CD&V is een partij in tweestrijd. Sommigen willen het communautaire steekspel op de spits drijven, anderen willen het liefst zo snel mogelijk overgaan tot de orde van de dag. Maar allemaal staan ze achter één man. Omdat ze nu eenmaal geen andere keuze hebben.

‘Kent u de boomstammetjes in Plopsaland?’ vraagt een CD&V-parlementslid. ‘Dat zijn bootjes die eerst naar een grote hoogte worden gestuwd en dan met een sneltreinvaart naar beneden vallen. Als de afdaling begint, kun je alleen nog je ogen sluiten en hopen dat het zo snel mogelijk voorbij zal zijn. De enige vraag die dan nog rest, is hoe nat je uiteindelijk wordt. Wel, dát is precies de situatie waarin mijn partijgenoten en ikzelf ons vandaag bevinden.’

Gelatenheid overheerst dezer dagen bij CD&V, want niemand maakt zich nog echt illusies over een stevige staatshervorming op korte termijn. ‘We hebben de mensen in de aanloop naar 10 juni 2007 iets wijsgemaakt, en daar betalen we nu de prijs voor’, zegt een Vlaams Parlementslid. ‘We hebben ons aan de N-VA vastgeklonken en de mensen de hemel beloofd. Resultaat: anderhalf jaar later kunnen we geen kant meer op.’ De vraag is hoe de partij de schade de komende tijd zoveel mogelijk kan beperken, en daarover lopen de meningen sterk uiteen. Sommigen willen de communautaire lijdensweg tot het einde uitzitten. Desnoods tot in 2011. Anderen hopen dat boegbeeld Yves Leterme de eer aan zichzelf houdt en de stekker zo snel mogelijk uit de vastgelopen onderhandelingen trekt.

Dat premier Yves Leterme de koning op 15 juli zijn ontslag aanbood, was voor veel van zijn partijgenoten een opluchting. De meesten vonden het niet kunnen dat hij de draad daarna gewoon weer zou opnemen. Toen het partijbestuur op 16 juli samenkwam, wilden ze dan ook van partijvoorzitster Marianne Thyssen en vicepremier Jo Vandeurzen weten wat er zou gebeuren als de koning het ontslag van Leterme weigerde. Geen van beiden had toen zin om op die vraag in te gaan. Echt verbaasd waren zijn partijgenoten dus niet toen hun grote boegbeeld een paar dagen later gewoon weer premier werd. ‘De uitleg luidde dat Yves Leterme naar de regering terugkeerde om het land niet in een crisis te storten, om dringend iets aan de koopkracht te doen ook’, zegt Jong CD&V-voorzitter Bert De Brabandere. ‘Maar wat deed de regering daarna? Ze vertrok voor meer dan een maand met vakantie!’

Sinds Letermes terugkeer hebben de CD&V-mandatarissen geen kans meer gekregen om hun ongenoegen te ventileren. Pas op maandag 8 september staat er weer een vergadering van het partijbureau op het programma. ‘Nadat de bemiddelaars waren aangesteld en hun mandaat eind juli werd verlengd, is er ook niet zoveel meer gebeurd’, zegt partijvoorzitster Marianne Thyssen. ‘Ik had in augustus nog een vergadering kunnen samenroepen, ja. Maar als je dat doet zonder nieuwe informatie, wakker je alleen maar een crisissfeertje aan.’

Lang kan de CD&V-top de confrontatie met de mandatarissen nu niet meer uit de weg gaan. Op 16 en 17 september, net nadat de bemiddelaars hun taak moeten hebben volbracht, vinden in Genk de jaarlijkse fractiedagen plaats en op 27 september wordt een nationaal congres georganiseerd. ‘Als er de komende weken nog een opiniepeiling wordt gepubliceerd die negatief is voor onze partij, vrees ik dat er problemen aankomen’, zegt De Brabandere. ‘Dan zou het er wel eens heet kunnen toegaan op ons congres.’

PROTESTERENDE VIJFTIGERS

Niet dat de christendemocraten ondertussen van hun hart een moordkuil maken. Overal waar ze elkaar de afgelopen zomer troffen – of dat nu een terras, de schminkkamer van een tv-programma of het afscheidsfeest van een burgemeester was – werden de gebeurtenissen van de voorbije en komende maanden driftig besproken. Daarbij bleek nog maar eens dat CD&V tegenwoordig grosso modo in twee strekkingen uiteenvalt. Aan de ene kant staan de zogenaamde communautaire hardliners van de partij, onder wie Eric Van Rompuy, Tony Van Parys, Johan Sauwens, Hugo Vandenberghe en Stefaan De Clerck. ‘Wij krijgen al snel het verwijt dat we gefrustreerd zijn omdat we zelf niet aan de bak zijn gekomen’, zegt Vlaams Parlementslid Eric Van Rompuy. ‘Nochtans maken wij ons alleen maar zorgen om de geloofwaardigheid van onze partij.’ Dat is niet meteen hoe hun protest bij het CD&V-establishment overkomt. ‘Sommigen van mijn partijgenoten zijn er vooral op uit om Yves Leterme te doen crashen’, zegt een minister. ‘Dat komt natuurlijk doordat hij de voorbije jaren over lijken is gegaan. Zo heeft hij heel wat ambitieuze CD&V’ers zonder al te veel plichtplegingen aan de kant geschoven. Dat doe je niet ongestraft.’

Een andere groep, die vooral uit de huidige ministers en CD&V’ers van ACW-signatuur bestaat, vindt dat de partij in de eerste plaats verantwoordelijk is voor de goede gang van zaken in het land. Velen zouden het liefst overgaan tot de orde van de dag. Voor hen mag Leterme aanblijven terwijl de onderhandelingen rustig voortkabbelen. ‘Het is allemaal goed en wel om te beweren dat Leterme de stekker er beter vandaag dan morgen uit trekt’, zegt Vlaams minister Hilde Crevits. ‘Maar wat dan? Terug naar de oppositie? Dat is vaandelvlucht. We moeten proberen om verder te onderhandelen binnen een nieuw, duidelijk afgebakend kader. Sommigen in mijn partij maken zich er zorgen over dat we electoraal zullen worden afgestraft als we niet zelf een streep onder de onderhandelingen trekken. Maar denken ze nu echt dat de kiezers ons zullen belonen als het land over een paar weken in een complete chaos wordt ondergedompeld?’

Ondertussen houden veel jonge mandatarissen wijselijk hun mond. De meeste dertigers en jonge veertigers die vandaag iets te zeggen hebben in de partij zijn door Leterme eigenhandig op hun post gezet. ‘De grote beloftes van een paar jaar geleden, mensen als Cathy Berx, Inge Vervotte, Wouter Beke en Hendrik Bogaert, voeren het hoge woord niet langer’, zegt een christendemocratische excellentie. ‘Leterme is de kingmaker van die hele generatie. Wie tegen hem ingaat, weet dat hij geen kans meer maakt. Daardoor zijn het tegenwoordig vooral oudere CD&V’ers die voor tegenwind zorgen.’

NIEUW EEDVERBOND

Dat er binnen CD&V al maandenlang relatief weinig proteststemmen te horen zijn, ligt ook aan het feit dat er niet veel was om tegen te protesteren. Noch aan het partijbestuur, noch aan de fracties of de reflectiegroep heeft Yves Leterme of Jo Vandeurzen ooit een document voorgelegd waaruit een partijstandpunt kon worden gedistilleerd. ‘Nooit hebben wij ergens zwart op wit kunnen lezen wat voor hen een verdedigbaar scenario zou zijn’, zegt Eric Van Rompuy. ‘De enige concrete ideeën die we te horen kregen, gingen over de vorm en de methode van de communautaire onderhandelingen. Met andere woorden: wij hebben ons nooit tegen hun plannen verzet omdat ze nooit duidelijk hebben gemaakt wat die zijn.’

Wel werden af en toe werkdocumenten gepresenteerd, maar nooit werden die achteraf tot een echt partijstandpunt uitgewerkt. Net voor de zomer kreeg het partijbestuur bijvoorbeeld uitleg over een ingewikkelde tekst over de financiering van de deelstaten van onder anderen Eric Kirsch, de voormalige topman van de Regie der Luchtwegen die op het kabinet van Yves Leterme werkt. Het voorstel ging bijlange niet zover als veel CD&V’ers zouden willen, maar het was toch iets. Het plan-Kirsch werd echter stilzwijgend aan de kant geschoven en Yves Leterme schreef zelf een wel erg toegeeflijk compromisvoorstel, dat zowel voor de N-VA als voor zijn eigen partij totaal onaanvaardbaar was.

De subtop van CD&V kreeg daarna geen enkel voorstel meer te zien tot ze in de krant ‘zeven uitgangspunten van de communautaire dialoog’ kon lezen, die Marianne Thyssen en N-VA-voorzitter Bart De Wever op 31 juli hadden verspreid. ‘Dat Thyssen die punten, die de Franstaligen nooit zullen aanvaarden, onmiddellijk publiek heeft gemaakt zonder overleg met de partij-instanties is de facto een eedverbond met de N-VA’, zegt Eric Van Rompuy. ‘Thyssen moet natuurlijk elk scenario vermijden waarbij CD&V verantwoordelijk kan worden gesteld voor het uit elkaar vallen van het kartel.’ Zelf snapt Thyssen de commotie niet. ‘Ik heb het initiatief genomen om de bemiddelaars en de Franstalige onderhandelaars nog eens duidelijk te maken wat ons kartel precies wil’, zegt ze. ‘Die zeven punten hebben we eind juli niet even snel bedacht, hè. We hebben ze alleen duidelijker geformuleerd.’

FEDERAAL SLACHTVEE

Als er één ding is waar zogoed als alle christendemocraten het dezer dagen over eens zijn, is het wel dat het kartel met de N-VA in stand moet worden gehouden (zie kader op pg. 26). Vooral de Vlaamse CD&V-ministers en -Parlementsleden mogen er niet aan denken dat ze het bij de Vlaamse verkiezingen van juni 2009 tégen de N-VA zouden moeten opnemen. Als er tegen die tijd geen stevige staatshervorming in de steigers staat, mogen ze sowieso al een electorale opdoffer verwachten. ‘Medewerkers van de Vlaamse CD&V-kabinetten, sommige Vlaamse Parlementsleden en andere CD&V’ers op het Vlaamse niveau worden natuurlijk bijzonder zenuwachtig nu ze zonder communautaire resultaten naar de Vlaamse verkiezingen dreigen te moeten stappen’, zegt Bert De Brabandere. ‘Er zijn er die het liefst zouden zien dat er vandaag federale verkiezingen worden georganiseerd. De kans bestaat dat die minder positief zouden zijn voor onze partij, en dan zouden we met een geloofwaardig imago weer kunnen opklimmen tegen de Vlaamse verkiezingen.’

Ondertussen is het niet erg realistisch meer dat er nog dit najaar nieuwe federale verkiezingen komen. Nogal wat CD&V-mandatarissen zouden zich daar in elk geval met hand en tand tegen verzetten. ‘Goed bedacht van onze Vlaamse collega’s’, zegt een senator. ‘Zij zouden de Kamerleden en senatoren graag in oktober of november als slachtvee naar de stembus leiden, zodat zij een halfjaar later hun eigen hachje kunnen redden bij de Vlaamse verkiezingen.’ Ook oud-premier Jean-Luc Dehaene ziet er geen brood in om nog dit jaar een nieuw federaal parlement te verkiezen. In het één-programma Zomer 2008 verkondigde hij vorige week dat de Vlaamse verkiezingen van volgend jaar het best met een federale stembusgang samenvallen. ‘Daarmee geeft Dehaene aan dat ook hij niet langer gelooft in een staatshervorming vóór juni 2009’, zegt Eric Van Rompuy. ‘Hij is erg ontgoocheld omdat er voor de zomer niets in huis is gekomen van het eerste en tweede pakket in de staatshervorming. Hij heeft duidelijk kritiek op de manier waarop de generatie-Leterme met de communautaire problemen omgaat.’

Het idee van samenvallende verkiezingen jaagt de Vlaamse ministers en parlementsleden in elk geval de stuipen op het lijf. ‘In Vlaanderen is er de afgelopen vier jaar goed bestuurd, ook door Yves Leterme’, zegt Hilde Crevits. ‘Dáár moet de Vlaamse regering op worden afgerekend. Als de federale en Vlaamse verkiezingen volgend jaar samenvallen, zal alles onvermijdelijk op één hoop worden gegooid.’ Crevits pleit er ook voor dat de punten waarover in het eerste pakket van de staatshervorming een akkoord werd bereikt, zo snel mogelijk worden uitgevoerd. ‘Dat zou de Vlaamse ministers alvast een paar mooie bijkomende hefbomen geven voor een meer coherent beleid’, zegt ze. Met andere woorden: dan zouden de Vlaamse ministers toch íéts hebben om volgend jaar mee naar de kiezer te trekken.

TWEE HAANTJES

Voorlopig ziet het ernaar uit dat er gewoon verder wordt onderhandeld als de bemiddelaars hun werk halverwege deze maand hebben afgerond. Waarschijnlijk zal dat gebeuren in de vorm van een dialoog tussen de gemeenschappen. Afgelopen weekend pleitte Vlaams minister-president Kris Peeters in verschillende interviews nog eens voor een confederaal overlegmodel waarbij de Vlaamse regering met Waals minister-president Rudy Demotte (PS) onderhandelt. Dat zou dus betekenen dat Peeters binnenkort zelf een prominente rol speelt bij de onderhandelingen. En daar zijn veel CD&V’ers niet onverdeeld gelukkig mee. Sommigen, zoals senator Hugo Vandenberghe, geloven gewoon niet in zo’n werkmethode omdat het uiteindelijk toch de federale kamers zijn die een eventueel compromis moeten goedkeuren. Anderen vinden het dan weer te gevaarlijk om ook Peeters, de enige CD&V’er die Leterme als boegbeeld zou kunnen opvolgen, de loopgraven in te sturen. ‘Het zou een goede zaak zijn mocht er in het najaar binnen een duidelijk kader een dialoog tussen de gemeenschappen worden opgestart’, aldus Crevits. ‘Maar dan moet er wel een tijdspad worden vastgelegd dat tot ná de Vlaamse verkiezingen loopt. Men mag van Kris Peeters niet verwachten dat hij tegen juni volgend jaar resultaten kan voorleggen. Dat zou nefast zijn voor het onderhandelingsklimaat.’ En voor het verkiezingsresultaat van de christendemocraten.

Kwatongen beweren dat het Leterme goed zou uitkomen als Peeters binnenkort een beetje van zijn communautaire maagdelijkheid moet prijsgeven. ‘Alleen door hem mee in het bad te trekken, kan Leterme zijn grootste interne concurrent onschadelijk maken’, zegt een minister. Of zijn partijgenoten dat nu leuk vinden of niet: vandaag lijkt Peeters de natuurlijke opvolger van Leterme te zijn. ‘Kris Peeters heeft onmiskenbaar dossierkennis, inzicht en charisma – meer dan Leterme zelf’, zegt een parlementslid. ‘Maar hij blijft een outsider. Het is Yves Leterme zelf die Kris Peeters out of the blue minister heeft gemaakt. De partij zou het niet pikken als hij Leterme naar de kroon zou steken. Dankbaarheid is een universele waarde, zeker bij CD&V.’

Hoe het ook zij, Peeters werkt Leterme dezer dagen geregeld op de zenuwen. De afgelopen maanden greep hij elke kans aan om zich als rechtgeaarde Vlaming te profileren. Ook als hij Leterme daarmee tegen de haren streek. Zo herhaalde hij steeds opnieuw dat Vlaanderen de beloofde 400 miljoen euro niet opzij zou zetten om de federale begroting te helpen dichten zonder aanvaardbare tweede fase in de staatshervorming. Ook Peeters’ uitstekende verstandhouding met partijvoorzitster Marianne Thyssen, die net als hij uit Unizo komt, valt niet in goede aarde bij Leterme. Nogal wat vooraanstaande CD&V’ers vinden het trouwens geen gezonde situatie dat Peeters’ kabinetschef, rijzende ster Koen Geens, ook een van Thyssens belangrijkste raadgevers is.

De komende weken zijn in elk geval cruciaal voor de toekomst van Leterme I, van de communautaire onderhandelingen en van CD&V. Hoewel veel christendemocraten graag zouden zien dat Leterme straks als grote martelaar opstapt, gelooft niemand echt dat hij dat ook zal doen. ‘Hij zál de eer niet aan zichzelf houden’, zegt een senator. ‘Leterme wil doorgaan tot 2011. Vandaag zitten de omstandigheden hem dan ook mee: hij kan de financiële en economische crisis, de onderhandelingen over het interprofessionele akkoord en de internationale politieke toestand aanhalen als argumenten om te blijven. En wij moeten hem volgen, want we hebben geen keuze.’

En als Leterme niet uit eigen beweging uit de Wetstraat 16 stapt, zal niemand hem eruit zetten. ‘Hij is niet klaar om plaats te ruimen en onze partij is er niet rijp voor om hem weg te dragen’, zegt een minister. ‘Er staat op dit moment immers geen opvolging klaar. Kris Peeters mag dan geloven dat hij een geschikt boegbeeld is, hij is nog niet klaar om die rol al echt te spelen. Ik ben er zeker van: Yves Leterme gaat nog één verkiezing mee. En pas als hij weg is, zullen de ideologische tegenstellingen binnen CD&V in alle hevigheid oplaaien. Dan begint de interne crisis pas echt.’

DOOR ANN PEUTEMAN