Premier Guy Verhofstadt stelde Lambermont-bis als een historisch akkoord voor. Maar ontslagnemend VU-voorzitter Geert Bourgeois verknalde zijn feest.
Geert Bourgeois zal vrijdag 26 januari niet licht vergeten. ’s Ochtends hoopte hij nog dat zijn dreigement van de vorige avond effect zou hebben. Tijdens een persbijeenkomst in het parlement had de VU-voorzitter toen immers zijn ontslag in het vooruitzicht gesteld als de partijraad, het hoogste orgaan in de Volksunie, hem niet in zijn oppositie tegen Lambermont-bis zou volgen. Samen met Bourgeois verzetten ook de kamerleden Frieda Brepoels, Karel Van Hoorebeke en Danny Pieters zich tegen het communautaire akkoord dat tussen paars-groen en de VU-onderhandelaars Patrik Vankrunkelsven en Bert Anciaux was gesloten. In Lambermont-bis worden een aantal bevoegdheden naar gewesten en gemeenschappen overgeheveld. Maar het akkoord, door premier Guy Verhofstadt ‘historisch’ genoemd, kreeg een ruime onvoldoende van de VU-voorzitter en zijn medestanders.
‘Dat ik daar en op dat moment geen ontslag nam, was een tactische fout’, gaf een ontspannen Bourgeois afgelopen maandag toe. Een bijzonder bitsig telefoontje van Hugo Schiltz – sedert de recente electorale klap in Antwerpen zonder troepen, maar nog steeds gezaghebbend bij de oudere VU-kaders – gaf vrijdagmiddag de doorslag. Bourgeois besloot de partijraad niet af te wachten en gaf er meteen de brui aan.
Niet dat Lambermont-bis daardoor gered is. Zoals bekend heeft premier Verhofstadt alle VU-stemmen in de Kamer nodig voor de vereiste tweederde meerderheid. En afgezien van Geert Bourgeois hebben vier van de acht VU-kamerleden, Frieda Brepoels, Karel Van Hoorebeeke, Danny Pieters en Fons Borginon, scherpe kritiek op het akkoord. Annemie Van de Casteele, behorend tot het kamp van Anciaux en Vankrunkelsven, onthield zich bij de stemming van het partijbestuur. Ze is immers verkozen in Brussel-Halle-Vilvoorde, waar de communautaire kwesties altijd gevoelig liggen.
Met het ontslag van Bourgeois werd de strijd tussen Vlaams-nationalisten en ID21-gezinde verruimers, die de Volksunie sinds maanden op haar grondvesten doet daveren, naar een nieuw hoogtepunt gevoerd.
DROOM VAN HUZAREN
De vorige confrontatie rond de samenwerking tussen VU en ID21 van november 2000 blijft doorwerken. Zo’n drie weken geleden vernam Bourgeois op het partijbestuur dat Sven Gatz, de Brusselse VU’er, woordvoerder van ID21 werd. ‘Dat was tegen alle afspraken in’, zegt Bourgeois nu. ‘Het is nu duidelijk, zeker na de jongste nieuwjaarsreceptie van ID21, dat die groep zich ten koste van de VU verder wil ontwikkelen.’ Toen al dacht Bourgeois eraan om de handdoek in de ring te gooien.
‘Bovendien hebben ze die communautaire besprekingen bij de VLD nooit ernstig genomen’, zegt een van de deelnemers aan de vergadering waar VLD-vertegenwoordigers en VU’ers de onderhandelingen over Lambermont-bis voorbereidden. ‘Tijdens die besprekingen bleek VLD-voorzitter Karel De Gucht, tot diens zichtbare ongenoegen, niet eens over de basisteksten te beschikken die door premier Verhofstadt waren rondgedeeld.’ De VLD-onderhandelaars van het eerste Hermes-akkoord lieten in gesprekken met VU’ers ook hun geringschatting voor de gebrekkige dossierkennis van Costa-voorzitter en VU-onderhandelaar Patrik Vankrunkelsven de vrije loop.
Gewezen ondervoorzitter Eric Defoort herinnert zich dan weer de drukdoenerij van de zelfverklaarde vernieuwers van VU-ID21 in die dagen. ‘Ik weet nog dat mij alweer het citaat van de Franse schrijver François Nourissier voor de geest kwam: Depuis que les épiciers montent à cheval, ils se prennent pour des hussards – sinds de kruideniers te paard rijden, beschouwen ze zichzelf als huzaren.’ Ook vorige week waanden de meeste VU-bestuursleden zich weer huzaren. Ware het niet tragisch, het zou zelfs komisch zijn: de meeste jastemmers in het VU-partijbestuur hadden het akkoord niet gelezen en wisten nauwelijks waarover het ging. Zwijgen en instemmen was de boodschap. Want de clans rond Bert Anciaux en Johan Sauwens wilden hun positie in de Vlaamse regering in geen geval compromitteren.
Toen bleek dat Bourgeois, zelfs onder zware druk, niet van zijn standpunt wou afwijken, werden de voorbereidingen voor zijn liquidatie getroffen. Zelfs de doorgaans omzichtige Johan Sauwens, Vlaams minister voor Binnenlandse Aangelegenheden, werd bereid gevonden om de voorzitter zonder reserves af te vallen. Afgezien van Sauwens was het vooral Paul Van Grembergen die namens Bourgeois’ tegenstanders het vuile werk opknapte. Van Grembergen, fractieleider in het Vlaams parlement, dichtte Bourgeois plots autoritaire trekjes toe, en vergeleek hem met de voormalige Dieu van de Parti Socialiste, Guy Spitaels.
‘Bourgeois kon niet langer aanblijven. Hij is te ver gegaan als promotor van één strekking in de partij’, aldus Van Grembergen. ‘Een voorzitter moet de eenheid bewaren.’ Bij Van Grembergen, aan wie bij de aanvang van de besprekingen rond de vorming van de Vlaamse regering het voorzitterschap van het Vlaamse parlement was beloofd, speelden ook andere overwegingen mee. Ondanks fors verlies bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen kreeg Van Grembergen toch de burgemeesterssjerp van Evergem, weliswaar na een persoonlijke tussenkomst van premier Verhofstadt bij de lokale VLD. Een beetje erkentelijkheid was dus wel op zijn plaats.
Dat uitgerekend Van Grembergen en Sauwens verdachtmakingen rondstrooiden over een nakende overstap van Bourgeois en co naar de CVP, vinden ze in het kamp van de ontslagnemende voorzitter ronduit onbetamelijk. Zowel Van Grembergen, die destijds Vankrunkelsven tijdens diens diepgaande gesprekken met de CVP van Johan Van Hecke steunde, als Sauwens in Limburg, hebben altijd hun kanalen met de Vlaamse christen-democraten wijdopen gehouden. Want je weet maar nooit.
CONTROLE OP FISCALE AUTONOMIE
Het Lambermont-bis-akkoord, dat Bert Anciaux afgelopen vrijdag in het overlegcomité ondertekende, beslaat zo’n tweehonderd bladzijden. Midden vorige week diende het VU-bestuur zich uit te spreken op basis van een notaatje – deels in het Frans, deels in het Nederlands – van twee vellen en de (voorlopige) tekst van een ontwerp voor de wijziging aan de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming van de instellingen die elf vellen beslaat. Uit die documenten meenden Bourgeois en zijn medestanders al te kunnen opmaken dat de Vlamingen, in ruil voor beperkte autonomie en flink uitgeholde nieuwe bevoegdheden, een pak miljarden betalen en de band met Brussel moeten doorknippen.
De fiscale autonomie, een Vlaamse eis, is volgens Lambermont-bis aan zogeheten ‘monitoring’onderworpen. Elk decreetontwerp moet vooraf aan de federale overheid, het Brusselse en Waalse gewest en aan het Rekenhof worden voorgelegd. De gemeente- en provinciewet wordt zonder bijkomende garanties voor de Brusselse Vlamingen overgeheveld. De organisatie van de voogdij in de gemeenten wordt door een lange lijst uitzonderingen beknot.
Na afloop van de onderhandelingen vernam Bourgeois via het tv-journaal van Vlaams minister-president Patrick Dewael (VLD) dat er binnen de Vlaamse regering een akkoord over de rechtstreekse verkiezing van de burgemeesters zou bestaan. De VU-onderhandelaars bevestigden dat. Die rechtstreekse verkiezing kan door de huidige gemeentewet, waaraan niks gewijzigd mag worden, in de Brusselse rand voor Voerense situaties met Nederlandsonkundige burgemeesters en schepenen zorgen. Maar dat werd even over het hoofd gezien.
Er zijn geen samenwerkingsakkoorden voor de regionalisering van landbouw en buitenlandse handel. De voor de Vlamingen nadelige financiële verdeelsleutel voor landbouw werd pas helemaal aan het eind van de slopende onderhandelingen vastgelegd. Vankrunkelsven verontschuldigde zich nadien op het partijbureau, maar zag er geen aanleiding in om het akkoord op te blazen. De federalisering van ontwikkelingssamenwerking is een lege doos ( zie pag. 24), evenals die van buitenlandse handel.
JURIDISCH ABRACADABRA
Duidelijk is dat de VU-onderhandelaars de consignes van hun voorzitter en de door de partijraad afgesproken strategie naast zich neergelegd hebben. Want Lambermont-bis stemt niet overeen met wat die partijraad in november vorig jaar goedkeurde. Daar was afgesproken dat eerst de Hermes-akkoorden over buitenlandse handel en landbouw concreet moesten worden ingevuld en dat er ook duidelijke waarborgen voor de Brusselse Vlamingen moesten komen, voordat er over fiscale autonomie en overheveling van de gemeente- en provinciewet kon worden gepraat. Tijdens de jongste onderhandelingen werd alles echter op één hoopje gegooid. Het probleem van de Brusselse Vlamingen werd aan de Brusselse Costa, de zogenaamde mini-Costa, gedelegeerd.
Los van de inhoud roept ook de vormelijke kwaliteit van het akkoord veel vragen op. ‘Abracadabra, bijwijlen volstrekte nonsens, loodgieterij in het kwadraat’, oordelen juristen die vrezen dat de Raad van State de teksten navenant zal beoordelen.
Tijdens het weekend werd nog druk overleg gepleegd tussen premier Verhofstadt en een aantal VU-prominenten om de verdedigers van het akkoord bijkomende argumenten te verschaffen. Zo werd besloten dat de hoofdstedelijke Costa in ijltempo de zaak van de Brusselse Vlamingen moet uitklaren. Want zonder akkoord is er geen geld voor het Franstalige onderwijs en staat paars-groen voor grote moeilijkheden. Deze week nog hebben interim-voorzitter Fons Borginon en zijn VLD-collega Karel De Gucht een discrete afspraak. In de loop van het weekend maakte premier Verhofstadt zich sterk tegenover zijn coalitiepartners dat zelfs Bourgeois en zijn mededissidenten uiteindelijk wel bijdraaien.
Het kwam er dus op aan om de VU-partijraad in positieve zin te doen kantelen. Bij het ter perse gaan van Knack had de partijraad zich nog niet uitgesproken. Maar het is weinig waarschijnlijk dat Geert Bourgeois ontslag nam om het akkoord bij de eindstemming in de Kamer alsnog goed te keuren. Frieda Brepoels en Karel Van Hoorebeeke lijken dat evenmin van plan.
EEN MAN MET PRINCIPES
Ruimte voor nieuwe onderhandelingen is er niet, zeggen de verdedigers van het akkoord. ‘Je kunt het schip niet overladen of het zinkt’, klonk het in kringen van de premier. Ook Vankrunkelsven ziet geen extra speelruimte: ‘Wat de Franstaligen hebben toegegeven, het overhevelen van de gemeente- en provinciewet zonder de faciliteitengemeenten eruit te halen, is uniek. Dat haal je geen tweede keer binnen. Het torpederen van Lambermont-bis zou dus een enorme dwaasheid zijn.’ Van Grembergen, die het akkoord binnenskamers verdedigt door te stellen dat niets het uitroepen van de republiek Vlaanderen nog in de weg staat, doet er nog een schepje bovenop: ‘Het zou een zonde tegen het democratisch Vlaams-nationalisme zijn en een onuitwisbare schaduw werpen op het profiel van betrouwbaarheid dat de partij de voorbije dertig jaar tijd opbouwde.’
Het maandenlange getreiter door het partijbestuur, de nauwelijks verborgen toenaderingspogingen van het kamp rond Vankrunkelsven en Anciaux tot andere partijen, de manier waarop hij door Hugo Schiltz werd aangepakt, de insinuaties dat hij de partij wilde laten ontploffen om een geplande overstap naar de CVP aannemelijk te maken. Het werd Geert Bourgeois uiteindelijk te veel. Wat stijfjes in de kleren, allerminst mediageniek, maar wel een man met principes. De geringe rekbaarheid van die principes kostte hem het VU-voorzitterschap.
Sommigen in de partij nemen intussen hun wensen voor werkelijkheid en hopen dat het ontslag van Bourgeois louterend zal werken. Vraag is wie of wat de boel nog overeind kan houden. Fons Borginon, die ook tegen het akkoord stemde, werd in de zetel van interim-voorzitter geduwd. Hij hoopt de partij te kunnen redden, maar de ontreddering in de VU is nog nooit zo groot geweest. Wat overblijft is één grote ravage. De ‘kruideniers’, die intussen lonken naar de SP, waar ze graag willen schuilen onder de grote koepel die voorzitter Patrick Janssens heeft uitgetekend, kunnen weldra vertrekken. De achterblijvers kunnen misschien op het overnamebod van CVP-voorzitter Stefaan De Clerck wachten. Hoewel. Dat wachten zou wel eens erg lang kunnen duren.
Han Renard Rik van Cauwelaert
