VU, VLD en Agalev moeten aan de kiezer duidelijk maken dat ze na de verkiezingen samen willen besturen. Bert Anciaux (VU) over oud en nieuw beleid en over de beweging ID 21. Een gesprek.
Het is nooit eerder gezien. Een partijvoorzitter die voor negen maanden opstapt om een beweging op te richten die nadien in een alliantie met zijn eigen partij naar de verkiezingen stapt.
Daarmee is Bert Anciaux bezig. Hij liet het voorzitterschap van de Volksunie (VU) tot september over aan Patrick Vankrunkelsven.
Intussen hoopt Anciaux een alliantie tot stand te brengen tussen de VU en de beweging ID 21, die hij uit de grond probeert te stampen. Met instemming van de VU zoekt hij contact met de heterogene groep van politieke vernieuwers. TriAngel, het Centrum voor Politieke Vernieuwing (met jonge Agalev’ers en VU’ers), de Antwerpse advocaat Bruno Schoenaerts (ex-VLD), Xavier Decremer van de seniorenbeweging, André-Emiel Bogaert van de Vrije Democraten Aalst (ex-VLD) en leden van Wit en Stem betuigden hun steun.
Allen vinden ze Anciaux best te pruimen, zijn partij doorgaans veel minder. Geen erg, zegt Anciaux. Het gaat om een alliantie, niet om een nieuwe partij. De VU blijft bestaan. Maar om politiek zwaarder te wegen, trekt ze samen met anderen naar de stembus. Anciaux gelooft in een bundeling van de vernieuwing.
Naast ID 21 groeiden er de laatste maanden initiatieven rond mensen als Paul Marchal (Partij voor Nieuwe Politiek) of de Antwerpse ondernemer Roland Duchâtelet (Vivant). Vorige zaterdag overlegden ze een eerste keer in Oostende.
ID 21 kondigt zich aan als postideologisch. De traditionele partijstructuren zijn voorbijgestreefd. De partij van de volgende eeuw is een netwerk waarin communicatie en dialoog belangrijker zijn dan een strak partijprogramma. Rond thema’s ontstaan wisselende clusters van mensen die hun bijdrage aan de politieke besluitvorming leveren.
Voorts vertrekt ID 21 van de rechten van de burgers : recht op dienstbaarheid, recht, eerlijkheid, veiligheid, gezonde leefomgeving, arbeid, onderwijs, menswaardig bestaan, identiteit en verscheidenheid. Daar kan weinig volk tegen zijn. Mis, vindt Anciaux. Het komt er in de eerste plaats op aan om het vertrouwen tussen de mensen onderling en tussen de mensen en de overheid weer te herstellen.
BERT ANCIAUX : Er zit veel energie bij de bevolking en, anders dan veel politici, heb ik een zeer sterk vertrouwen in de mensen. Te veel politici nemen de mensen niet ernstig. Dat is gevaarlijk want als we het ongenoegen en de hoop niet kanaliseren, stevenen we recht op een pikzwarte zondag af. Dan wordt het Vlaams Blok slapend rijk. Tegelijk is het nodig om de huidige meerderheid van christen-democraten en socialisten te breken. Deze meerderheid is er alleen op uit om macht te behouden. De regering holt achter de feiten aan. Helemaal volgens de leuze van premier Jean-Luc Dehaene (CVP) doet ze niets tot de problemen acuut zijn.
Wat leerde u sinds de Witte Mars van oktober 1996 ?
ANCIAUX : Alles is sindsdien in beweging, behalve de politieke wereld. De mensen willen bij de besluitvorming en het politieke debat worden betrokken. Maar politiek bewoog er niets. We poogden samenwerkingsverbanden tot stand te brengen, in zaal F maar ook daarbuiten. Er was het Sienjaal (van Maurits Coppieters en Norbert De Batselier). Onder het voorzitterschap van Herman De Croo (VLD) waren er bij de VLD pogingen om iets nieuws te proberen. Er was Johan Van Hecke (ex-CVP-voorzitter). Agalev’ers vroegen mij uitdrukkelijk : laat ons naar iets nieuws streven. Maar ze voegden eraan toe : wij durven niets ondernemen. Iedereen is voor beweging, maar blijft op zijn plaats.
U begint met uw beweging net op het ogenblik dat het met de VU behoorlijk goed gaat. De partij is verjongd, vrij eensgezind, durft zich over maatschappelijke thema’s uitspreken.
ANCIAUX : Zo’n operatie is alleen geloofwaardig als de partij het goed stelt. Dit mag geen vlucht zijn. Ik behoor niet tot de ratten die het zinkende schip verlaten. Integendeel, ik blijf VU’er en Vlaams-nationalist.
U roept op het congres van november uw partij op om u te steunen en enkele dagen later treedt u tijdelijk terug als voorzitter en begint u met een politieke beweging.
ANCIAUX : Ik heb aan het congres gezegd : ik heb u nodig voor een nieuwe VU, een nieuw Vlaanderen in een nieuw Europa. Daarmee ben ik bezig. De VU is intern volledig vernieuwd. Het enige wat ontbrak, was het besef dat de partijstructuren moeten worden aangepast. Met wat ik doe, laat ik mijn eigen mensen niet in de steek. Dat is een kwestie van eerlijkheid. Ik ben geen Jaak Gabriëls (ex-voorzitter die naar de VLD overstapte).
We weten dat veel mensen terughoudend staan ten opzichte van de bestaande partijen. We mogen niet naïef zijn : elke politieke partij deelt in de klappen, boet aan geloofwaardigheid in. Maar precies omdat ik geloof in de mondigheid, de kennis en de betrokkenheid van de mensen, heb ik deze moeilijke stap gezet. Het was veel gemakkelijker om in het secretariaat van de VU, door 35 mensen omringd, rustig de volgende verkiezingen voor te bereiden. De VU zou bij die verkiezingen zeker stemmen winnen. Maar we zouden nooit voldoende wegen om een echt ander beleid tot stand te brengen. Daar gaat het om. We willen weg van de particratie die de verkozenen monddood maakt. Wij vertrekken van fundamenteel andere principes : democratie en respect voor het volk en zijn vertegenwoordigers.
Wat gaf de doorslag : de angst voor extreem-rechts ?
ANCIAUX : Neen. Wat mij drijft, is een enorm optimisme dat het anders kan en anders zal. Ik vertrek niet vanuit angst of frustratie. Sommige vernieuwers die ik respecteer gaan ervan uit dat alles slecht en rot is. Dat is bijlange niet waar. Ik ben ervan overtuigd dat er een bundeling mogelijk is van mensen die het goed menen. Tegen die bundeling, tegen die kracht van een overtuiging dat het anders zal zijn, kunnen geen 25 Boerenbonden of andere machtsstructuren op.
U zegt het zelf : mensen willen worden betrokken bij het beleid, maar niet bij de politiek.
ANCIAUX : Ik ben bijna elke avond op de baan en ben het beu om na elk fantastisch gesprek te horen : gij zijt ne goeie, we geloven in u, maar waarom zit ge in een politieke partij, begin toch iets nieuws. Ik deel dat wantrouwen in de politieke partijen niet. Ik ben het er wel mee eens dat de structuren van de partijen achterhaald zijn. Zo zullen we in de 21ste eeuw niet meer werken. De betrokkenheid van andere groepen buiten de partijen zal veel groter zijn, er zal meer horizontaal overleg zijn. Maar wie niet ziet dat de bevolking huivert voor de partijpolitieke spelletjes en de oneerlijkheid, is stekeblind. We mogen dat terrein niet overlaten aan de kampioenen van de angst.
De klassieke kritiek is dat u uitgerekend met uw beweging de antipolitiek voedt.
ANCIAUX : Neen, verdomme. Dehaene en Tobback doen aan antipolitiek. Dat extreem-rechts wint, heeft met het ongenoegen over hun beleid te maken. Maar ik weet het wel : als ik kritiek heb op de slaafsheid van de parlementsleden in het Rwandadossier, dan heet dat tegenwoordig een daad van antipolitiek. Ik geloof te sterk in de politiek om ze over te laten aan deze slaafjes en hun dictators. Maar toegegeven : ik ben zo bang voor de ideologie van het Vlaams Blok, dat ik vind dat we de bevolking een duidelijk alternatief moeten bieden.
Het programma van uw beweging is zo vaag dat iedereen er kan achterstaan.
ANCIAUX : Dat is niet waar. De huidige machthebbers bewijzen elke dag dat ze een heel andere opvatting over democratie hebben. De invoering van onze integrale democratie zou een radicale breuk betekenen met de machtspolitiek van de voorbije honderd jaar.
Wat zou er dan wel veranderen ?
ANCIAUX : Integrale democratie streeft naar een combinatie van directe democratie en een versterkte vertegenwoordigende democratie. Daardoor groeit er opnieuw geloof in de bevolking en in haar vertegenwoordigers. Parlementairen zouden niet langer met handen en voeten gebonden zijn, niet verplicht worden tegen hun eigen overtuiging te stemmen. Er zou veel debat en overleg komen. In Zuid-Afrika vertelde Johan (Van Hecke, ex-CVP-voorzitter) mij hoe Yoweri Museveni (president van Uganda) met veel overleg een democratie op Afrikaanse leest mogelijk probeert te maken. Jaarlijks gaat hij een maand met de bevolking palaveren, onder de boom. Met een open debat en directe democratie kunnen mensen van mening veranderen en kunnen veel conflicten worden opgelost. Ook de verhouding regering-parlement zou veranderen, mochten de vernieuwende krachten de meerderheid halen. Ik ben zeker dat het zover komt. Dan zou de regering ook uit geloofwaardige figuren bestaan, die opnieuw met hun administratie werken en hun kabinetten afslanken. Er moeten niet minder ministers komen, er moet een ander debat met het parlement komen. Dat zijn ook de ideeën die op het VU-congres over democratie naar voren kwamen : het herstel van de geloofwaardigheid van het gerecht, een dienstbare administratie met één aanspreekpunt per gemeente, een economie die haar verantwoordelijkheid opneemt voor de bevolking, arbeid als een meerwaarde en dus minder belast.
De Vlaamse Beweging maakt geen deel uit van uw nieuwe beweging.
ANCIAUX : Dat is een keuze. Het is niet mijn bedoeling om de VU te verzwakken. ID 21 streeft naar een bundeling van losse krachten die bereid zijn om in een alliantie met de VU te werken. De VU is een Vlaams-nationale partij en werkt in de Vlaams-nationale beweging. Patrick Vankrunkelsven zal de komende maanden de banden met de Vlaamse Beweging aanhalen. Als er een alliantie tussen ID 21 en VU komt, dan zal die steunen op openheid en vertrouwen. Dit is geen verruiming van de VU, maar het is ook niet de bedoeling om de positieve krachten verder te versnipperen. Dat zou een te groot cadeau aan Tobback en Dehaene zijn.
Het blijft een vreemde combinatie : de VU die samen optrekt met TriAngel, in één naam genoemd met de unitaire Coudenberggroep.
ANCIAUX : TriAngel is niet de vertegenwoordiger van het Belgisch unitarisme. Er worden te veel etiketten gekleefd, zonder dat er naar elkaar wordt geluisterd. De mensen van TriAngel met wie ik praat, vinden ook dat het niet verder kan met het huidige België en dat Vlaanderen meer bevoegdheden moet krijgen. Onze basistekst stelt dat Vlaanderen boven België gaat, de gemeente boven Vlaanderen en de bevolking boven de gemeenten. Dat is de vertaling van de integraal-federalistische visie van de VU. Dat is mijn volksnationalisme. Het komt erop aan om met ID 21 een beeld van Vlaanderen in Europa te schetsen dat daaraan niet tegengesteld is, en dat plaats biedt aan geborgenheid.
Komt het tot een alliantie tussen ID 21 en VU ? Veel mensen in de alliantie hebben het niet op de VU begrepen.
ANCIAUX : We zijn nog maar bezig met de eerste fase : de uitbouw van ID 21. Maar ik heb nooit onder stoelen of banken gestoken dat het tot een bundeling tussen VU en ID 21 moet komen. Het zou dom zijn om daarvan af te stappen. In ieder geval is het niet de bedoeling om ID 21 en VU tot één partij om te vormen. We willen ons in een alliantie aan de kiezer aanbieden, mogelijk met nog andere partners.
Hoe breed kan zo’n alliantie zijn ? ID 21 is niet alleen met nieuwe bewegingen bezig.
ANCIAUX : Daar kan ik vandaag geen uitspraak over doen. Wat ik weet, is dat voor de verkiezingen een aantal stromen moet samenvloeien, en dat ook na de verkiezingen een aantal stromen zal moeten samenvloeien. Welke stromen wanneer samenvloeien, weet ik niet.
De versnippering van vandaag is de voorbode van een bundeling ?
ANCIAUX : Absoluut. De bundeling komt er en wordt veel groter dan de huidige meerderheid lief is.
Die meerderheid van CVP en SP reageert wat minachtend op de vernieuwing.
ANCIAUX : Tobback doet niets anders dan blaffen en Dehaene is zo bang dat hij zijn partij waarschuwt om niet in paniek te geraken. Positief is dat de voorzitter van de CVP-jongeren waarschuwt voor de zelfgenoegzaamheid. Er beweegt veel en dat is positief, al besef ik dat ik al een paar keer misbruikt ben in spelletjes, onder meer door Agalev. Maar mijn ontgoocheling zal nooit groter zijn dan het geloof dat het zal werken.
Patsy Sörensen leek wel een voetballer in volle contractbespreking. Door interesse voor ID 21 te laten blijken, hoopte ze op een goede plaats op een Agalev-lijst.
ANCIAUX : Ik heb daarbij grote ogen getrokken. Maar voorts was het gesprek met Sörensen zeer goed. Dit soort gesprekken ligt zeer gevoelig, ook omdat onder meer VU’ers Sörensen als een marxiste of een trotskiste afschilderen. Sörensen is in Antwerpen wel met dezelfde zaken bezig als ik in Brussel. We werken allebei graag rond maatschappelijke uitsluiting.
Is de alliantie niet te veel bezig met de wijze waarop de democratie functioneert, en minder met de inhoud van het beleid ?
ANCIAUX : De vorm heeft met de inhoud te maken. Het herstel van het vertrouwen is de eerste stap naar een betere samenleving. Onze mensenrechten moeten in concrete voorstellen aan de bevolking worden voorgelegd. Met onze directe democratie willen wij juist opnieuw het debat aangaan. Het klinkt wat simplistisch, maar de verkiezingen van de jongste vijftig jaar gingen nooit om inhoud, altijd om macht. De volgende keer zullen de mensen voor inhoud en geloofwaardigheid kiezen. Maar we kunnen alleen de verkiezingen winnen, als voor ons stemmen ook nuttig is. Met een bundeling tonen we de mensen dat het kan veranderen, want de versplintering is in het voordeel van de huidige meerderheid. Dat speelde bij mij een grote rol. Ik ben bijna zes jaar voorzitter van een politieke partij en zit drie jaar in het parlement. Na die tijd wil ik meer zijn dan een sympathieke jongen. Ik wil bewijzen dat ik het ook concreet kan veranderen. Op het terrein.
Daarvoor moet u macht verwerven.
ANCIAUX : Invloed, stemmen.
De VU is te klein ?
ANCIAUX : De VU kan tien, twaalf procent halen. Maar we hebben zeker vijftien procent nodig om te wegen als een partner in een nieuw beleid. Zelfs dat volstaat wellicht niet. Daarom moeten we, voor de verkiezingen, aan de mensen zeggen met welke partners we welk beleid willen voeren. De bevolking moet de keuze krijgen tussen het oude en het nieuwe beleid.
Aan welke partijen denkt u dan ? Wellicht niet aan CVP en SP.
ANCIAUX : Spijtig genoeg is bij hen de wil tot verandering niet aanwezig. Bij VLD en Agalev leeft dat wel. Agalev en VLD zijn onze partners in een nieuw beleid.
VLD, Agalev en VU moeten er zich toe verbinden om na de verkiezingen samen over een meerderheid te praten ?
ANCIAUX : Juist. Dat zou een revolutie zijn in België, want tot nu toe konden de christen-democraten bijna altijd hun partner kiezen. Wellicht moeten we na de verkiezingen dan nog met een vierde partij over een meerderheid praten.
En dan maar hopen dat de partners ook na de verkiezingen hun woord houden.
ANCIAUX : Het mag naïef klinken, maar ik heb nog altijd vertrouwen in bepaalde mensen.
Neem VLD-voorzitter Guy Verhofstadt. Met hem ging u in Brussel samenwerken. Hoeveel dagen heeft dat geduurd ?
ANCIAUX : Ik doe mijn hoed af voor Verhofstadt, want de VLD zit dankzij hem nog altijd niet in de Brusselse regering. Verhofstadt heeft klaarblijkelijk de duidelijke wil om de vijf punten waarover VLD en VU het eens waren, te laten uitvoeren vooraleer in de Brusselse regering te stappen. Dat is een test voor zijn geloofwaardigheid.
U bent net terug van een week vakantie in Zuid-Afrika. Daar heeft u ook met Johan Van Hecke gepraat.
ANCIAUX : Ja, al was het in de eerste plaats een privé-reis met mijn vrouw. Johan heeft me zeer boeiend over Afrika verteld. Maar naar de toekomst is niets uitgesloten.
Van Hecke blijft weg tot na de verkiezingen die in juni 1999 zijn voorzien. Of ontving u andere signalen ?
ANCIAUX : Hij gaf daar geen andere signalen over, maar mijn aanvoelen is dat niets uitgesloten is.
Zijn er contacten met andere mensen uit CVP en SP ?
ANCIAUX : Neen, maar daar zitten wel veel eerlijke mensen die het spel van hun partij beu zijn.
Tot nu toe verzamelde u alleen individuen en kleine groepen.
ANCIAUX : Ik ben bezig om, iets minder mediatiek, gesprekken aan te knopen met de academische en de kunstwereld, en met schepenen en burgemeesters van lokale lijsten. Ik wil ook vernieuwende ondernemers aanspreken.
Is uw beweging geen organisatie voor niet-georganiseerden, zoiets als een krant maken voor niet-lezers ?
ANCIAUX : Veel van die mensen zijn wel geëngageerd, al vinden ze hun engagement niet altijd politiek. Ik ben lokaal actief in het leefmilieu. Daar ontmoet ik andere mensen dan in de kinderkribbe die we samen openhouden en nog andere mensen dan deze die het eerste Vlaams bejaardenhome in Brussel willen uitbouwen. Maar het zijn wel allemaal mensen met een engagement aan de basis, en allemaal zijn ze op zoek naar een witte paraplu om onder te schuilen. Met hen moeten we een horizontaal netwerk opbouwen dat werkzaam is en toch rekening houdt met de eigenheid van de deelgroepen.
Mensen met witte paraplu’s moeten opletten voor de hond van Tobback.
ANCIAUX : Tobback is gevaarlijker dan zijn hond.
Wat zou het slechtste scenario zijn, na negen maanden ?
ANCIAUX : Als ik misluk, is mijn kans verkeken. Dan is het voorbij. Vandaar dat het voor mij veel comfortabeler was om gewoon voorzitter te blijven. Dan was ik straks zeker verkozen en was de VU versterkt uit de verkiezingen gekomen. Het kan idealistisch of naïef klinken : het gaat me niet om mijn positie.
Op de persconferentie waarop ID 21 werd voorgesteld, was de lof aan uw figuur opvallend. U werd net niet zalig verklaard.
ANCIAUX : Was het zo erg ? Als dat zo is, is dat gevaarlijk. Maar die kritiek kreeg ik ook in de VU.
Breekt u de coalitie in 1999 ?
ANCIAUX : Dat moet. Dat moet. Ik maak geen kinderen om ze in een vieze samenleving te laten opgroeien.
Peter Renard
BERT ANCIAUX STELT ID 21 VOOR : Tegen de overtuiging van mensen van goede wil kunnen geen 25 Boerenbonden of andere machtsstructuren op.
OP BEZOEK BIJ AGALEV : Ik ben door Agalev misbruikt, maar de groenen zijn onmisbaar in een nieuw beleid.
GUY VERHOFSTADT OP DE VLD-NIEUWJAARSRECEPTIE : Ik doe mijn hoed af voor Verhofstadt. Dankzij hem zit de VLD nog altijd niet in de Brusselse regering.
