Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Suy, de kamer van inbeschuldigingstelling buigt zich binnenkort over de klacht tegen de Israëlische premier Ariel Sharon. Wordt dat de definitieve doodsteek voor de Belgische genocidewet?
Erik Suy: Het zijn eigenlijk twee wetten. Eén uit 1993 waarmee de verschillende Geneefse Verdragen uit 1949 in wet zijn omgezet, en een amendement daarop uit 1999 dat aan het lijstje met misdaden ook volkerenmoord toevoegde. De genocidewet gaat uit van het principe dat de universele jurisdictie door België wordt aanvaard. De Belgische rechterlijke macht is bevoegd om personen, zowel Belgen als buitenlanders, te vervolgen wegens misdrijven tegen de menselijkheid, waar ook ter wereld ze zijn begaan. Op basis daarvan zijn meerdere klachten ingediend tegen publieke personen, zoals Ariel Sharon, Augusto Pinochet, en de gewezen Congolese minister van Buitenlandse Zaken Yerodia Ndombasi.
Het Internationaal Gerechtshof heeft in februari uitspraak gedaan in een zaak die door de Congolese staat aanhangig was gemaakt. De Belgische onderzoeksrechter Damien Vandermeersch had een internationaal arrestatiebevel tegen Yerodia uitgevaardigd wegens aanzetten tot volkerenmoord, maar volgens de Congolezen genoot hij op het moment van de klacht immuniteit als minister. Het hof heeft die stelling gevolgd. Maar ondertussen is Yerodia geen minister meer, het heeft mij verbaasd dat er niet onmiddellijk een nieuwe klacht is ingediend. De redenering van het Internationaal Gerechtshof is uiteraard ook van toepassing op premier Sharon. De klacht tegen hem zal dus, op zijn minst voorlopig, zonder gevolg blijven.
Kan het nieuwe Internationaal Strafgerechtshof een dergelijke klacht behandelen?
Suy: Alleen als ze gericht is tegen een inwoner van een staat die het oprichtingsverdrag ervan geratificeerd heeft. De Verenigde Staten en Israël hebben dat niet gedaan, omdat ze de bevoegdheid van een internationaal hof over hun soldaten niet aanvaarden. Ze hebben wel het oprichtingsbesluit ondertekend. Bill Clinton heeft dat gedaan enkele uren vóór hij het bewind aan George W. Bush doorgaf. Maar dat was meer een tactische zet om bij het vastleggen van de werkingsmodaliteiten betrokken te kunnen blijven. Er moeten nog tal van regels en procedures worden opgesteld vooraleer het nieuwe hof effectief aan de slag kan. Zowel de VS als Israël willen daarbij een vinger in de pap houden, ook al ratificeren ze niet. De Amerikanen hebben die tactiek vaker toegepast, bijvoorbeeld in het Internationaal Verdrag over de Zeewateren. Daar hebben ze veertien jaar genegotieerd tot ze hun zin kregen.
Frankrijk duizelt na van de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Een bevestiging van de ruk naar rechts in de EU?
Suy: De pendel was naar links uitgeslagen, en slaat nu weer terug naar rechts. Maar in Frankrijk is het scenario niet af. Tenzij Jean-Marie Le Pen voor een tweede mirakel zorgt, zal Jacques Chirac wel met grote meerderheid verkozen worden, nu links zich gedwongen ziet om voor hem te stemmen. Maar voor de parlementsverkiezingen van juni ligt alles open. Want het is plotseling afgelopen met de flauwe campagne tussen twee grijze kandidaten van wie de programma’s niet eens zoveel verschillen. Waardoor er slechts een geringe opkomst was in de eerste ronde, wat mee aan de basis lag van het verrassende resultaat.
Herenigt en herstelt links zich vóór half juni, dan kan Frankrijk nog een van de uitzonderingen worden binnen de EU. Anderzijds is het afwachten hoeveel vertegenwoordigers het Front National naar de Assemblée kan sturen, met als inherente vraag of de gematigde rechtse partijen eventueel de schutskring tegen het Front durven opheffen om een rechtse meerderheid te vormen.
Binnen de socialistische internationale wordt alvast alle hens aan dek geroepen om het stijgende succes van extreem-rechts in Europa te stoppen. Mijn angst is dat het in Frankrijk de komende weken tot gewelduitbarstingen komt. Dat zou extra koren op de molen zijn voor Le Pen, die heeft geprofiteerd van het onveiligheidsthema dat de campagne heeft beheerst. En de onveiligheid zal uiteraard niet opgelost worden in een maand tijd.
De ruk naar rechts komt op het moment dat de Europese Conventie aan een nieuwe blauwdruk voor de EU moet sleutelen, en dat de eerste fase van de uitbreiding voor de deur staat.
Suy: Le Pen is uitgesproken tegen de EU, maar er woeden al langer dan vandaag anti-Europese krachten. Kijk maar naar de houding van de Britten, en naar referenda in Ierland, Zweden en Denemarken. Of de uitbreiding nodig en wijs is, blijft een prangende vraag. Beantwoordt ze aan het doel dat de founding fathers voor ogen hadden? Leidt ze niet tot een verzwakking van het communautaire idee, in plaats van naar een versterking? Uitbreiding of verdieping, waarmee is de EU het meest gebaat? De twee samen lukt niet, zeker niet omdat nieuwe lidstaten tijd nodig hebben om zich in en aan te passen.
Ik vrees dat we naar een Unie gaan waarin op een hele reeks regels en afspraken uitzonderingen zullen worden bedongen. Dat is nu al zo en schaadt het idee van één Europees beleid. Ook voor een gemeenschappelijke buitenlandse politiek blijft het er somber uitzien. Javier Solana en Chris Patten reizen dan wel met de premier en de minister van Buitenlandse Zaken van het voorzittende land de wereld rond, wat op zichzelf al geen indruk van grote eensgezindheid geeft, maar als puntje bij paaltje komt, blijven de leiders van Engeland, Duitsland en Frankrijk telkens weer cavalier seul spelen. De Europese Unie kan internationaal geen rol van betekenis spelen, zolang die interne verdeeldheid niet is weggewerkt. Hoe dat moet met nog eens vijf of tien nieuwe lidstaten is mij niet duidelijk. Het zijn de kleine EU-landen die aandringen op meer Europa, de grote zweren bij l’Europe des patries.
In het Midden-Oosten begint het Israëlische leger zich langzaamaan terug te trekken uit de Palestijnse gebieden. Maar het kwaad is geschied, Colin Powell heeft daar weinig aan veranderd.
Suy: President Bush heeft op een bepaald moment nochtans harde taal gesproken. Israël moest zich terugtrekken, en hij meende wat hij zei. Maar de volgende ochtend klonk hij al minder beslist. Israël heeft zich niet teruggetrokken en heeft de infrastructuur van de Palestijnse autoriteit doelbewust verwoest: het vliegveld, de kantoren van de politie, de gebouwen van de overheid… allemaal opgetrokken met ruime financiële steun van de EU, en onder onze neus vernield zonder dat daartegen veel protest is geuit. Aan iedereen die de oprichting van een Palestijnse staat als noodzakelijk voor een vredesregeling beschouwt, heeft Sharon laten zien wat hij daarvan denkt.
De Amerikanen hebben hun eis tot terugtrekking snel afgezwakt tot de oproep aan de Israëlische troepen om ‘beheerst’ te blijven in hun optreden. En het VN-onderzoek naar de mogelijke slachting in Jenin wordt gehinderd door allerlei vertragingsmanoeuvres. Het onderzoeksteam zit klaar in Genève, maar zowel Israël als de VS maken bezwaar tegen bepaalde leden ervan. Het gevaar is niet denkbeeldig dat sporen en bewijzen intussen verdwijnen of vernietigd worden. Bovendien gaat het niet om een onderzoekscommissie, die als taak heeft verantwoordelijken of schuldigen aan te wijzen, maar slechts om een facts finding commission. Dat verklaart waarom de Amerikanen in de Veiligheidsraad geen veto hebben gesteld. Verwacht geen zwaar rapport tegen Israël, en zeker geen voorstel voor sancties of schadeloosstellingen.
De VS hebben hun plannen om Irak aan te vallen even moeten uitstellen door het conflict in het Midden-Oosten.
Suy: Ik denk niet dat het Midden-Oosten ze vertraagd heeft, het gaat nu eenmaal om een enorme operatie. Wat is het uiteindelijke doel van de aanval? Het regime omverwerpen, zoals in Afghanistan is gebeurd? Dat vergt de opbouw en inzet van een massale troepenmacht, en daar is tot nu toe niet veel van te merken, of het zou stiekem gebeurd moeten zijn. De mentale beslissing om Irak aan te vallen is in de hoofden van de Amerikanen blijkbaar genomen, het komt erop aan het juiste moment of de juiste aanleiding te vinden. En de juiste bondgenoten. Want ook al zouden de Amerikanen liefst alleen optreden en dat militair ook kunnen, ze moeten toch proberen sympathie te kweken, zeker in de Arabische wereld. Het was geen toeval dat na 11 september meteen een link werd gesuggereerd tussen Saddam Hoessein en het al-Qaedanetwerk. Dat zou een Amerikaanse ingreep gerechtvaardigd hebben. Maar als de VS ook hier unilateraal optreden, rijzen stilaan vragen over de transatlantische samenwerking, waaronder de NAVO. De VS moeten ook uitkijken met Rusland, dat ze niet helemaal over het hoofd mogen zien.
Ze hebben ondertussen wel de Braziliaan José Bustani doen afzetten als directeur-generaal van de OPCW, de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons. Hij wou Irak bij zijn organisatie betrekken, en dat wilden de VS niet.
Suy: De term ‘mismanagement’ is altijd welgekomen als een niet langer gewenste hoge ambtenaar de laan moet worden uitgestuurd. Dat is ook gebeurd bij de Unesco en de Wereldgezondheidsorganisatie. Bustani is een ambtenaar en wordt geacht de richtlijnen van de politieke vertegenwoordigers uit te voeren, niet om zelf politiek getinte initiatieven te nemen. Door het opnemen van Irak zouden de technische inspecties van de chemische wapens alvast moeten gebeuren door teams van de OPCW. De VN-wapeninspecteurs die tot nu toe controles in Irak hebben uitgevoerd, horen niet tot de OPCW en de VS willen dat zo houden.
Op verzoek van het Pentagon en de CIA wordt trouwens ook een onderzoek uitgevoerd naar het verleden van de Zweed Hans Blix, de leider van UNMOVIC (United Nations Monitoring, Verification and Inspection Commission). Hij was vroeger directeur-generaal van het Internationaal Atoom Agentschap (IAA) in Wenen, en vanuit die functie betrokken bij de inspectie van het nucleaire arsenaal van Irak. Dat de Irakezen kernwapens zouden maken, zoals de Amerikanen beweren, is uit de rapporten van het IAA nooit gebleken. Vandaar dat de Amerikanen Blix niet vertrouwen, net zo min als Bustani. En blijkbaar volgt de meerderheid slaafs de wil van de Amerikanen. Anders betalen ze niet meer.
De Nederlandse regering heeft ontslag genomen na het rapport over Srebrenica. Worden er ook in de VN lessen getrokken uit Srebrenica en Rwanda?
Suy: Dat is al gebeurd. Zowel in Bosnië, Somalië als Rwanda was de oorzaak van het VN-falen dat de Veiligheidsraad vredesoperaties had gelanceerd op plaatsen waar geen vrede was, een van de voorwaarden voor een peacekeeping operation, en bovendien in een intern conflict. Het handvest van de Verenigde Naties is geschreven voor conflicten tussen staten. Bijna overal waar de VN zich zijn gaan moeien met interne problemen is het slecht afgelopen. In Bosnië, Somalië en Rwanda werden de VN-blauwhelmen alleen maar uitgerust met lichte wapens voor zelfverdediging, zoals dat hoort bij peace keeping. Maar daarmee konden ze niet op tegen het goed uitgeruste Servische leger of tegen de krijgsheren in Somalië. In Rwanda hadden ze misschien meer kunnen doen, hoewel de officiële opdracht daar luidde om de naleving van de akkoorden van Arusha te controleren, niet om strijdende partijen te scheiden.
Maar die lessen zijn binnen de VN al langer getrokken door een commissie van experten. Men spreekt niet meer van peace keeping of peace making, maar van peace operations in het algemeen. En er staat zwart op wit dat de blauwhelmen in de toekomst over voldoende slagkracht moeten beschikken om een tegenstander te verslaan. Dat is een nieuwe filosofie die voortspruit uit de mislukkingen in Srebrenica, Rwanda en Somalië.
Koen Meulenaere
Erik Suy: ‘Als de VS unilateraal blijven optreden, rijzen er vragen over de transatlantische samenwerking.’
