‘Jongeren sluiten zich hier vaak mentaal op in hun wijk’

Young Fenix is een verfrissend initiatief in de geestelijke gezondheidszorg. ‘Straattherapeuten’ bieden Antwerpse jongeren een luisterend oor voor hun mentale problemen. Knack trok met hen naar het Kiel. ‘Een ruzie op een pleintje nemen we even ernstig als een drugsprobleem.’

Een kille, winderige maandag op het Kiel. De scholen zijn al uit, maar het park ligt er nagenoeg uitgestorven bij. Op een bank bij het basketbalveld zitten twee jongens hun jongste Tiktok-ontdekkingen te bespreken. Veertien jaar zijn ze, schatten Emma en Faissal: recht in hun doelgroep. Of ze Young Fenix kennen, vragen ze de tieners. De naam staat zowel op hun sweaters als op de flyers die ze hen aanreiken. De jongens reageren giechelig, maar ondergaan geduldig het introductiepraatje. Bij Young Fenix kunnen ze terecht met al hun vragen. Ligt er iets op hun lever? Voelen ze zich soms eenzaam, of hebben ze issues thuis, op school of met de vrienden? Dan kunnen ze erover babbelen, anoniem via de chat of aan de telefoon, of rechtstreeks met een van de coaches. ‘Je zult me wel herkennen’, zegt Faissal. ‘Ik doe hier een paar keer per week mijn ronde. Met mij kun je over alles praten. Zelfs over voetbal, of over jullie eerste liefje.’ Nog meer gegiechel, de zinspeling op liefjes doet de cringemeter wild uitslaan. De jongens maken zich uit de voeten, maar de missie is geslaagd. Young Fenix staat op hun radar, en de flyers zijn goed terechtgekomen.

Jongeren moeten ons blind kunnen vertrouwen. Wat er ook gebeurt, we proberen de situatie altijd vanuit hun perspectief te begrijpen.’ Khalid El Hatri, directeur van Young Fenix

Ewa Ja-torens

Faissal Ajakaoui (24), geboren en getogen op het Kiel, kent zijn werkterrein letterlijk als zijn broekzak. Hij weet perfect waar de wat oudere, chille gasten zich ophouden. We lopen naar een van de kruisvormige torens aan de oostelijke rand van het Kielpark. De ‘Ewa Ja-torens’ worden ze door de jongeren genoemd, naar de hit van het lokale rappersduo SLM dat hier de bijbehorende en behoorlijk straffe videoclip opnam. Eén toren wordt momenteel door nieuwbouw vervangen, de andere twee wacht hetzelfde lot. Compleet onderkomen maar voorlopig nog bewoond, met rafelige gordijnen en verbleekte draperieën die de acute kansarmoede nauwelijks kunnen verbergen. We lopen de trappen op naar het bordes dat toegang verschaft tot het portaal. Geen kat te bespeuren, terwijl het hier volgens Faissal nochtans prima en discreet hangen is, zo tussen die nissen en zuilen. ‘En droog bovendien’, wijst hij naar de betonnen luifel.

Uiteindelijk spotten we een potentiële cliënt op het voetbalveld bij de Boomsesteenweg. Een opgeschoten jongen is in zijn eentje dribbels aan het oefenen. Wanneer hij de straattherapeuten ziet naderen, klemt hij de bal onder zijn voet en zet hij zijn koptelefoon af, een gunstig voorteken. Het kennismakingsgesprek duurt ruim tien minuten, teken dat het aanbod van Young Fenix in vruchtbare aarde valt. Het moet gezegd: Faissal en Emma verstaan de kunst om bruggen te slaan. Zonder er opvallend naar te vissen vernemen ze dat de jongen Mohamed heet, zestien jaar is, uit Somalië komt en als gamer 16.000 volgers op Instagram en Tiktok heeft. Nog interessanter: hij begint spontaan over de slechte sfeer op zijn bso-school. De twee coaches zijn in hun nopjes met het contact. Mohamed heeft niet alleen beloofd flyers aan zijn vrienden op school uit te delen, hij is bovendien geïnteresseerd in de jobbeurs die Young Fenix binnenkort organiseert. ‘Hij zoekt een studentenjob’, zegt Emma Verdijck, die zich specialiseert in het begeleiden van jongeren naar werk. ‘Ook geld is belangrijk voor het mentale welzijn van jongeren. Niet altijd “nee” hoeven te zeggen als de vrienden je vragen om een pizza of kebab te gaan eten. Of kunnen bijdragen aan het gezinsbudget. Een studentenjob kan wonderen doen voor de sfeer in een gezin met een alleenstaande moeder.’

Blijf in uw kot!

Khalid El Hatri, docent sociaal werk aan de Karel de Grote Hogeschool Antwerpen, is een tevreden directeur. Het gaat hard met Young Fenix, zijn geesteskind dat pas twee jaar geleden het licht zag, niet toevallig bij de uitbraak van de pandemie. ‘Ik liep al langer op het plan te broeden’, vertelt El Hatri ons op het hoofdkwartier van Young Fenix op de Turnhoutsebaan in Borgerhout. ‘Ik heb zelf nog in de bijzondere jeugdzorg en de geestelijke gezondheidszorg gewerkt en ook daar heb ik vastgesteld hoezeer mentale problemen bij jongeren in de taboesfeer blijven steken en hoe groot de nood aan preventie is. Covid-19 heeft me geholpen om mijn plan te realiseren, op twee manieren zelfs. Door de pandemievertraging kwam er tijd en energie vrij. Tegelijkertijd werd de urgentie groter dan ooit, want tijdens de eerste lockdown gingen sommige organisaties en diensten die zich met de geestelijke gezondheid van jongeren bezighouden op slot. Moeilijk te begrijpen, want het viel te verwachten dat de bestaande problemen nog zouden verergeren. Herinner je je de slogan “Blijf in uw kot!”? Dat was bij uitstek een recept op maat van de middenklasse met haar kasten van huizen en groene tuinen. Voor grote gezinnen in tweekamerappartementen was de lockdown een hel. Spanningen liepen op, fenomenen zoals intrafamiliaal geweld en eetstoornissen gingen door het dak. In die context hebben we met Young Fenix gelanceerd.’

Op de website en de sociale media belooft Young Fenix coaching en counseling voor jongeren, gratis, low key en anoniem. Maatschappelijk doel is het stigma rond mentale gezondheid te doorbreken, ‘van pleintje over klaslokaal tot woonkamer’. Officieel is het werkterrein tot de provincie Antwerpen beperkt, maar het online aanbod trekt zich van grenzen niets aan. ‘We hebben ook podcasts’, zegt El Hatri. ‘Gemaakt door jongeren die andere jongeren aan het woord laten. In het Nederlands of in het Engels, dat mogen ze zelf kiezen. Die podcasts zijn een groot succes, we krijgen zelfs reacties uit het buitenland.’ Een breed online aanbod was in coronatijden onmisbaar, maar Young Fenix heeft al van bij de start een fysieke dimensie gekregen. Outreachen doe je niet vanachter de computer. Behalve drie deeltijdse professionals, onder wie Emma en Faissal, kan Young Fenix een legertje zorgvuldig gekozen vrijwilligers mobiliseren. Dat het team even divers is als het doelpubliek, spreekt voor zich.

De straattherapeuten kunnen in de hele stad opduiken, maar de focus ligt duidelijk op dichtbevolkte, super- diverse wijken waar kansarmoede geen theoretisch begrip is. Behalve het Kiel zijn vooral Borgerhout, het Stuivenbergplein en Linkeroever hun werkterrein. Ze spreken op straten en pleinen jongeren tussen 12 en 25 aan, en bouwen tegelijkertijd aan lokale netwerken met scholen, sportclubs en jeugdbewegingen. Zowel online als fysiek is laagdrempeligheid de sleutel tot het succes.Jongeren kiezen zelf of en in hoeveel bewegingen ze over de drempel stappen. Een vervolggesprek met een coach kan altijd, telefonisch, online of op een discrete plek naar keuze. Vaak mondt dat uit in een heus begeleidingstraject waarbij zo nodig andere hulpinstanties of diensten worden betrokken. ‘Daarvoor organiseren we supervisie met onze coaches’, zegt El Hatri. ‘We evalueren samen de signalen die ze oppikken en bespreken casussen die bijzondere aandacht vragen, zoals een ernstige thuissituatie of drugsproblematiek. We staan intussen stevig op de sociale kaart van Antwerpen. Alle diensten kennen onze werking, ook de politie. Maar we trekken een duidelijke lijn: we zijn geen antenne van een of andere officiële instantie. Jongeren moeten ons blind kunnen vertrouwen, dat is een heilig principe. Wat er ook gebeurt, we proberen de situatie altijd vanuit hun perspectief te begrijpen.’

Psychose

Intersectionaliteit, het idee dat kenmerken zoals etniciteit en gender elkaar beïnvloeden, is een woord dat woke-sceptici in de gordijnen jaagt. Khalid El Hatri aarzelt echter niet om het als kern van het Young Fenix-dna te benoemen. ‘De realiteit is nu eenmaal intersectioneel’, zegt hij. ‘Ook de mentale gezondheid wordt cultureel beïnvloed. Wie vanwege zijn afkomst of gender wordt gediscrimineerd, zal mentale problemen anders ervaren.’ Hij illustreert zijn betoog met een case: een jongen van veertien uit een Marokkaans-Vlaams gezin die nachtelijke gesprekken voert met zijn overleden moeder. Een psychose wordt vermoed, een doorverwijzing naar de kinderpsychiatrie lijkt onvermijdelijk. Dat is het punt waar Young Fenix ten tonele verschijnt. ‘We werden door beide takken van de familie benaderd’, zegt El Hatri. ‘Of we met de jongen konden praten. Dat hebben we gedaan, op onze manier, vertrekkend vanuit zijn leefwereld. We stelden vast dat die jongen erg spiritueel was, en dat de gesprekken met zijn moeder hem sterker maakten. Moet je hem daar dan van afhelpen, en hem doen inzien dat zijn moeder er niet echt is? Daar ben ik niet zo zeker van. We hebben zelf een begeleidingstraject opgestart, voorlopig is er van een doorverwijzing naar de jeugdpsychiatrie geen sprake.’

Young Fenix heeft zijn aanbod intussen uitgebreid met MENtors, een project rond mannelijkheid en vaderschap. ‘Een uitvloeisel van onze jongerenwerking’, legt El Hatri uit. ‘In heel wat gezinnen zijn vaders op zoek naar hun rol. Ze hebben de indruk of krijgen het verwijt afwezig te zijn, of hebben geen idee hoe ze hun betrokkenheid kunnen invullen. Hoeveel vrijheid moeten ze hun kinderen geven? Hoe omgaan met een puberende dochter? We hebben een team van vrijwillige mentors die gespreksavonden en andere activiteiten gaan organiseren. Een diverse ploeg, want net zoals bij onze straattherapeuten is het doelpubliek divers. We willen vooral geen clichés versterken, zoals dat van de afwezige vader. Die bestaan natuurlijk wel, maar de beeldvorming is overtrokken. Vaders die niet naar het oudercontact komen, zijn niet per se afwezig of te weinig betrokken. Misschien werken ze in ploegen en vinden ze geen tijd. Dat maakt hen nog geen slechte vaders, want ook de rol van provider is belangrijk. Onze mentors zijn met die gevoeligheden vertrouwd.’

Stadsmarinier

Young Fenix ontvangt projectsubsidies van Europa, Vlaanderen en de Koning Boudewijnstichting. De Stad Antwerpen sponsort dan weer de inzet van Faissal, op initiatief van Felix Van Roost, die in november 2019 tot stadsmarinier van het Kiel werd benoemd. De stadsmariniers – ook Deurne-Noord en Oud-Merksem hebben er een – vallen rechtstreeks onder burgemeester Bart De Wever (N-VA), die zijn inspiratie uit Rotterdam haalde. Ze waken zowel over de sociale cohesie als over de veiligheid van hun wijk. ‘Door corona liepen de frustraties bij sommige jongeren hoog op, wat zich vertaalde in allerlei vormen van overlast’, zegt Van Roost. ‘De eerstelijnsaanpak van Young Fenix leek me ideaal om druk van de ketel te halen. Dat de straattherapeut met zijn kennis van de sociale kaart kan doorverwijzen, is een bij- komende troef. Faissal staat natuurlijk op zijn onafhankelijkheid, maar hij houdt me wel op de hoogte van wat er leeft onder de jongeren.’

We lopen door het Jeugdcentrum Kiel, het polyvalente complex aan de Sint-Bernardsesteenweg dat met Vlaams en Antwerps belastinggeld werd in- gericht voor Shihame El Kaouakibi’s dansschool Let’s Go Urban. Op twee pingpongende jongeren na valt er geen leven te bespeuren. Misschien toeval, maar feit is dat het centrum sinds de ondergang van Let’s Go Urban naar een nieuw elan zoekt. Behalve een schok voor de Wetstraat was dat een zware klap voor het Kiel. De door de A12 doormidden gesneden wijk met 27.000 inwoners kan een wervend project goed gebruiken. Het Kiel worstelt met een knoert van een imagoprobleem dat gevoed wordt door armoedestatistieken. Nergens in Antwerpen is de gemiddelde bevolking jonger, ligt het mediaaninkomen lager en de werkloosheid hoger, groeien er meer kinderen op in eenoudergezinnen en wordt er meer schoolse vertraging opgestapeld. Faissal, tweede zoon uit een gezin van zeven met Marokkaanse roots, hoef je het allemaal niet te vertellen. Weinigen konden betere papieren voorleggen voor de delicate functie van straattherapeut op het Kiel. Zijn eigen schoolcarrière ging niet over rozen, maar met bewonderenswaardig doorzettingsvermogen behaalde hij een diploma jeugd- en gehandicaptenzorg en nu volgt hij een bacheloropleiding sociaal werk. Dat jongeren naar hem opkijken, heeft minstens evenveel te maken met zijn sportieve verleden. ‘Ik heb op hoog niveau aan thaiboksen gedaan’, zegt hij. ‘Een gevechtssport geeft hier veel prestige.’

Braemblokken

Het Kiel heeft toeristisch potentieel als openluchtmuseum voor sociale hoogbouw. We lopen langs een van de Braemblokken, zonder meer een topstuk van de collectie. Aan verschillende terrassen bengelen leeuwenvlaggen, de versie zonder rode tong. Oudere autochtonen en nieuwe, veelal jonge Belgen, het is een huwelijk waar dagelijks aan gewerkt moet worden. Er zijn beslist ergere plekken om te wonen dan de fraai gerenoveerde Braemblokken, maar overlast door drugsdealers is er een hardnekkig fenomeen. Zowat 15 procent van Faissals vervolggesprekken heeft met drugs te maken, hij is dan ook de laatste om het probleem te minimaliseren. ‘Maar ik speel geen boeman’, zegt hij. ‘Op mij hoeven ze niet te rekenen om gebruikers de toegang tot een pleintje of het jeugdhuis te ontzeggen. Mijn rol is anders, ik luister naar de jongeren en wijs hen dan op de risico’s van hun gedrag. Gebruiken zorgt voor conflicten thuis en problemen op school, het kost handenvol geld waardoor de verleiding ontstaat om zelf te gaan dealen en het allemaal nog erger wordt. Pas op, ik wil de focus op drugstoestanden niet overdrijven. We nemen een banale ruzie op een pleintje even ernstig. Voor veel jongeren zijn pleintjes een deel van hun leven. Als ze dan worden weggepest door een bullebak met een grote mond of harde vuisten, kan dat een grote impact hebben op hun mentale gezondheid.’

Onze rondleiding eindigt op het ruime Alfons Decockplein, omzoomd door sociale hoogbouw, helaas ontworpen door mindere architecten dan Renaat Braem. Eindelijk leven in de brouwerij: het plein, fraai aangelegd met een voetbalveld en een open speeltuin, wemelt van de jeugd. De twee straattherapeuten beslissen in gespreide slagorde te opereren. Faissal deelt handshakes uit aan een stel opgeschoten pubers van wie hij de hele familiestamboom kent. Naar eigen schatting verloopt 80 procent van zijn contacten op het Kiel met jongeren van Marokkaanse origine, de restgroep is even divers als de Verenigde Naties. Intersectionaliteit in de praktijk betekent dat meisjes op zijn ronde ondervertegenwoordigd zijn. ‘Ze komen gewoon minder buiten’, zegt hij. ‘Velen vinden het bovendien ongemakkelijk om door een man te worden aangesproken. Gender weegt hier zwaarder door dan de diverse achtergrond, het is voor Emma gemakkelijker werken met meisjes van Marokkaanse origine dan voor mij. We zijn trouwens op zoek naar vrouwelijke versterking, want Emma houdt zich niet exclusief met het Kiel bezig.’ Haar aanwezigheid vandaag wordt met een succes bekroond. Ze zit op een muurtje naast een blond meisje, onmiskenbaar de oudere zus van het kind dat zich op de schommel uitleeft. Een kwartier later brengt Emma verslag uit. Het meisje kampt op school met zware pesters, thuis hebben ze het niet breed, ze draagt zorg voor haar zusje met een beperking. ‘Ze was meteen geïnteresseerd in een vervolggesprek’, zegt Emma. ‘Ik stelde voor in Borgerhout af te spreken, maar dat zag ze niet zitten. Dat stellen we vaak vast, jongeren die zich mentaal in hun wijk opsluiten. Geen probleem, heb ik gezegd, ik wil gerust voor jou naar het Kiel komen. Laagdrempeligheid, dat is waar Young Fenix voor staat.’