Deze week in Antwerpen en volgende week in Brussel wordt betoogd voor ‘humane amnestie’ voor illegalen. De beweging wordt nu vooral gedragen door kerkelijke groepen. Met de warme steun van kardinaal Danneels.
De beweging voor hulp aan illegale migranten, die zich aanvankelijk vooral in de hoek van klein links situeerde, wordt nu meer en meer gedragen door kerkelijke groepen. Priester Didier Vanderslycke was begin jaren negentig de eerste om een structurele werking op te zetten, maar stond toen nog zo goed als alleen. Deze week woensdag is er in Antwerpen een betoging voor ‘hoop op papieren’, met expliciete steun van de Antwerpse bisschop, die zelfs alle katholieke scholen opriep om mee te doen. De sympathiebetoging kwam er na een initiatief van Jan De Volder van de Sint-Egidiusgemeenschap, ‘want als fiscale amnestie voor de rijken mogelijk is, waarom dan geen humane amnestie voor de armen?’.
Ook Kerk en Leven, het parochieblad dat een miljoen lezers telt, roept in een lang dossier op om mee te betogen. Directe aanleiding is de schok die minister Patrick Dewael (VLD) van Binnenlandse Zaken teweegbracht met zijn verklaring dat burgers illegalen bij het parket moeten aangeven en strafbaar zijn als ze hen helpen. Onder de kop ‘van weldoener tot crimineel’ beschrijft Kerk en Leven hoe talloze parochies zich aan deze ‘misdaad’ bezondigen. Zoals priester-arbeider Jef Devisscher in Brugge, in wiens huis een aantal illegalen wonen. De parochiale werkgroep Solidariteit helpt fondsen inzamelen. Samen bekostigen ze onder meer de universitaire studies van een Iraniër.
Initiatiefnemer Jan De Volder zet zich in zijn geschriften scherp af tegen het clichébeeld van profiteurs en onderduikers: ‘Wie de wereld van de illegalen bezoekt, merkt dat het vaak om verrassend goed ingeburgerde families gaat, met kinderen die hier naar school gaan en die ervan dromen het hier te maken. De illegaal lijkt maar zelden op de karikatuur die van hem wordt gemaakt.’ Vooral in Antwerpen heeft de toegenomen repressie de mensen gealarmeerd: ‘In Antwerpen gaan patrouilles in het armste stadsdeel van deur tot deur, zogezegd met een sociaal doel. De politie houdt acties om mensen aan te houden. Ook de controles op tram en bus lijken meer op een verkapte klopjacht op mensen zonder papieren.’
Maar zes jaar geleden werd al eens een regularisatiecampagne doorgevoerd?
DIDIER VANDERSLYCKE (Kerkwerk Multicultureel Samenleven): Dat was een eenmalige campagne, waardoor 50.000 mensen werden geregulariseerd. Sinds 1 januari 2005 wordt ook een ‘stille regularisatie’ doorgevoerd voor mensen die al vier jaar in de asielprocedure zitten. Daarmee zijn tot nu toe nog eens vijf à zesduizend mensen geregulariseerd. Maar toch vielen velen nog uit de boot. Nu willen wij een regularisatie voor wie al drie jaar in een of andere procedure zit. Niet bepaald een radicaal standpunt, want wij vragen geen algemene regularisatie, laat staan open grenzen.
Maar de betoging is wel een kritiek op het restrictieve beleid?
VANDERSLYCKE: Ja, minister Dewael heeft zich beziggehouden met het ‘afblokken’ van vreemdelingen, zoals dat in een van zijn teksten staat. Maar vooral zijn uitspraak over de strafbaarheid van hulp aan illegalen heeft onze mensen diep vernederd. Dat is nog lang niet vergeten. Om nog te zwijgen over het feit dat het niet klopte: de wet laat hulp om humanitaire redenen wel degelijk toe. Het is net zo mooi dat er nog zoveel onderlinge solidariteit is in de volksbuurten en dorpen. Aan de basis déélt men nog met elkaar. Deze betoging is nu het warme antwoord op de kille vernedering van de minister.
Meneer de kardinaal, is er een speciale rol weggelegd voor de Kerk in dit debat?
KARDINAAL GODFRIED DANNEELS: De gewetensgevoeligheid aanscherpen voor wat echt humaan is, is inderdaad een rol van de Kerk. De Kerk is toch de plaats waar het hart wordt aangesproken door noden en problemen, die in de koudheid van het bestuur en management dreigen verloren te gaan. Ik zal nooit vragen om alle illegalen te regulariseren, maar er zijn talrijke gevallen waar diepmenselijk leed door de overheid wordt veroorzaakt. Men moet de schuld dus hogerop zoeken: waarom biedt de staat die mensen, die hier zonder rechten zijn en soms misbruikt worden, niet op een redelijke termijn een antwoord of ze kunnen blijven of niet? Omdat ze jarenlang vastzitten in procedures, is de overheid voor een groot stuk verantwoordelijk voor hun problemen.
Roept u dan op om mee te betogen?
DANNEELS: Ja, ik wil de mensen aanmoedigen en ze laten weten dat ik ze steun. Ik vind het goed en gerechtvaardigd dat mensen op straat komen voor dergelijke schrijnende problemen. Het is het recht en misschien de plicht van katholieke mensen om dat te tonen. Ik zou zelf nooit meestappen omdat ik vind dat dat een taak voor leken is, terwijl wij als bisschoppen andere middelen hebben, zoals het woord. Maar ik ben het helemaal eens met de Antwerpse bisschop en de betoging. Gisteren kwam ik nog een gezin uit Kazachstan tegen, dat al zes jaar hier is en nog niet weet waar het aan toe is. En waar ik zeker tegen ben, is dat gezinnen met kinderen in België opgesloten worden in gesloten centra. Kinderen horen daar niet thuis.
Minister Dewael zegt dat hij ook in gewetensnood is, maar de wet moet toepassen?
DANNEELS: Ik denk dat hij dat moet zeggen, of anders is hij niet loyaal aan zijn eed. Maar er zijn andere groepen, zoals de Kerk, die profetisch mogen zijn, ook al past dat niet in het strikt juridische kader. Je moet dat wel met open vizier doen, niet met sluikse middelen. Het houdt toch ook een zekere morele gevoeligheid wakker. Ik vind het gevaarlijk als het geweten zou inslapen, zelfs rustend op de wet. Hoe kun je een evenwicht vinden tussen het profetische en het wettelijke? In dit geval zit er in die ellenlange procedures iets inhumaans, en daar had men iets aan kunnen en moeten doen.
De minister ging nu nog een stap verder door hulp aan illegalen strafbaar te noemen?
DANNEELS: Humane hulp aan illegalen moét je geven en is een recht van de mens. De vraag is waar de wettelijke grens ligt? Waar is de grens tussen humane hulp en steun aan illegaliteit? Misschien moet de wet dat verduidelijken.
De Parijse aartsbisschop pleitte voor meer rechten voor illegalen, zoals gezinshereniging en gezondheidszorg. U ook?
DANNEELS: Ja, er zijn toch fundamentele mensenrechten, zoals gezinshereniging, werk, huisvesting. Maar je moet tegelijkertijd ook zien of je edelmoedigheid een utopie is of realiseerbaar. Ik heb geen idee hoeveel migranten ons land kan verwerken. Dat is een politieke verantwoordelijkheid.
‘Kerk en Leven’ pleitte voor een ‘profetisch spreken’ door kerkleiders?
DANNEELS: Ik doe dat al. Ik spreek mij uit tegen euthanasie bij demente mensen. Ik spreek mij nu uit over migratie. Dus als profetisch spreken betekent dat je je niet neerlegt bij al te makkelijk aanvaarde evidenties, dan ben ik daar voor. Anders staan we voor een koude wereld, die nog kouder en kouder zal worden. Mensen leven op de toppen van hun zenuwen, de samenleving is jachtig en hectisch, en daardoor neemt de onverdraagzaamheid toe. Er is altijd een zekere schrik geweest voor de andere, maar nu is die andere heel concreet: dat is de migrant die naast je deur woont. Maar als die vreemdeling er niet was, zou men zich misschien tegen zijn Vlaamse buurman keren. De basis is het toegenomen individualisme.
Onverdraagzaamheid is nu ook dat moslims hun woede om de spotprenten uiten door ambassades in brand te steken en mensen te bedreigen?
DANNEELS: Ik denk dat men niet moet spotten met religieuze symbolen, want dan raakt men aan de ruggengraat van de mens. Dat maakt een enorme verzetskracht los. Dat is niet zoals lachen met iemand met een dubbele kin. Je lacht hier met dé moslim. Ik vond de fameuze Maria-affiche met blote borst ook niet nodig, het had niets met het toneelstuk te maken, het was een soort publiciteitsstunt. Maar ik heb er niet tegen geprotesteerd en zeker geen gebouwen in brand gestoken. Het is dus evident dat de reactie tegen de cartoons buiten proportie is. We weten ook niet of die reactie misbruikt wordt door groepen die op ruzie uit zijn. Wat ik sterk waardeer, is dat moslimleiders tussen de mensen gaan staan, zoals in Antwerpen, om de protesten te kanaliseren.
De media laten zich ook bij ons niet onder druk zetten. Persvrijheid betekent ook ‘het recht om te beledigen’, schreven ze.
DANNEELS: Ik vind niet dat er zoiets is als het recht om te beledigen. Er zijn morele grenzen aan de persvrijheid. Ook als je zelf aangevallen wordt, moet je een zekere verdraagzaamheid opbrengen.
U ziet hier niet de ‘clash of civilisations’ in, zoals sommige media?
DANNEELS: Dat zie ik niet. Er is wel een confrontatie tussen beschavingen, maar geen clash. Ik denk dat de islam in Europa zich niet moet aanpassen aan ons moreel verval, maar wel aan de fundamentele scheiding tussen Kerk en Staat. Dat zit helemaal niet in de islam, waar civiel en religieus leven helemaal één zijn. Daarom heb ik ook problemen met de toetreding van Turkije tot de Europese Unie, want daar is de staat wel legaal neutraal, maar het echte land is nog totaal islamitisch. God en de keizer moeten worden gescheiden.
Vorig jaar was een aantal moslims verbolgen omdat u in Keulen zei dat ‘de God van de islam een vlakke muur is’?
DANNEELS: De God van de islam is een unieke, monotheïstische God, terwijl de God van het christendom een drie-eenheid is. Ik bedoelde niet dat het een platte God is, maar dat er geen reliëf en diepte in zit zoals in de God van het christendom. Dat is een groot verschil.
Ziet u migratie en multiculturaliteit als een van dé problemen van de volgende jaren?
DANNEELS: Het is een van de grote problemen en een van de grote kansen. Het is een dubbeltje op zijn kant. Het kan een reuzenprobleem worden – en dan vrees ik voor een rusteloze conflictmaatschappij die voor een stuk zelfvernietigend is. Maar de aanbreng van andere culturen met wederzijds respect kan ook een werkelijke verrijking zijn. Of willen wij eenkleurig blijven? Technicolor zorgde ervoor dat niemand nog terug wilde naar zwart-witfilms. Zo kan het ook met onze samenleving gaan.
Chris de Stoop
