Minzaam maar gereserveerd, en zichtbaar vermoeid door de gebeurtenissen van de afgelopen maanden blikt de jongste premier van België bij een ontbijt in zijn ambtswoning terug op wat zowel een wonderjaar als een kwakkeljaar was: de lastige start van zijn Zweedse coalitie, de straatprotesten en de stakingen die het land verlammen, en niet het minst de persoonlijke tegenslag die hij en zijn vriendin te verwerken kregen. Maar: ‘Ik probeer altijd naar de toekomst te kijken.’

Januari

De nieuwjaarswens van premier Elio Di Rupo voor 2014 is’een rechtvaardiger samenleving’. Hoe schat u op dat vlakde balans van uw voorganger in?

CHARLESMICHEL: Oei, meteen een delicate openingsvraag. (lacht) Dat oordeel laat ik over aan politicologen en historici, maar door maandenlang koppig te weigeren om met de liberalen te onderhandelen draagt hij een grote verantwoordelijkheid voor 541 dagen politieke crisis. Als partijvoorzitter heb ik zijn regering gesteund omdat ons land toen communautaire stabiliteit nodig had. Die is er nu, en mijn regering zal de komende vijf jaar hard werken aan broodnodige sociaaleconomische hervormingen. De vorige regering was daarvoor niet de meest geschikte.

Op 9 januari verbiedt de Franse Raad van State een optreden van de controversiële komiek Dieudonné, die antisemitisme wordt verweten. In België loopt een strafonderzoek tegen hem.

MICHEL: De vrijheid van meningsuiting is uiteraard zeer belangrijk, maar ze heeft ook grenzen. Ik kan met veel lachen, maar niet met zogenaamd humoristische provocaties die alleen tot haat en geweld aanzetten.

In een dubbelinterview met CD&V-voorzitter Wouter Beke vertelt u dat de MR en de CD&V samen een nieuwe regering willen vormen zonder nieuwe staatshervorming. Had u een kristallen bol?

MICHEL: Uiteraard was dat interview een strategische zet, maar we werden vooral gedreven door onze toekomstvisie op een krachtig sociaaleconomisch herstelbeleid. De CD&V en de MR hadden tijdens de communautaire onderhandelingen veruit de meeste risico’s gelopen. Vergeet niet dat Wouter Beke en ik sinds 2007 aanslepende communautaire perikelen hadden meegemaakt. We gaven kiezers de boodschap dat een stem voor onze partijen ‘géén staatshervorming’ betekende, en dat een stem voor de PS of de N-VA het land weer voor jaren kon blokkeren. Die gezamenlijke boodschap was ongewoon, maar het was helemaal geen voorakkoord over een volgende coalitie, zoals commentatoren schreven.

Februari

Facebook bestaat 10 jaar. Bent u een aficionado?

MICHEL: Ik gebruik het uitsluitend professioneel, niet privé. De sociale media hebben de debatten wel veranderd. Het klinkt misschien conservatief, maar ik betreur dat voor de media snelheid belangrijker is geworden dan grondige analyse en genuanceerde berichtgeving. Ik moet als premier afstand nemen van die dagelijkse politieke spelletjes en de grote lijnen bewaken.

Sluit u zich af van de permanente nieuwsstroom en de dagelijkse vloed van kritiek op uw regering?

MICHEL: Ik ben twee maanden premier en heb al geleerd dat er een gigantisch verschil bestaat tussen de echte maatregelen en de perceptie ervan. Sociale media zoals Facebook spelen een grote rol bij foute perceptie. Onlangs was het weer raak. Plots moest ik reageren omdat de N-VA het ministerie van Landsverdediging voortaan ministerie van Defensie wilde noemen. De sociale media meteen in rep en roer, en een volle pagina in Le Soir. Belachelijk. De simpele waarheid is dat die naamsverandering jaren geleden al is beslist door Guy Verhofstadt (Open VLD) en André Flahaut (PS). Het kostte me wel een uur om de media uit te leggen hoe de vork in de steel zit. Puur tijdverlies.

Op 6 februari redt de Italiaanse marine in minder dan 24 uur ruim duizend bootvluchtelingen uit Noord-Afrika. De Middellandse Zee lijkt stilaan een massagraf voor asielzoekers.

MICHEL: Dat zijn diepmenselijke drama’s. Ik ben erg gevoelig voor dat vraagstuk. Als voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking was ik vaak in Afrika, en ik begrijp de mensen die daar de ellende en de armoede willen ontvluchten. We moeten die landen vooral helpen om zich op alle vlakken te ontwikkelen.

In afwachting daarvan trekken EU-landen hun grenzen voor asielzoekers steeds hoger op.

MICHEL: We moeten een goed evenwicht vinden. Maggie De Block (Open VLD) deed dat in de vorige regering, en dat zal ook Theo Francken (N-VA) in deze regering moeten doen. Het is een complex debat, ook door het menselijke leed dat ermee gemoeid is. Er is vooral een sterke Europese coördinatie van het asielbeleid nodig.

De Kamer keurt op 13 februari de uitbreiding van de euthanasiewet goed voor minderjarigen die ondraaglijk en uitzichtloos lijden. België krijgt scherpe kritiek in internationale media.

MICHEL: De stemming was een heel emotioneel moment. Zowel voor- als tegenstanders voelden hoe delicaat ons wetgevend werk is. Ik heb na lang nadenken vóór de wet gestemd, omdat de uitbreiding een extra vrijheid creëert – want de wet verplicht geen enkel individu tot wat dan ook.

De paarse regeringen van Verhofstadt profileerden zich op ethische thema’s. Mogen we van uw regering ingrijpende initiatieven verwachten?

MICHEL: Ik heb niet het gevoel dat zoiets nu de prioriteit van de Belgen is. De bevolking is bezig met werkloosheid en sociale problemen, met pensioenen en fiscaliteit. Maar je weet nooit dat de actualiteit ons dwingt om ethische thema’s op de politieke agenda te zetten.

Maart

Begin maart blijkt dat de Belgen het historische recordbedrag van ruim 251 miljard euro op hun spaarboekjes hebben geparkeerd. Hoe krijgt u dat geld aan het rollen?

MICHEL: Door meer vertrouwen in de economie. Het is toch paradoxaal dat zo veel geld beschikbaar is, maar dat mensen het niet durven te investeren? Daar wil ik hard aan werken met goede maatregelen die onze economie versterken. Hoe? Ik ben er bijvoorbeeld van overtuigd dat we fiscaal te weinig onderscheid maken tussen speculeren en investeren in de reële economie.

Bent u zelf een grote spaarder?

MICHEL: Ik heb een spaarrekening, maar geen aandelen of zo. Mijn centen gaan vooral naar de bank voor de afbetaling van ons huis. Ik ben een echte Belg, zeker? (lacht)

In de nacht van 8 op 9 maart overlijdt opera-intendant Gerard Mortier. Hij trad vaak op als kritische woordvoerder van de cultuursector. De culturele wereld heeft het niet begrepen op uw regering.

MICHEL: Gerard Mortier kende ik wel, maar ik heb hem nooit ontmoet. Cultuur is onmisbaar voor een samenleving. Het is dus positief dat de cultuurwereld zich in het politieke debat mengt. De onrust in de cultuursector is een symptoom van algemene onrust bij de bevolking. We voelen collectief aan dat we op een keerpunt staan en niet verder kunnen met de recepten van de voorbije kwarteeuw die de PS in Wallonië en het hele land toepaste. Wat is het schrijnende resultaat in Wallonië? Werkloosheid, armoede en sociale ellende die mensen doet afhaken. Ik hoop vooral dat we de komende maanden weer kunnen dialogeren over onze maatregelen. De federale regering viseert de cultuursector niet, maar als je in álle sectoren moet besparen, dan onvermijdelijk ook in de cultuursector. Zodra de economie beter draait, zullen er weer meer middelen voor cultuur zijn. Ik zou ook liever geld uitdelen, maar het is er gewoon niet. We hebben ooit regeringen gehad die geld uitgaven dat ze niet hadden. Vandaag dragen we daar de gevolgen van.

April

Griekenland kan op 10 april voor het eerst in vier jaar 3 miljard euro ophalen op de financiële markten. Was dat het symbolische einde van de eurocrisis?

MICHEL: Ondanks alle kritiek zijn de Europese leiders erin geslaagd om weer wat stabiliteit in de eurozone te brengen, maar niet alle problemen zijn opgelost. De volgende jaren moeten we het vertrouwen in de economie herstellen en vooral banen scheppen. Daarnaast staan we voor de moeilijke opdracht om zowel het sociale als het fiscale beleid van de EU-landen beter op elkaar af te stemmen.

Intussen boeken anti-Europese partijen en bewegingen steeds meer succes in Frankrijk, Spanje, Griekenland, Groot-Brittannië en Finland.

MICHEL: De afstand tussen de bevolking en de Europese elite is de voorbije jaren groter geworden. We moeten opnieuw en veel beter het nut en de zin van de Unie uitleggen. De EU is wellicht het mooiste politieke project van de jongste eeuwen dat voor vrede en sociale welvaart heeft gezorgd. Ik hoop dat de Europese Commissie en het Europees Parlement weer dichter bij de bevolking zullen aansluiten, maar dat zal niet in een vingerknip gebeuren.

Paus Franciscus biedt op 11 april zijn verontschuldigingen aan bij de slachtoffers van seksueel misbruik door geestelijken. Too little too late?

MICHEL: Het blijft een belangrijk en noodzakelijk signaal. Niemand staat boven de wet, ook de kerk niet.

Eind april zegt ene Charles Michel dat als het aan de MR ligter na de verkiezingen een federale regering komt zónderde N-VA. Kijk eens aan.

MICHEL: Ik meende dat honderd procent. Ik heb me om twee redenen vergist. Ik had nooit verwacht – en ik was niet de enige – dat de N-VA zou aanvaarden om vijf jaar geen communautaire agenda door te voeren. En ik had nooit gedacht dat de PS en het CDH zo cynisch zouden zijn om na de verkiezingen snel homogeen linkse regionale regeringen te vormen. Dat was een daad van bezetting van de macht. Paradoxaal genoeg heeft hun cynisme voor mij de kleine opening gecreeerd om een heel andere federale regering te vormen.

Mei

Eind mei vallen vier doden bij een terreuraanslag in het Joods Museum in Brussel. Waait de jihad naar ons land over?

MICHEL: Ik was gechoqueerd. Ik voel al enige tijd dat radicalisering en extremisme in ons land toenemen. Ook al blijven sommigen daarvoor nog altijd doof en blind, ons land is daar onvoldoende tegen beschermd. Vandaar de klemtoon op veiligheid in het regeerakkoord.

België is het land met proportioneel het grootste aantal Syriëstrijders. Hebt u daar een verklaring voor?

MICHEL: Mogelijk zijn de aantallen in andere landen onderschat. Er is wel degelijk iets aan de hand, maar we kunnen het alleen oplossen door samen te werken in Europa. Bij mijn eerste buitenlandse ontmoetingen, met Mark Rutte, Angela Merkel en François Hollande, heb ik altijd aangedrongen op een betere coördinatie van de inlichtingendiensten. Als onze diensten iemand in het vizier hebben, maar niet weten dat de verdachte van de aanslag in Brussel vanuit Marseille via Turkije naar Irak is gereisd, dan is er een probleem. Veiligheid is voor mij een belangrijk aandachtspunt. Kijk naar de grote beleidsassen van de regering: enerzijds het sociaaleconomische hervormingspakket, en anderzijds alles wat te maken heeft met terrorisme, radicalisering, veiligheid en justitie.

Op 25 mei winnen de N-VA in Vlaanderen en de MR in Wallonië de verkiezingen. Het partijbureau van de CD&V beslist de dag nadien om op alle beleidsniveaus haar lot aan de N-VA te verbinden. Volgens sommigen dé cruciale zet in het pokerspel na de verkiezingen.

MICHEL: Verbijsterend hoe sommigen de geschiedenis herschrijven! Eigenlijk ben ik het beu om daar nog commentaar op te geven. Iedereen, ook de pers, was compleet verrast toen de PS en het CDH bekendmaakten dat ze over de gewestregeringen zouden onderhandelen. Nadien is dat verhaaltje gefabriceerd om een en ander te rechtvaardigen. De CD&V en de N-VA zijn pas de dag ná die aankondiging van de PS en de CDH beginnen te praten over een Vlaams regeerakkoord. Dat zijn de feiten. Ik begrijp dat men daar bij de PS mee verveeld zit, en misschien hebben sommigen wroeging over wat er is gebeurd.

Juni

Nog een politiek sleutelmoment: eind juni verwerpt het CDH de nota-De Wever.

MICHEL: Toen zijn de maskers afgevallen. Het CDH heeft er op dat moment voor gekozen om helemaal linksom te gaan en een satellietpartij van de PS te worden. Een eerbiedwaardige keuze, hoor, maar het gevolg is wel dat het CDH weinig of geen toegevoegde waarde meer heeft in het politieke debat.

Was de keuze van CDH-voorzitter Benoît Lutgen niet op de eerste plaats gericht tégen de N-VA?

MICHEL: Maar het CDH heeft wekenlang met informateur De Wever gepraat over een sociaaleconomisch programma, en over communautaire kwesties. En dan zegt Lutgen op het eind: het gaat echt niet, want het is met de N-VA. Ernstig blijven, hè. Dat wist hij van bij het begin. Feit is dat het CDH te zwak is om op eigen houtje iets te ondernemen. Niet in een federale regering stappen zonder de PS is gewoon de prijs die het CDH betaalde voor haar deelname aan regeringen met de PS op gewestelijk niveau.

Juli

Begin juli oordeelt een Nederlandse rechter dat Amsterdam de intocht van Sinterklaas moet heroverwegen vanwege de negatieve stereotypering van Zwarte Piet. U hebt in Amsterdam gestudeerd, kunt u zich een beetje inleven in dat Zwarte Pietdebat?

MICHEL: (lacht) Ik heb er gestudeerd, dat klopt, maar eerlijk gezegd kan ik hier met mijn verstand niet goed bij. Anders gezegd: ik ben heel blij dat we in België van dat soort debatten gespaard zijn gebleven. Er zijn belangrijker maatschappelijke vraagstukken om je druk over te maken.

Zoals de eerloze uitschakeling van België door Argentinië op 5 juli op het WK?

MICHEL: Goed, maar wat een schitterend parcours van de Rode Duivels.

Vindt u? Moesten we met een gewezen MR-senator als bondscoach niet de finale winnen?

MICHEL: Maar enfin! Dat is weer zo’n typisch Belgische reactie. Als je iets doet, wil je slagen – in de sport en in de politiek. Maar een paar jaar geleden stonden de Rode Duivels er heel slecht voor. In enkele maanden tijd is Marc Wilmots, een uitstekende bondscoach, erin geslaagd een nieuwe spirit te creëren en mooie resultaten neer te zetten. En nee, dat is geen politieke maar een sportieve uitspraak. (lacht)

Augustus

In West-Afrika breekt ebola uit. Er ontstaat ook paniek in België, en er komt kritiek op SN Brussels Airlines omdat er nog altijd op ‘ebolalanden’ wordt gevlogen.

MICHEL: Bij de start van de regering is er meteen een ebolacoördinator aangesteld.

Terwijl dat niet echt nodig was.

MICHEL: Denkt u? We hebben in België al een paar verdachte gevallen gehad. Gelukkig was het telkens loos alarm, maar er is een reëel risico op besmetting in Europa. De incubatietijd van ebola is 21 dagen. Iemand kan hier dus heel goed met het vliegtuig aankomen zonder symptomen en twee weken later toch ziek worden. Wat zou men zeggen als we niets hadden gedaan en er ineens een probleem opduikt?

Op 19 augustus komt er slecht nieuws over Doel 3 en Tihange 2. De kans is groot dat de reactoren de hele winter zullen stilliggen. Heel België is bezorgd dat we zonder stroom komen te zitten als het koud wordt.

MICHEL: Ikzelf inbegrepen. Kijk, ons energiebeleid van de voorbije jaren was verre van perfect. Politici hebben veel beloftes gedaan over energie, maar ze hebben de daad niet bij het woord gevoegd. Er zouden extra investeringen komen in hernieuwbare energie, maar die zijn ondermaats gebleven. In deze regeerperiode moet dus ook op dat vlak het roer om. Het is een lastig vraagstuk, omdat het raakt aan de competitiviteit van ondernemingen, aan de koopkracht van gezinnen, en aan onze nationale veiligheid.

Bent u persoonlijk voorstander van een kernenergievrij land?

MICHEL: Goed geprobeerd, maar als eerste minister ben ik de hoeder van het regeerakkoord. Deze regering heeft gekozen voor de tijdelijke verlenging van de levensduur van Doel 1 en 2. Ik heb daar uiteraard wel een persoonlijke mening over, maar – en dat is een van de nadelen van de functie – er zijn dingen waarover ik voortaan zwijg.

September

In de nacht van 5 september laat de CD&V het premierschap schieten in ruil voor een eurocommissaris. Heel frustrerend voor uw partijgenoot en interne rivaal Didier Reynders.

MICHEL: Die vermeende rivaliteit met Didier is het product van de levendige fantasie van een aantal journalisten. Er bestaat niet de minste tegenstelling tussen ons en we werken dagelijks goed samen. Maar het was inderdaad wel een extreem moeilijke nacht en een kantelmoment. Toen we in juli begonnen te onderhandelen over de Zweedse coalitie was er weliswaar geen formeel akkoord over wie welke functie zou krijgen, maar ik pleitte toen al voor een CD&V-premier en een MR-eurocommissaris. En toen kwam die onverwachte wending. Wij waren ervan overtuigd dat de CD&V hoog inzette om zeker de premier binnen te halen. Een klassieke onderhandelingstechniek, en dus was het verrassend dat de christendemocraten uiteindelijk toch de eurocommissaris kozen. Het gevolg was dat het premierschap compleet onverwacht naar de MR ging.

Dacht u toen: yes, dit is mijn kans? Of: verdorie, wat heb ik nu aan mijn fiets hangen?

MICHEL: (lacht) De twee, eigenlijk. Het was een dubbel gevoel, want toen ik aan die onderhandelingsnacht begon, was ik ervan overtuigd dat we om vijf uur ’s ochtends zouden landen met Kris Peeters (CD&V) als premier en Didier Reynders (MR) als eurocommissaris. Het is totaal anders gelopen.

Het lijkt de samenvatting van uw bewogen jaar: alsof u telkens, een beetje buiten uw wil om, in een stroomversnelling bent terechtgekomen.

MICHEL: De waarheid ligt in het midden. Louter toeval was het nu ook weer niet. Mijn levensmotto is dat je altijd moet proberen een gunstige draai te geven aan moeilijke situaties. Elk nadeel heeft ook z’n voordeel. Dat motto heb ik gedurende de hele onderhandelingen toegepast. Eerst toen de PS en het CDH hun akkoord sloten, nadien toen de CD&V het premierschap prijsgaf… Ik heb als informateur en formateur ook hard gewerkt aan het vertrouwen rond de tafel en het zoeken naar compromissen. De indruk dat wat ik heb bereikt alleen het resultaat is van toevalligheden waar ik zelf geen greep op had, lijkt me dus enigszins overtrokken.

Oktober

Uw eedaflegging op 11 oktober was voor vader Louis Michel naar eigen zeggen de mooiste dag van zijn leven.

MICHEL: (droog) O ja? Ik heb de eedaflegging niet in grote extase of zelfgenoegzaamheid beleefd, maar als een moment waarop het goed tot me doordrong dat een nieuwe fase aanbrak, zowel voor het land als voor mij. Ik besefte op dat moment heel goed dat het nog erg moeilijk wordt. Maar zonder pretentieus te zijn: ik geloof dat ik de capaciteiten heb om deze regering te doen slagen.

Eind oktober verschijnt de Nederlandse vertaling van Kapitaal in de 21e eeuw, het cultboek van econoom Thomas Piketty. Hebt u het gelezen?

MICHEL: Het boek niet, maar wel uitgebreide samenvattingen. Ik ken het gedachtegoed van Piketty al jaren. Ik vind het jammer dat zijn werk door de linkerzijde en sommige politieke partijen wordt misbruikt. Piketty legt ongetwijfeld de vinger op een mentaliteitswijziging bij de publieke opinie, maar in tegenstelling tot wat sommigen willen doen geloven, stelt hij de principes van de vrijemarkteconomie niet ter discussie. Wel pleit hij voor een betere balans tussen inkomen uit arbeid en inkomen uit kapitaal. Een paar jaar geleden heb ik zelf een boekje geschreven waarin ik het had over ‘le libéralisme équitable’. Ik ga volledig akkoord met Piketty’s klemtoon op rechtvaardigheid en evenwicht. Maar volgens de simplistische slogans van de PS en de PTB/PVDA volstaan een paar eenvoudige maatregelen en al onze problemen zijn van de baan. Kom nou.

November

De bevolking is verontwaardigd en boos. Begin november komen 120.000 mensen op straat, de vakbonden zijn op oorlogspad.

MICHEL: Ik ben minder pessimistisch dan jullie. Achter de schermen werkt de hele regering hard om het overleg tussen werkgevers en werknemers op te starten. Ik hoop dat in de loop van de komende weken het vertrouwen terugkeert.

De media bewijzen met LuxLeaks dat multinationals massaal belastingen ontwijken in Luxemburg, maar ook in België.

MICHEL: We moeten nadenken over een rechtvaardige fiscaliteit, maar om puur ideologische redenen zal ik geen maatregelen treffen die schadelijk zijn voor de reële economie en die potentiële investeerders wegjagen. Ik laat me niet intimideren door slogans.

December

Begin december moet u noodgedwongen al uw activiteiten 48 uur opschorten: uw vriendin verliest haar baby. Doorgaans schermt u uw privéleven af, maar als premier moet u er nu wel over communiceren.

MICHEL: Wat ik heb meegemaakt, is heel pijnlijk, zoals voor iedereen die geconfronteerd wordt met zo’n situatie. Ik heb mijn privéleven nooit voor mijn politieke imago gebruikt, maar als eerste minister moest ik inderdaad open communiceren. Ik waardeer het dat de pers het correct heeft gespeeld en gewoon de informatie heeft verspreid, zonder details en met respect voor mijn persoonlijke leed. In andere landen zou het misschien niet het geval zijn geweest. Los daarvan probeer ik het leven te aanvaarden zoals het is, en vooral naar de toekomst te kijken. Er zijn in je leven aangename en moeilijke momenten. Of je eerste minister bent of niet verandert daar helemaal niets aan.

Op 15 december wordt het land lamgelegd door een algemene staking. De socialistische vakbond voorspelt nieuwe stakingen in 2015, tot de regering inbindt.

MICHEL: Dat vind ik vreemd. Normaal gesproken is staken het ultieme wapen van een vakbond. Ik twijfel niet aan de oprechtheid van de mensen die op straat komen, maar sommige vakbondsleiders zijn aanhangers van één bepaalde oppositiepartij. Zij hebben dus niet alleen syndicale motieven. Je moet blind zijn om dat niet te zien. Ik kan niemand dwingen tot sociaal overleg, ik kan alleen de omstandigheden creëren waarin dialoog kan gedijen. En als het overleg niets oplevert, zal de regering beslissen. Van inbinden is geen sprake.

DOOR JAN LIPPENS EN HAN RENARD, FOTO’S JEF BOES

‘Toen ik aan die onderhandelingsnacht begon, was ik ervan overtuigd dat we zouden landen met Kris Peeters als premier en Didier Reynders als eurocommissaris.’

‘Ik ken het gedachtegoed van Piketty al jaren. Ik ga volledig akkoord met zijn klemtoon op rechtvaardigheid en evenwicht.’