Wat klonk de stereomuziek vroeger ruim. We wisten niet beter. Vandaag is er dolby en baden we volop in klanken. Een test.

Het inblikken van beelden en klanken is uitgevonden in de vorige eeuw. Sindsdien legden die innovaties een immens parkoers af. Een liefhebber van antiek, tegelijk een bezetene van technologie, liet ons onlangs een stuk van hun geschiedenis live overlopen. Op een phonograaf uit de jaren twintig draaide hij een 78-toerenplaat. Behoedzaam en eerbiedig, want die platen zijn erg breekbaar. De naalden moeten om de haverklap vervangen worden en zijn nog alleen op de oude markt verkrijgbaar. Ze krassen en hobbelen over de groeven, terwijl een vooroorlogse Amsterdammer er bovenuit probeert te komen met een smartlap over valse vrienden en gebroken harten.

De 78-toerenplaten, grote pannekoeken, waren al na een minuut of drie uitgezongen. Volgde de vinylplaat, meteen ook de EP en LP : de extended playing (EP), gedraaid op 45 toeren per minuut, die een kortstondig sukses beleefde naast de long playing (LP), op 33 toeren. Ze klonken aanvankelijk nog mono, zoals in de bioskoop. Maar dat heette pas mono toen de stereoweergave op de markt verscheen. De klank kwam nu uit twee richtingen. De boxen moesten in een juiste hoek worden geplaatst en de luisteraar zette zich dan liefst ergens middenin de woonkamer, op de juiste afstand. De koncertzaal in huis gehaald !

De geluidstechnici in hun laboratoria waren nog niet tevreden en lanceerden de kwadrafonie met vier luidsprekers. In sommige woonkamers werden meubels verplaatst of naar de hal versleept. Niet alleen om de robuuste luidsprekers een plaats te geven, maar ook om de akoestiek zuiver te houden. Want een strategisch fout geplaatste kast kon het stereogeluid dempen. Sommige woonkamers veranderden in studio’s : er viel alleen nog te luisteren, er bleef geen plaats meer vrij om te leven. Kwadrafonie kon geen massaprodukt worden, noch lang op de markt blijven. Het was iets voor verslaafden. De meerderheid berustte in stereo.

De volgende stap hield verband met de filmkunst. De schijnwereld in de bioskopen moest realistischer overkomen. En omdat pogingen om driedimensionele films te maken in de curiosumfaze bleven steken, legden vernieuwers zich toe op het klank-ingrediënt.

Was het in 1977, met Star Wars, of in 1980, met The Empire Strikes Back ? We bukten ons, hoe dan ook, in de duistere zaal voor een projektiel uit de galaktische ruimte, dat gierend over ons hoofd scheerde en achter onze rug neerplofte op de planeet van de Goeden. Zo verliep onze eerste kennismaking met dolby, het surround of rondom-systeem ontworpen door het laboratorium Dolby.

NET ECHT.

Het systeem is nu door de fabrikanten aangepast voor audiovisuele toestanden in de huiskamer : radio, televisie, video, cd, cassette. Het heet nu, naargelang van het merk, Dolby pro logic surround of VideoStage steering logic of kortweg Lifestyle. Het omvat vijf tot zes luidsprekers. Drie vooraan één in het midden en één links en rechts en twee achteraan, links en rechts. In enkele gevallen komt er een aparte box voor de bastonen bij. Soms geven de luidsprekers achteraan het geluid weer met een vertraging van een vijftiende van een sekonde. Dat verschaft een echo-effekt, om de huiskamer op een koncertzaal te doen gelijken. Dit echo-effekt werkt, naar ons gevoel, wel eens storend. Waarom zou de zoen van een filmpaartje op het strand moeten weerkaatsen in de branding ? Mocht het nog om een jodelend paar op een bergtop gaan… Maar waarom moet de muziek van een intiem barok-groepje of een gemoedelijk jazz-kwartet afketsen van zaalmuren die er niet zijn ? Een vioolsolo met echo-echo-echo klinkt als een nooddruftige jonkvrouw in een leeg kasteel. Kortom, te veel perfektie kan haar doel voorbijschieten. Het hoeft niet. Bij fabrikant Bose, bijvoorbeeld, hebben ze die echo er resoluut uit geweerd : geen geluidsvertraging op de boxen achteraan.

We gingen het in april gelanceerde Lifestyle voor hifi en huisbioskoop van naderbij bekijken en beluisteren. Een eerste voordeel van het systeem is de beperkte omvang van de toestellen. Het is niet nodig te zien waar de klank vandaan komt. Kleine luidsprekers met sterke strottenhoofden vullen de kamer, zonder die materieel in te palmen. Met de direct-reflecting-luidsprekers hoeft ook niemand meer op de juiste plaats te gaan zitten om in hifi-geluid te baden. Het is immers surround of, zoals Mieke Maaike van Louis-Paul Boon het zou beschrijven : “overal rommedom”. De direct-reflecting-technologie produceert een natuurlijkere balans tussen gereflekteerd en direkt geluid, wat de realiteit van een live koncert benadert.

Er zijn drie Bose Lifestyle-systemen : de nummers drie, vijf en twaalf, de meest uitgebreide die voluit Bose Lifestyle 12 home entertainment system heet. Ook voor die “grootste” hoeven geen kasten te worden verschoven. De vijf 40 watt-doosjes (drie vooraan, twee achteraan) zijn elk 16 cm hoog, 7,5 cm breed en 12 cm diep. In totaal zitten er tien luidsprekertjes met een doorsnee van 6,5 cm in. De iets grotere Acoustimass-module (58 x 36 x 19 cm) van 80 watt, voor de lage tonen, kan om het even waar worden weggemoffeld, zolang de opening vooraan maar vrijblijft. Bij Acoustimass vloeien de lage tonen, in plaats van door een trillend oppervlak, door middel van luchtmassa’s de kamer in. Daardoor krijgen ze een groter dynamisch bereik, zonder dat hoorbare vervorming optreedt. In het gehele systeem is ononderbroken een “aktieve elektronische ekwalizering” aan het werk. Dat betekent dat het luidsprekervermogen automatisch wordt aangepast bij iedere frekwentie. Het resultaat is een sublieme geluidsweergave, volmaakt uitgebalanceerd in het hoorbare spektrum.

INFRAROOD.

Het muziekcentrum bevat een radio met voorkeuze-zenders en cd-speler, en is voorzien van aansluitmogelijkheden voor cassette/DCC/MD, video of televisie, en toetsenbord of computer. Wie de afstandsbediening, de zapper, in handen krijgt, zucht van opluchting. Het aantal toetsen is gering en ze zijn makkelijk te vinden in het halfduister voor de tv.

De gebruiker kiest met dit ene toestel voor radio, video, cd, geluidsband of aux (de uitgang voor om het even wat er nog wordt aangesloten, een computer bijvoorbeeld). Voorts worden via de zapper alle overige zaken geregeld : het hoofdvolume, het volume achterin, de keuze voor twee, drie, of alle vijf de luidsprekers, de volgende zender of het nummer op de cd, het zoeken van een zender of cd, cd-pauze en cd-random, muting (geluid uitschakelen) en auto off.

Een belangrijke vooruitgang is dat de afstandsbediening niet met infraroodstralen werkt maar met radiogolven. Radiogolven verspreiden zich in alle richtingen, door muren en kasten heen. Juist mikken hoeft niet langer. Van om het even waar in huis kan muziek worden besteld. Van achterin de tuin kan de video worden aangezet.

Lifestyle brengt popmuziek met een dreun op z’n Werchters, dankzij de Acoustimass-basmodule. We lieten Georg Friedrich Händel jubelen met enig wantrouwen : zouden de bassen de alten niet acoustimasstizeren ? Nee, dit was Händel zoals in de Beaux Arts. Daarna jazz geprobeerd : snedige cymbalen en zware drum komen gelijktijdig tot hun recht, de sax vibreert warm, de trompet overschreeuwt de contrabas niet en de contrabas bromt de trompet niet onder de mat.

Er zijn al meer dan vijfduizend films geproduceerd met surround sound en er worden almaar meer tv-uitzendingen met rondomklank gemaakt. Even kijken en horen hoe de VideoStage steering logic-technologie een videofilm dekodeert. Nogal overdonderend ! De huiskamer wordt een dolby-bioskoop. De toeschouwer zit middenin de film. Op het scherm lijkt als het ware te zien van waar welke geluiden vandaan komen. Andere indrukken komen van buiten het scherm : er vliegt een jet voorbij, die achter de toeschouwer verdwijnt. Op een kermis praten twee mensen met mekaar. Op de achtergrond klinkt feest, terwijl op de voorgrond de dialoog haarscherp te volgen valt. Volgens de fabrikant is dit te danken aan een internal respons shaping circuitry, een weergaveboetsering. Daarmee wordt een breed geluidsgebied bestreken, wat een volle klank geeft in het spraakdomein, terwijl het volledige spektrum van muziekinstrumenten tot zijn recht komt.

Film is de zevende kunst, geluidstechnologie de achtste.

Lode Willems

Bose brengt kleine luidsprekers met sterke strottenhoofden.