‘POPULISME maakt me bang.’ Het was goed om te zien dat ook Ray Dalio, de oprichter en goeroe van Bridgewater Associates, de angst voelt die over het Westen rolt: u bent bepaald niet de enige die zich zorgen maakt. Bridgewater Associates is het grootste hefboomfonds ter wereld, met een geschat kapitaal van 150 miljard dollar. Dalio’s persoonlijke fortuin wordt door Forbes geraamd op een slordige 16 miljard dollar. Hij sprak zijn angst uit op een conferentie georganiseerd door het nieuwsmedium Bloomberg in het Zwitserse Davos. Tegen een muur van flatscreens met besneeuwde bergflanken gaven ook nog Harvard-econoom Larry Summers en IMF-baas Christine Lagarde uiting aan hun bezorgdheid. ‘Squeezed and angry: how to fix the middle-class crisis’ was de naam van het panelgesprek. ‘Kwaad en in het nauw gedreven’: het is niet de slechtste parafrase van de sentimenten die we ondertussen hebben leren lezen bij de middenklasse, of toch die in het hartland van Amerika. En toen moest de inauguratie van de nieuwe president nog komen.
HET WORLD ECONOMIC FORUM in Davos wordt geregeld de hoogmis van de gevestigde orde genoemd, de plek waar toppolitici en ceo’s elkaar de hand schudden en, in betere tijden, konden kouten over een tegenvallende economische groei of een vervelende verkeersdrempel in de race naar meer globalisering. In het Bloomberg-panelgesprek, dat online te herbekijken is, sloop deze keer een heel andere toon. Lagarde, als topvrouw van het Internationaal Monetair Fonds toch niet meteen de spreekbuis van marxisten of ander extreemlinks gedachtegoed, wees op de groeiende ongelijkheid. In 2013 had ze er al voor gewaarschuwd, zei ze, maar niemand had geluisterd – zelfs in de rangen van haar eigen IMF klonk er felle kritiek toen. Nu hebben de kiezers ook ‘nee’ gezegd, stipte ze aan, zonder enig leedvermaak. Toch klonk haar oproep tot ‘maatregelen die echt helpen’ in het beste geval vaag, en in het slechtste geval als meer van hetzelfde.
DE VERGELIJKINGEN met de jaren dertig zijn al maanden niet meer uit het publieke debat weg te slaan: iedereen spreekt van een ‘crisis’, ‘een keerpunt in de geschiedenis’ of begint zonder al te veel plichtplegingen over Duitsland na de beurscrash van 1929. Ook Ray Dalio had het in Davos over de grootste ‘wealth gap’ sinds de jaren dertig, maar koppelde daar ook de bezorgdheid over het verlies van waarden en normen aan. En econoom Larry Summers, die nog minister van Financiën onder Bill Clinton is geweest, viel Lagarde aan op één punt: ‘de strijd voor herverdeling is niet hetzelfde als populisme’. De nieuwe president van de Verenigde Staten was een held van de ‘conspicuous consumption’, zei Summers: de verkiezing van een fervente voorstander van pracht en praal, inclusief bespottelijke gouden liften, kon bezwaarlijk gezien worden als een schreeuw om herverdeling.
DAARMEE LEGDE HIJ de vinger op de wonde: wie de successen van ‘populistische’ politici louter als een verzet tegen groeiende ongelijkheid ziet, mist hier en daar toch een punt. Het staat vast dat de woede zich óók tegen de one percent richt – Summers zelf sprak over de destructieve gevolgen van belastingparadijzen. Maar het ressentiment ent zich ook, en misschien wel veel onmiddellijker, op groepen aan de onderkant van de samenleving: mensen die van uitkeringen leven, werklozen, migranten. Die woede is pas echt beangstigend.
EEN PLEIDOOI voor meer herverdeling kan een verbindend project zijn, waar het leeuwendeel van een bevolking zich achter kan scharen. Maar het heeft geen zin om verkiezingsoverwinningen van ‘populisten’ louter als pleidooien tegen ongelijkheid te zien. Zulke interpretaties worden ogenblikkelijk ontmaskerd als recuperatie. Volgens Summers gaat het niet zozeer over nijd of jaloezie, maar wel over een verlangen naar nationale eenheid en kracht.
HET WORDT STILAAN duidelijk dat het een combinatie is van de twee: de groeiende ongelijkheid steekt de ogen uit, terwijl onzekerheid over wie en wat we zijn angst en agressie uitlokt. Voor Donald Trump zal het niet makkelijk zijn om een nationale eenheid in het leven te roepen – gesteld dat hij daar werkelijk naar op zoek zou zijn. In Europa komt daar nog bij dat een begrip als ‘nationale eenheid’ nog veel problematischer is, in een unie die van alle kanten onder vuur ligt. Maar het moet mogelijk zijn om op te treden tegen de rancune tegen de zwaksten, tegelijk de excessieve rijkdom te herverdelen en een toekomst op te roepen waarin iedereen zich thuis voelt. We need a dream. Het is uitkijken naar een politicus, een Europese leider, die de kracht, de moed en de verbeelding heeft om die droom vorm te geven.
BERT BULTINCK is hoofdredacteur van Knack.
Het heeft geen zin om de overwinningen van ‘populisten’ louter als pleidooien tegen ongelijkheid te zien.
