In 2000 organiseerde curator Anne Pontégnie al een formidabele tentoonstelling met Mike Kelley en Franz West in Hôtel Empain in Brussel. Momenteel leidt haar nauwe relatie met Kelley tot een van de beste tentoonstellingen van hedendaagse kunst die de laatste jaren in onze contreien te zien waren.

Het werk van kunstenaar Mike Kelley, die in een bescheiden milieu in Detroit opgroeide en momenteel leeft en werkt in Los Angeles, wordt door collectioneurs met glans en status zoals de Kortrijkse industrieel Filiep Libeert en miljardair François Pinault op handen gedragen. Nochtans maakt Kelley kunst die absoluut niet behaagt. Meer nog: ze jaagt de meesten onder ons de stuipen op het lijf. Een bijzondere expo in het Brusselse centrum voor hedendaagse kunst Wiels overspant werk van de periode 1995 tot vandaag, en vergt erg veel van de bezoeker. Geluiden van video’s wriemelen zich chaotisch in je oren. Bij sommige werken moet je zelfs door een benauwende tunnel sluipen om geconfronteerd te worden met naar horror neigende videobeelden. Of je moet onder een maquette kruipen en/of op een wit matrasje gaan liggen om een verband te kunnen zien met werk op een andere verdieping. Kelley laat de soms duur geklede bezoekers niet met rust. Hij doet ze door de knieën gaan. Hij doet ze kruipen voor zijn kunst. Hij eist medewerking, zo niet worden pointes gemist.

Deze expo cirkelt rond het majestueuze Educational Complex – een prachtige, sneeuwwitte maquette uit 1995. Ze is de aanleiding om al het verborgene van zijn jeugd en de bijbehorende trauma’s te etaleren. En dat doet hij op een manier die het niet moet hebben van fatsoen, mondaine klasse of schoonheid.

DRIE NIVEAUS

Mike Kelley behoort tot een scharniergeneratie tussen de avant-garde en het postmodernisme. In die grijze zone speelt hij het spel op een magistrale manier. Hij eigent zich de naar utopie uitwaaierende strategieën van de avant-garde toe, en bedient zich schaamteloos van de methodes van het postmodernisme, leeg van betekenis, via strips, rock, trash en performance.

Kelley studeerde in 1978 aan de kunstschool CalArts in Los Angeles, waar hij het smetteloze formalisme van minimal en concept te lijf leerde gaan. Hij revolteerde vanuit zijn levenservaringen in de low culture waarin hij opgroeide, en verzette zich tegen de toenmalige ‘neutrale’ kunst, die alles ontkende en sublimeerde dat met menselijke pijn, trauma’s en andere psychologische onhebbelijkheden te maken heeft.

De tentoonstelling in Wiels, dat met het permanente geluid van hard dichtslaande deuren een perfect terrein is voor dit project, bestaat uit drie gescheiden verdiepingen die waanzinnige, onpeilbare ervaringen in kunst omzetten. Dat alles leidt naar een crescendo op de hoogste verdieping, in een tollende evocatie van inferno en chaos.

De presentatie op het eerste plateau oogt zoals in een brave, nette galerie. De centrale maquette Educational Complex staat er als een manifest, omringd door op het falende geheugen gebaseerde architecturale tekeningen van alle scholen en huizen die zijn verbonden aan de opvoeding en opleiding van de kunstenaar. Met zijn poging om de gebouwen te reconstrueren middels witte maquettes, wil Kelley bij de toeschouwers wellicht soortgelijke architecturale herinneringen oproepen. De vele gaten in de maquettes duiden op gaten in het geheugen – hoe zag dat bouwsel er ook weer uit? Een prominente plaats is weggelegd voor het bescheiden ouderlijke huis van Kelley. Mobiles met hangende metalen kamers en geluid van de anarchistische White Panther Party, een stuk houten gymzaalvloer beplakt met bizarre logo’s van scholen, de provocerende spreuk ‘Welcome to… SS’. Het zijn werken die via het abjecte het duivelse aan de oppervlakte brengen.

De reeks Timeless/Authorless bestaat uit ingelijste kopieën met bizarre verhalen over ‘mishandeling en restaurantbesprekingen’, met koppen die Kelley uit lokale kranten pikte. De harde zwart-witafbeeldingen zijn afkomstig van ‘buitenschoolse’ activiteiten, gevonden materiaal uit schooljaarboeken. Die bizarre journalistieke reportages verdragen perfect de vroege schilderijen van Kelley, die de theorieën van Hans Hoffmann uitvoert. Hoffmann was een adept van het abstracte expressionisme, die schilderkunst als een mengeling van automatisme en het irrationele beschouwde. Achter in de zaal fonkelen werken uit de reeks Memory Ware Flat; het zijn overvolle assemblages/lijsten gemaakt van plastic dingetjes, juweeltjes en andere decoraties die in een vorig leven als goedkope kitsch vazen en kledij versierden. Low stuff wordt hier nadrukkelijk high art, en tuimelt op een perverse manier als dure kunst in de salons van bemiddelde verzamelaars.

ONDERGRONDS

Op de tweede verdieping gaat alle aandacht naar het fantastische Sub-level – de kelder van CalArts in L.A., die ook al op minischaal onder de maquette Educational Complex werd gemonteerd. In die sculptuur wordt de kelder uitvergroot tot een labyrint dat in Brussel ontoegankelijk blijft voor het publiek. Sommige wanden zijn bekleed met fonkelende roze kristallen die een erotische sfeer oproepen, de tunnel gemaakt van houten kratten die leidt naar een metalen kamer wordt geëvoceerd via een rechtstreekse videoverbinding op een monitor. Fallische objecten roepen ‘ruimteschepen, beschreven in boeken over ufo’s’ op. De recente installatie Rose Hobart is al even beklemmend: hierin kruipt de bezoeker op handen en voeten in het aardedonker door twee tunnels die de slagschaduw van de projectie volgen. Eens op het einde aangekomen, tuurt men ongemakkelijk en zijdelings door een kijkgat naar het herwerkte verhaal van de cultfilm Porky’s.

Ook Double Tour with Side Bars lijkt een afrekening van de kunstenaar met zijn kunst, die hij uit de greep van elke vorm van stijlgewenning wil houden. Op een tafel liggen de kartonnen overschotten van Educational Complex als een ruïne van het modernisme. Een andere tafel werd een kleurrijk psychedelisch landschap, bezaaid met figuurtjes uit verscheidene godsdiensten. Alsof al die wendingen nog niet volstaan, krijgt de zaal een orgelpunt met een installatie met bureaus, met tegen de lage wanden plannen van de bewuste scholen. Het gevoel van administratieve controle wordt helemaal compleet door de aanwezigheid van een intercom die door het publiek kan worden gebruikt.

IEMAND NOG EEN TRAUMA?

De apotheose op de hoogste verdieping doet een mens even rillen. Mike Kelley ensceneert er de sfeer van een spookhuis, waar een stoel met vampierenmantel zwierig in de rondte draait, geflankeerd door indrukwekkende foto’s. De waanzin nestelt zich diep in situaties die in kunsthistorische termen nauw aanleunen bij het surrealisme. Kelley is een grootmeester in de deconstructie van het westerse, zoete wij-gevoel. Hij weet – net als wijlen Paul Thek en Martin Kippenberger, en in mindere mate met de meer spectaculaire Paul McCarthy en de Amerikaans-Brusselse Meg Stuart – het kunstmatige ideale mensbeeld te ontdoen van zijn culturele vernis.

Bij Wiels wordt er tekstueel soms te veel geleuterd over trauma’s hier en trauma’s daar, maar dat is hoogstens een neveneffect. Beschouw het als collateral damage, die niets afdoet aan een tentoonstelling die door merg en been gaat. Het centrum voor hedendaagse kunst staat met deze expo helemaal op de kaart. Hopelijk zien de vele subsidiënten in dat de metropool Brussel met Wiels krijgt wat ze verdient: een kunsthal van niveau mét een oog voor een publieksvriendelijke service.

EDUCATIONAL COMPLEX ONWARDS 1995 – 2008 VAN MIKE KELLEY LOOPT NOG TOT 27 JULI IN WIELS, VAN VOLXEMLAAN 354, VORST. INFO: WWW.WIELS.ORG

DOOR LUK LAMBRECHT