevoelens van schuld, zijn boos, geven elkaar de schuld.”
De derde mogelijke vorm van echtscheiding wordt uitgesproken op grond van vijf jaar feitelijke scheiding. Als je kan bewijzen dat je vijf jaar op een apart adres hebt gewoond, spreekt de rechtbank de echtscheiding uit. “Maar wie de echtscheiding gevraagd heeft, wordt ook vermoed de feitelijke schuldige te zijn”, laat Mosselmans optekenen. “De andere partner kan dan onderhoudsgeld vragen. Het vermoeden van schuld kan je wel voor de rechtbank weerleggen, maar dan verval je weer in de procedure waarin je de schuld van je partner moet bewijzen.”
Wat houdt dan de schuldloze echtscheiding in? Martine Mosselmans: “In het systeem van de schuldloze echtscheiding, wordt er gescheiden zodra een van de twee partners dat wil. Het lijkt mij ook logisch dat dit moet kunnen: het huwelijk is dan immers al helemaal ontwricht. Op dat moment heeft het geen enkele zin de echtscheiding juridisch tegen te werken. De schuldloze echtscheiding zou ook vlot moeten verlopen, zonder moeilijke juridische of administratieve procedures.”
“De schuldloze echtscheiding invoeren, wil niet zeggen dat de verantwoordelijkheden, die opgenomen zijn tijdens het huwelijk, bij de ontbinding ervan meteen worden stopgezet. Keuzes rond de opvang van de kinderen, de loopbanen, het aangaan van leningen, blijven gevolgen hebben als de echtscheiding een feit is.”
Wel moeten er volgens Martine Mosselmans andere criteria komen voor de uitkering van alimentatiegeld. “De schuldvraag mag hier niet langer spelen. We willen de partners stimuleren tot onafhankelijkheid. Als beide echtgenoten financieel onafhankelijk zijn, is er dus geen alimentatiegeld. Als een van beide echtgenoten financieel afhankelijk is, wordt een alimentatiegeld vastgesteld en ook de periode waarin dit moet worden uitbetaald. Dat kan vastgesteld worden aan de hand van een aantal criteria: opleiding, duur van het huwelijk, arbeidsmarkt, kinderlast, de mogelijkheid om na verloop van tijd opnieuw financieel onafhankelijk te worden. Hier moet, bijvoorbeeld, rekening gehouden worden met de kansen die een van de echtgenoten heeft laten schieten in de loop van het huwelijk. Vrouwen die thuis gebleven zijn om voor de kinderen in te staan, bijvoorbeeld. Over de punten waar het koppel het niet eens raakt, beslist de rechtbank.”
Martine Mosselmans beklemtoont dat de NBR vrouwen vooral ook wil stimuleren om tijdens het huwelijk geen keuzes te maken waarmee ze hun eigen lot in handen geven van hun partner. “Echtscheiding overkomt immers niet alleen de anderen. Méér dan één huwelijk op drie loopt op de klippen. Voor wie financieel afhankelijk is, is een echtscheiding des te erger, materieel én psychisch.”
ER IS NOOD AAN EEN FAMILIERECHTER
Advocate Sabine de Coninck van Noyen beklemtoont dat het huidige systeem niet integraal overboord moet worden gekieperd. “Heel wat kwalen zijn al in het huidige systeem op te lossen. Dat kan door de gerechtelijke organisatie te verbeteren en de procedures wat efficiënter te laten verlopen bij de rechtbank.”
Neem, bijvoorbeeld, ook de problemen rond het onderhoudsgeld. “De rechter heeft vandaag al de macht een onderhoudsgeld in de duur te beperken, maar hij doet dat nog maar zelden of nooit. Hij kan een werkloze vrouw van 35, met een hoger diploma, vragen te bewijzen dat zij solliciteert. Sommige rechters in kortgeding doen dat al, maar ze doen dat te weinig. Mensen blijven teren op dat onderhoudsgeld. Ze vergeten dat vroeg of laat hun vroegere partner plots kan overlijden. Dan valt dat onderhoudsgeld ook weg. Ik vermoed dat advocaten hun cliënten nog altijd onvoldoende stimuleren tot onafhankelijkheid.”
Voor Sabine de Coninck van Noyen mag de schuldloze echtscheiding niet aan de bestaande procedures worden toegevoegd. “Ze moet net alle bestaande procedures vervangen. Dan zijn zowel de lange duur van de procedure, de bewijslast en de dure kostprijs in één klap opgelost.”
Het nieuwe systeem zorgt ervoor dat het niet langer mogelijk is dat één van de twee partners het been kan stijfhouden. De Coninck van Noyen: “Als een partner niet wil scheiden, kan de andere dagvaarden. Als de twee partners willen scheiden, kan een systeem van echtscheiding met onderlinge toestemming uitgewerkt worden. Als de partners een akkoord bereiken over bepaalde of alle onderdelen, moet de rechter dat bevestigen en acteren. De dingen waarover het koppel het niet eens raakt, worden overgelaten aan de rechter. Dat zou de rechter zetelend in kortgeding kunnen zijn. Maar, misschien moet men maar eens denken aan het creëren van een echte familierechter. De rechters in kortgeding zijn vandaag immers erg overbelast. Alle dringende zaken komen bij hen terecht. Werken met een familierechter, zal de snelheid en gespecialiseerde aanpak van de procedure bevorderen.”
Een eenvoudige taak wacht zo’n familierechter beslist niet, beseft ook Sabine de Coninck van Noyen. “De familierechter zal over een groot aantal elementen moeten oordelen. Het is immers onmogelijk alle aspecten in rigide wetten vast te leggen. Anders is de schuldloze echtscheiding alleen op papier mooi en kan zij op haar beurt heel onrechtvaardige situaties creëren. Wat met de succesvolle manager, die plots werkloos wordt, een veel jonger vriendinnetje op de kop tikt, de echtscheiding eist en bovendien aanspraak kan maken op alimentatiegeld van zijn werkende echtgenote? Die kan hier toch onmogelijk blij mee zijn? De familierechter moet voor elk specifiek geval dus oplossingen uitdokteren. Dat wil tegelijk zeggen dat hij hier speciaal voor moet zijn opgeleid en allerhande moeilijke situaties moet kunnen doorgronden.”
ER ZAL ALTIJD VERDRIET ZIJN
Sabine de Coninck van Noyen hoedt er zich voor om de schuldloze echtscheiding voor te stellen als de remedie van de eeuw. “Het is niet zo dat er met de schuldloze echtscheiding geen verdriet meer zal zijn. We kunnen de procedure humaniseren, de zaak zal niet zolang meer aanslepen, zal ook minder duur zijn. Het voorstel is dus goed, maar het is geen wondermiddel. Echtscheiding blijft moeilijk, want de partners zitten met schuld-, haat- en wraakgevoelens. De meest schrijnende situaties zullen zich blijven voordoen als er over de kinderen wordt gediscussieerd. Boze partners zullen hun kinderen blijven gebruiken om wraak te nemen. Voor advocaten zijn dit trouwens de zwaarste dossiers. Om ze op een humane manier te laten verlopen, is er duidelijk een alerte familierechter nodig, die zijn oortjes spitst en zich niet laat leiden door manipulaties in de besluiten en pleidooien. Ook de advocaten hebben hier serieuze verantwoordelijkheden op te nemen.”
Marleen Teugels
