Verdwijnt ’s werelds beste voetballer straks achter de tralies? De Spaanse justitie onderzoekt of Lionel Messi zich schuldig heeft gemaakt aan grootschalige belastingontduiking, een misdrijf waar zware gevangenisstraffen op staan. De fans en het management van FC Barcelona maken zich hoegenaamd geen zorgen. Zij blijven het kleine genie aanbidden en hopen dat hij hen dit weekend opnieuw de Champions League schenkt. ‘Messi mag doen wat hij wil.’

De carrière van Lionel Messi kun je in drie fasen opdelen. De eerste begon in augustus 2005. Frank Rijkaard, toen hoofdtrainer van FC Barcelona, dropte in een vriendschappelijke wedstrijd tegen Juventus een onbekende reservespeler in de basiself. Al in de eerste helft maakte de knaap gereputeerde voetballers als Fabio Cannavaro en Patrick Vieira zo grondig belachelijk dat de coach van Juventus aan de rust informeerde of hij die dwerg niet een jaar mocht lenen. Nee dus. Na de wedstrijd verklaarde trainer Fabio Capello dat hij nog nooit een achttienjarige beter had zien spelen. De Italiaan zou de eerste zijn die Messi in stadion Camp Nou een staande ovatie gaf.

De tweede fase, de opmars van Messi tot beste speler van de planeet, begon in 2008. Pep Guardiola bouwde een sterk aanvallende, op balbezit georiënteerde wereldploeg met een unieke speelstijl die bekend zou worden onder de term ’tikitaka’. Die tweede fase bereikte in 2012 een hoogtepunt. Messi, bijgenaamd ‘la pulga’ of ‘de vlo’, scoorde dat jaar 91 officiële doelpunten. Ongezien. Fase drie begon halverwege dit seizoen en toont Messi als een gearriveerde, volwassen voetballer op de top van zijn kunnen. Hij scoort nog steeds aan de lopende band, maar verzorgt nu ook de opbouw van het spel, bereidt doelpunten voor, verdeelt en bepaalt het tempo. Alsof hij de rol van Xavi erbij genomen heeft. Messi is bij Barcelona het hoofd én het hart van de ploeg, de coach tussen de lijnen.

De 3-2 tegen Bayern München in de halve finale van de Champions League illustreerden dat treffend. Bayern won, toch waren de Duitsers uitgeschakeld en in wezen hadden ze nooit een kans gehad. Toen München doordrukte en de hoop op kwalificatie opstak, trapte Messi op het gaspedaal. De Duitse dromen lagen in een mum van tijd in duigen. Pep Guardiola, vroeger coach van Barça maar nu bij Bayern, zei na de wedstrijd dat, hoewel hij Pelé nooit had zien spelen, Lionel Messi voor hem ‘de beste speler aller tijden was’. Gary Lineker, over het Kanaal de bekendste voetbalcommentator, wierp zich in bewondering voor Messi’s voeten. De passnauwkeurigheid van de Argentijn noemde de voormalige Engelse international ‘onbevattelijk goed’.

FC Messi

In het spel van Barcelona bestaat er geen enkele strategie of tactiek die Messi ergens toe verplicht. Trainer Luis Enrique gelooft in de kracht van discipline, maar zegt desondanks: ‘Messi mag doen wat hij wil.’ De Spaanse krant El País spreekt tegenwoordig over ‘FC Messi’ en dat is niet onterecht. De Argentijn blijkt zich beter bewust van die status dan de buitenwereld beseft. Een van de belangrijkste misverstanden over Messi is dat hij een naïef zondagskind is, dat toevallig erg houdt van voetbal, van zijn dagelijkse siësta en van zijn jeugdliefde Antonella Roccuzzo. Niets is minder waar. Messi begrijpt wat hij waard is. Hij kent zijn rol binnen de successen van FC Barcelona, dat drie keer de Champions League won in één decennium. Dit weekend kan de club er zelfs een vierde titel bij doen.

Messi weet dat er binnen de trotse Spaanse traditieclub niemand is die aan zijn status durft te tornen. Het management van Barcelona begrijpt dat Messi blij moet worden gehouden, want dan voetbalt hij op zijn best. Dat betekent dat ze niet langer op zoek gaan naar de beste spelers die hun geld kopen kan. Wie naar FC Barcelona gaat, moet in Messi’s kraam passen. Het moeten spelers zijn die hij apprecieert, die het niet erg vinden om zichzelf ondergeschikt te maken en die de hiërarchie onverkort accepteren. Spits Samuel Eto’o deed dat niet en mocht beschikken. Hij werd vervangen door heethoofd Zlatan Ibrahimovic, die nog veel minder begrip had voor de pikorde. De Zweed maakte in zijn eerste vijf wedstrijden bij Barcelona vijf doelpunten. Niet lang daarna stuurde Messi een sms naar Pep Guardiola, toen trainer bij Barça. Tekstberichten zijn altijd Messi’s favoriete vorm van communicatie geweest. Hij drukt zich makkelijker uit met het toetsenbord van zijn gsm dan met zijn mond. ‘Ik stel vast dat ik niet meer belangrijk ben voor deze club’, tikte Messi op zijn smartphone, hoewel Guardiola maar een paar meter van hem af zat. Het betekende het einde voor Ibrahimovic bij Barcelona. De flamboyante Zweed nam de wijk naar AC Milan, wat voor Barcelona een verlies van ongeveer 45 miljoen euro aan transfergeld betekende.

Zwakheden

Midden dit seizoen verklaarde Messi plots dat hij liever op de rechterflank speelt – wat kras is, aangezien zijn voorkeur voor een plek centraal op het veld officieel de reden was waarom zijn samenwerking met Eto’o en Ibrahimovic stukliep. Met Luis Suarez, een nieuwe naam bij Barcelona, lukt het blijkbaar wel. ‘Hij zei dat ik daar mocht spelen’, verklaarde Suarez. Met die ‘hij’ bedoelt Suarez Messi en niet coach Luis Enrique. De beslissing om Suarez naar Barcelona te halen, was er kennelijk een die bij Messi werd afgetoetst, als de Argentijn het al niet eigenhandig beslist heeft.

Messi komt bij Barcelona met alles weg. De trotse club stelt zich volledig ten dienste. Toen de financieel directeur in 2013 verklaarde dat hij niet begreep waarom het contract van Messi verbeterd moest worden, aangezien de speler nog maar zes maanden daarvoor een nieuwe verbintenis had getekend, antwoordde de Argentijn korzelig: ‘De financieel directeur kent niets van voetbal. Hij wil Barcelona runnen als een bedrijf, maar dat is het niet.’ De man heeft het onderwerp nooit meer openlijk durven te bespreken. Enkele maanden later startten de onderhandelingen over Messi’s loonsverhoging. Zijn huidige contract levert hem 20 miljoen euro per jaar op. Messi, het kleine knuffeldier van alle Barça-fans, ontpopt zich tot een machtswellusteling. Hij regeert over FC Barcelona. En als het over geld gaat, blijkt Messi een man met zwakheden.

De financiële inspecteurs van de Guardia Civil onderzoeken momenteel een aantal wedstrijden voor het goede doel die de stichting van Messi organiseerde in de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. De vorsers vermoeden dat Messi en zijn vrienden hier stevige gages voor incasseerden, zonder dat ze die aangaven bij de belastingen. Bij zijn ondervraging ontkende Messi alle aantijgingen. Er loopt ook nog een ander onderzoek naar belastingontduiking tegen Messi en zijn vader, dat ondertussen al twee jaar aan de gang is. Sponsorcontracten ter waarde van miljoenen euro’s zouden buiten het zicht van de Spaanse fiscus zijn ondergebracht in een kluwen van bedrijven, gevestigd in belastingparadijzen over heel de wereld. De vraag is nu in hoeverre Lionel Messi wist via welke donkere kanalen zijn riante reclame-inkomsten werden versluisd.

De straffen vallen niet te onderschatten. Wordt Messi schuldig bevonden, dan kijkt hij aan tegen zes jaar gevangenisstraf en de terugbetaling van de ontdoken som maal zes. In zijn geval zou het om 24 miljoen euro gaan. Verbazingwekkend is dat de affaire Messi totaal niet lijkt te raken. Hij voetbalt niet als iemand die vreest voor de gevangenis. Als je hem ziet genieten van het samenspel met Neymar en Suarez, lijkt het alsof hij zich nooit zo goed amuseerde als in de laatste maanden. Lionel Messi en zijn vader probeerden hun problemen met de fiscus al in 2013 af te kopen. Een openstaande belastingschuld van 5.015.542 euro en 27 cent werd terugbetaald. Dit bedrag zou de reclame-inkomsten tussen 2007 en 2009 moeten dekken, plus interest. Illustere sponsoren als Pepsi, Procter & Gamble en Danone stortten in die jaren geld op de offshore-rekeningen van de kleine Argentijn. De onderzoekers schatten dat het Messi zo’n 10,2 miljoen opleverde.

Carrousel

In maart 2005 verkochten de ouders van Messi voor 50.000 dollar de wereldwijde marketingrechten van hun zoon aan een bedrijf genaamd Sports Consultants Ltd. ‘Een belachelijke prijs’, oordeelt de Spaanse onderzoeksrechter nu. Het bleek een vestzak-broekzakoperatie. Sports Consultants Ltd, gevestigd in het Midden-Amerikaanse belastingparadijs Belize, werd immers gerund door… de ouders van Messi. Wie met het Argentijnse wonderkind zaken wou doen, moest via deze spookfirma passeren. Contracten liepen via dochterbedrijven die vader Messi oprichtte in Zwitserland en Groot-Brittannië. In 2007 werd in Uruguay, ook een belastingparadijs, een nieuwe firma gesticht: Jenbril SA. Het principe bleef hetzelfde: vader Messi stond aan het hoofd en gebruikte als intermediair bedrijven in landen met uiterst gunstige fiscale voorwaarden, die hij elk zelf ook weer controleerde. Op die manier droeg Messi geen belastingen af op de miljoenen die hij met reclame verdiende. Enkel van Adidas declareerde hij tussen 2007 en 2009 exact 3.967.785 euro en 92 cent. Het Duitse sportmerk weigerde mee te doen aan de schimmige carrousel.

Wist Messi van de constructies die zijn vader had opgezet? In ieder geval tekende hij ook na zijn achttiende verjaardag meerdere contracten waarbij belasting werd ontdoken. Toen de zaak in 2013 een eerste keer voorkwam, zei Messi: ‘Mijn vader bekommert zich om mijn geld. Ik vertrouw hem blindelings.’ De strategie lijkt erop gericht de belastingontduiking geheel in de schoenen van vader Messi te schuiven. Hij had de constructies bedacht en Lionel deed maar wat hem was opgedragen. De officier van justitie in Barcelona vindt het een geloofwaardige uitleg. Al in juni 2013 pleitte zij ervoor dat het onderzoek zich niet langer op de voetballer zou richten. De bevoegde onderzoeksrechter reageerde fel op deze vraag tot seponering. Er is voldoende bewijs dat Messi samen met zijn vader de belastingen probeerde te tillen, meent hij. Lionel Messi hoort thuis in de beklaagdenbank.

Mediaspektakel

Messi en zijn vader weigeren op de beschuldigingen te reageren. Enrique Bacigalupo, voormalig rechter van het Spaanse Hooggerechtshof, werd eind vorig jaar ingehuurd als advocaat. Toen het Duitse weekblad Der Spiegel hem om een reactie vroeg, zei hij ‘instructies te hebben gekregen om de media niet te informeren over het verdere verloop van deze zaak’. De confrontatie tussen Messi en het gerecht dreigt onvermijdelijk een mediaspektakel te worden. Toen Messi een eerste keer werd verhoord, kampeerden tientallen fans voor het gerechtsgebouw in de hoop toch maar een minieme blik op hun held te kunnen werpen. Hoewel hij ervan verdacht wordt de belastingen en dus de samenleving te hebben bedrogen, is er van volkswoede geen spoor. Sterker nog, Messi begint in Spanje het aura van de gepeste kleine man te krijgen, vanuit de redenering: nu wordt zelfs van ’s werelds beste voetballer verwacht dat hij zich bezighoudt met iets triviaals als de Spaanse belastingregels. Toen de eerste contouren van de affaire bekend raakten, verklaarde Spaans minister van Sport José Ignacio Wert dat in zijn land ieder gelijk is voor de wet – een mening die kennelijk niet algemeen wordt gedeeld.

In de Spaanse pers speculeert men hoe Barcelona het er af zou brengen als het ondenkbare gebeurt en Messi daadwerkelijk wordt gestraft. De teneur is: het zou de voorbereiding op het nieuwe seizoen wel eens ernstig kunnen verstoren. Niemand gelooft dat het echt zover komt. Er bestaan voetbalromantici in Spanje, ze zijn er zelfs tamelijk talrijk, die zweren dat Messi er op zijn eentje voor verantwoordelijk is dat het mooiste, edelste voetbal vandaag in Spanje wordt gespeeld. Een voetbal dat het alledaagse winnen van wedstrijden overstijgt. Voetbal is weer een spel van talent geworden, niet van zweet. Was het niet Messi, die de Kulturkampf tussen het banale Real Madrid en het verfijnde FC Barcelona keer op keer in het voordeel van de laatste beslechtte? In een land waar de helft van het nieuwsoverzicht om voetbal draait, moet u vooral niet onderschatten hoezeer de gewone man Lionel Messi dankbaar is. Dit geeft hem uiteraard ook macht. Alberto Garzon, een links parlementslid van de partij Izquierda Unida, maakte laatst een interessant punt. ‘In dit land beland je niet in de gevangenis wanneer je Messi heet en rijk bent’, zei hij op het spreekgestoelte van het nationale parlement.

© Der Spiegel

DOOR JUAN MORENO EN MICHAEL WULZINGER – © Der Spiegel

De vraag is in hoeverre Lionel Messi wist via welke donkere kanalen zijn riante reclame-inkomsten werden versluisd.