Saxofonist Wayne Shorter is geen krachtblazer maar een verteller. Een gesprek voor het Audi Jazz Festival.

DE ORGANIZATOREN veranderden van sponsor maar behielden het woord jazz als gemeenschappelijke noemer voor zowat zestig koncerten. De wereldmuziek komt ook nu weer aan bod met figuren als Harry Belafonte of de flamencogitarist Vicente Amigo. Het festival lijkt vooral een revival van de jazz in te luiden. Oude glories als pianist Ahmad Jamal en freejazzpionier en altsaxofonist Ornette Coleman bewijzen hoe jong en vernieuwend hun muziek nog altijd is. In het biezonder Coleman, die met een multimedia-projekt met rap-poëzie, jazz- en funkmuziek en dans zijn allesomvattend “harmolodisch” koncept uit de doeken doet. Jongere goden als gitarist Bill Frisell, saxofonist Joshua Redman en het Belgische “Aka Moon” bewijzen dat de opvolging verzekerd is. Maar dé muzikale gebeurtenis waar iedereen naar uitkijkt is het koncert van het Wayne Shorter Septet.

Tenor- en sopraansaxofonist Wayne Shorter(62) in 1992 voor het laatst in ons land te horen tijdens een koncert ter ere van Miles Davis trok zich gedurende twee jaar terug in zijn huis in Hollywood en komt nu verrassend scherp uit de hoek met de cd “High Life”. Anders dan in de jaren vijftig, toen hij als twintigjarige bij de Jazz Messengers van Art Blakey het bop idioom vernieuwde op een manier die harmonisch aanleunde bij wat John Coltrane deed op zijn saxofoon. En ook anders dan in de jaren zestig, toen hij zich samen met pianist Herbie Hancock, bassist Ron Carter en drummer Tony Williams bij het het legendarische Miles Davis Quintet voegde dat onder meer “Nefertiti” en “Miles in the Sky” op plaat uitbracht. Miles noemde Shorter toen de intellektuele katalysator van de groep. Zijn komposities braken met de traditionele vormstrukturen, ontwikkelden het toongevoel tot een polytonaal begrip en vervingen de strakke beat door een puls die over de maatstreep heen danste. Dat inspireerde Miles en zijn muzikanten tot enkele van de meest kreatieve solo’s uit de jazzgeschiedenis.

In 1970 stichtte Shorter samen met keyboardman Joe Zawinul de fusionband Weather Report, die voor het eerst op een originele manier de jazz samensmolt met pop- en etnische elementen. Dat koncept, waarbij akoestische en syntetische klanken met elkaar worden vervlochten, is ook in “High Life” aanwezig. Opvallend is de kompakte orkestratie die strijkers, houtblazers en koperblazers van de Los Angeles Symphony vermengt met samples van strijkerspartijen van het Tsjechisch Symfonisch Orkest. Shorter, die niet minder dan 75 opnames maakte, bracht de jongste jaren niets meer uit. “High Life” is de eerste cd na een pauze van zeven jaar.

– WAYNE SHORTER : Dat ik al die tijd niets meer wou opnemen, dank ik in de eerste plaats aan het gebrek aan verbeelding van de platenfirma’s om muziek zoals ik die maak op de markt te brengen. Al die tijd heb ik zitten wachten op een goede platenfirma.

– Hebben de nummers van “High Life” een lange rijpingsperiode gehad ?

– SHORTER : De meeste nummers heb ik pas twee jaar geleden geschreven, met uitzondering van “Children of the Night” dat nog dateert uit mijn Blakey-periode.

– Bij het beluisteren van die nieuwe versie van “Children of the Night” is het duidelijk dat er een lange weg werd afgelegd sinds het begin van de jaren zestig.

– SHORTER : In een eerste stadium was “Children of the night” zoals water in de lente en de zomer, in vloeibare toestand, om in de winter in ijs te veranderen, dit om het in ijsblok-beeldspraak (aanstekelijk lachje) uit te drukken. Je kan het ook zien als een kind dat tijdens zijn groei naar volwassenheid van uitzicht verandert.

– Het fusion-koncept van “High life” vertoont veel elementen uit de klassieke muziek, vooral in de orkestratie.

– SHORTER : Vandaag overheerst het gevoel dat alles snel moet veranderen, maar soms is er wel iets dat niet moet weggegooid worden met de rest. Waardevolle dingen die een jeugdig publiek niet meer te zien krijgt. Neem bijvoorbeeld de karakterakteur uit de Amerikaanse film van de jaren veertig en vijftig, zoals Boris Karloff, Bela Lugosi of de Mexicaanse akteur Cantinflas. Ik wou die dimensie in mijn orkestraties stoppen, vermengd met al de nieuwe elementen die de hedendaagse technologie mij biedt. Weet je, alles wat de klank kan doen bewegen, hem kan doet reizen, is muziek voor mij. Voor mij bestaat er niet zoiets als een akoestische of een elektronische band of wat dan ook.

– Maar waarin is deze muziek dan klassiek volgens u ?

– SHORTER : Klassieke muziek betekent voor mij gevoelens, emoties, muziek gewoon. De term “klassiek” kan op vele zaken worden toegepast. Zo zou ik kunnen zeggen dat het muzikale tema van die Clint Eastwood-film (fluit de eerste maat van het wijsje van “The Good, the Bad and the Ugly”) klassiek is voor mij.

– Op de jongste cd maakt u meer gebruik van uw sopraansaxofoon om te soleren.

– SHORTER : De reden hiervoor ligt in de textuur van de orkestratie. Het timbre van de tenorsaxofoon dreigde hierin te verzwelgen. Je kan natuurlijk de plaat zo mixen dat de tenor apart gehouden wordt van de orkestpartijen, maar dat leek mij onnatuurlijk. Je kent dat soort stereo-opnames, waar de ritmesektie in één richting geduwd wordt, het orkest in een andere en de houtblazers links en de kopers rechts. Ik wil de verschillende elementen van de muziek, zoals in het leven, allemaal samen zetten. Waar de tenor toch soleerde, had ik het gevoel een dolfijn te zijn in een oceaan, die nu en dan, gloops ! gloops !, boven komt en dan opnieuw de diepte induikt, zoiets als de onderbreking van een drama.

– Met de sopraansaxofoon geeft dit dan weer een ander gevoel.

– SHORTER : De sopraan kan uit de oceaan oprijzen en boven op de kompakte harmonische progressies zeilen. Ik gebruik het woord kompakt, maar het is tezelfdertijd ook doorzichtig.

– De orkestratie die u onder het solowerk weeft, steekt erg af tegen de traditionele pianobegeleiding.

– SHORTER : Het geeft de solist heel wat meer vrijheid. Je bent niet meer afhankelijk van één persoon die beslist waar je moet aanwezig zijn. Als je werkt met verschillende stemmen, word je verschillende personen en je moet je beslissing om hier of daar te spelen, delen als een meervoudig iemand. En zo kreeg ik het gevoel dat ik in de schoenen van twintig verschillende personen stond.

– Anderzijds wordt de solist voortgestuwd door een dwingende beat en de oerstevige bassgroove van Marcus Miller. Was dat zijn idee ?

– SHORTER : De baslijnen stonden al op partituur nog voor Marcus werd aangezocht als producer. Maar van zodra hij de computerversie hoorde, wilde hij onmiddellijk de baspartij spelen.

– Van in het begin werd u vergeleken met John Coltrane. In de Quincy Troupe-biografie van Miles Davis staat dat Coltrane de eerste was die u heeft aanbevolen bij Miles. Hoe leerde u hem kennen ?

– SHORTER : Tijdens mijn legerdienst werd ik driemaal vrijgesteld om op te treden met pianist Horace Silver. De derde keer was in New York City. Tijdens de pauze kwam een dame mij opzoeken met de mededeling dat haar echtgenoot me wou ontmoeten. Ik kende haar niet en het was Horace die mij vertelde dat het Naïma Coltrane was. John Coltrane kwam me daarop begroeten en nodigde me uit bij hem thuis, en ik ben daar uiteindelijk een hele week gebleven.

– Wat stond hem dan zo aan in uw manier van spelen ?

– SHORTER : Wat hem aantrok, zo heeft hij trouwens zelf verteld, was “de manier waarop ik eieren roerde”. (Shorter verheft de stem en geeft een imitatie van Coltrane ten beste) “Wel wel, daar is een jonge kerel die net zijn legerdienst achter de rug heeft, een saxofonist uit New Jersey, en hij speelt alsof hij eieren aan het roeren is”. En toen degene die hij aansprak begon te lachen, voegde hij eraan toe : “O lach niet, het is de manier waaròp hij eieren roert… ” Dat was een doordenkertje dat me geholpen heeft om mijn eigen weg te vinden.

– En dan was er ook Miles Davis. Dat moet wel wat geweest zijn om met hem te spelen.

– SHORTER : Iedere avond was als kerstmis (verheft zijn stem) én oudejaarsavond. Je wist nooit wat er ging gebeuren, alles was open. Zoiets als de totale vrijheid, maar dit omdat er een heel pak regels bestonden, regels die een weg vormden die je moest herkennen en dan… overtreden. Weet je, het was zo mooi om de regels te overtreden dat het een kunst werd.

– Miles heeft u wellicht heel wat geleerd.

– SHORTER : Wat ik vooral leerde is dit : als je muzikaal snel wilt zijn zo van (zingt een scatfraze) doobedoobebop als je een publiek in de ban wil krijgen van je muziek, dan is het de kunst om rustig te spelen. (Imiteert het schorre stemgeluid van Miles) “Take your time !, take your time ! “, iets wat hij zei tegen alle jonge musici die met hem speelden.

– Nu speelt u op uw beurt met jonge musici. Vaak komen die uit de rockscène.

– SHORTER : Het zijn musici die een vorm van geduld in zich dragen. Tracy Wormworth speelde tot nog toe iets anders dan wat zij als bassist in mijn septet zal doen, en ook drummer Will Calhoun wil iets doen wat buiten de sfeer van “Living Colour” ligt. Ik denk dat wie goed met een wagen of een jeep kan rijden, ook wel een jet kan besturen.

– En Rachel Z ?

– SHORTER : Zij was een sleutelfiguur voor de plaat. Zij wijdde zich volledig aan het orkestraal gedeelte zonder ooit te improvizeren, omdat ze besefte dat terwijl zij speelde, haar handen iets zouden gedaan hebben op het klavier dat niet van haar kwam. Maar nu de plaat af is, zijn haar handen, en ook de mijne, terug vrij. Het eten is gaar en het kan opgediend worden in de vorm van een live optreden, en we zullen dan wel zien wat iedere muzikant te vertellen heeft met de muzikale ingrediënten waar hij “on stage” zal op reageren.

– Dat narratieve is ook wel een opvallend kenmerk van uw saxofoonspel. Veel saxofonisten zijn enkel powerblazers, maar u vertelt er een verhaal over.

– SHORTER : Ja, en vooral de onbeperkte elementen in een verhaal die het soort van kracht en het inzicht in die kracht vertolken, eerder dan de kracht op zichzelf. De kracht van de wijsheid, van de nieuwsgierigheid, van het zich goed voelen, de kracht in al haar dimensies.

Francis Cromphout

The Wayne Shorter Septet, donderdag 9 november om 20 u. in het Lunateater in Brussel.

Wayne Shorter, “High Life”, Verve 529 224-2.

Wayne Shorter : “Het was zo mooi om de regels te overtreden, dat het een kunst werd. “