Nick Davies legde zowat in zijn eentje het grootste schandaal uit de recente Britse geschiedenis bloot, maar toch is de sterreporter van The Guardian ervan overtuigd dat zijn onthullingen over de illegale afluisterpraktijken bij de tabloid News of the World niet zo veel hebben teweeggebracht. ‘Als je me vraagt of de wereld dankzij mij een betere plek is geworden, dan denk ik oprecht dat ik niet veel verschil heb gemaakt.’
‘Als je nagaat wat de meest vasthoudende journalisten drijft, dan is dat meestal niet alleen hun professionele inschatting die hen zegt dat bepaalde verhalen het waard zijn om achteraan te gaan. Heel vaak is er ook een emotionele noodzaak. Ik ben vrij gewelddadig opgegroeid. Thuis en op school werd ik geslagen. Daardoor heb ik al mijn hele leven een bloedhekel aan iedereen die zijn macht misbruikt, zeker als kinderen daar het slachtoffer van zijn. Ik ben min of meer per toeval de journalistiek ingerold, en dat is mijn redding geweest. Als ik geen verslaggever was geworden, had ik een hoop ellende kunnen veroorzaken. Misschien had ik als straatschoffie wel agenten in elkaar geslagen. Toen ik begon als reporter, besefte ik niet dat ik die emotionele drive had. Dat is me beginnen te dagen toen ik na twintig jaar journalistiek terugkeek op mijn carrière. Dan pas werd me duidelijk dat ik al die jaren steeds hetzelfde had gedaan: machtsmisbruik aan de oppervlakte brengen.’
Inmiddels zit de nu 61-jarige Nick Davies 35 jaar in het vak. Vorig jaar verkozen zijn collega’s hem tot de beste onderzoeksjournalist van het Verenigd Koninkrijk. Die bekroning was onvermijdelijk. De laatste jaren bracht Davies met The Guardian – waar hij als freelancer voor werkt – de ene onthutsende en wereldschokkende zaak na de andere aan het licht. Hij was het die het verhaal van Julian Assanges WikiLeaks als eerste in The Guardian publiceerde. Davies bracht mee de onthullingen van klokkenluider Edward Snowden tegen de Amerikaanse inlichtingendienst NSA in de krant. En misschien de belangrijkste scalp aan zijn riem: door Davies’ niet aflatende journalistieke ijver werden de illegale afluisterpraktijken bij de Britse tabloid News of the World blootgelegd – en daarmee ook de toxische machtsrelaties waarin de Britse pers, politie en politiek nu al ruim dertig jaar verwikkeld zijn.
Davies heeft een indrukwekkend – en uitermate spannend – boek geschreven over het Britse afluisterschandaal: Hack Attack. Daarin reconstrueert hij zorgvuldig hoe hij het verhaal in 2008 op het spoor kwam. ‘Het is vrij onschuldig begonnen’, vertelt Davies bij hem thuis in het vredige Zuid-Britse stadje Lewes. ‘In 2007 werd de royalty-journalist van News of the World samen met een privédetective veroordeeld omdat hij de voicemail van leden van het koninklijk huis had afgeluisterd. Die zaak werd door de top van de krant afgedaan als een geïsoleerd incident. Einde verhaal, zo leek het althans, ook voor mij. Maar toen werd ik in februari 2008 na een radio-optreden gebeld door een anonieme bron, die ik in het boek Mr. Apollo noem. We spraken af in een hotelkamer en Mr. Apollo verzekerde me dat de krant loog: News of the World had de voorbije jaren op grote schaal telefoons gehackt en daarbij niet een handvol maar duizenden slachtoffers gemaakt. Hij vertelde ook dat de politie nooit de moeite had genomen om de zaak grondig te onderzoeken, hoewel ze een massa bewijslast in handen had. Dat was op zich al interessant: waarom zou Scotland Yard dat doen?
‘Diezelfde avond realiseerde ik me dat de man die hoofdredacteur bij News of the World was geweest op het moment dat het grootschalige hacken er volgens Mr. Apollo had plaatsgevonden, niemand minder was dan Andy Coulson. Die was in 2008 pas benoemd tot woordvoerder van aankomend premier David Cameron en was dus op weg naar Downing Street 10. Coulson moest op de hoogte zijn geweest van de illegale praktijken op zijn redactie, bedacht ik me, en daar bovendien over hebben gelogen. Als er nu één plek is waar je geen leugenaar en crimineel wilt hebben zitten, is het wel de ambtswoning van de Britse premier. Toen besefte ik dat ik dit verhaal niet kon laten schieten. Want in essentie ging dit niet over journalisten die zich hadden misdragen. Iemands telefoon hacken is al bij al een vrij onschuldig misdrijf, waar in het Verenigd Koninkrijk een maximumstraf van twee jaar gevangenis op staat. Nee, dit verhaal ging over de macht van de elite en hoe ze die misbruikt. Over hoe de mannen en vrouwen aan de top van media, politiek en politie elkaar hand-en-spandiensten verlenen en de hand boven het hoofd houden, vanuit de arrogante overtuiging dat zij het recht hebben om te beslissen over het leven van heel gewone burgers.’
Davies dook diep in de zaak en wijdde er zes jaar van zijn leven aan. De uitkomst van zijn graafwerk is inmiddels bekend. Davies legde de criminele cultuur bloot die bestond in het mediabedrijf van Rupert Murdoch, de eigenaar van onder meer News of The World en The Sun. Hij onthulde hoe politie en politiek al die jaren slaafs aan het handje hadden gelopen van de Australische mediamagnaat. Politici van allerlei gezindten, Tony Blair en David Cameron voorop, werden ernstig in diskrediet gebracht. De top van Scotland Yard moest ontslag nemen als gevolg van Davies’ onthullingen over corruptie, leugens en het systematisch toedekken van de gênante waarheid. De krant News of the World werd opgedoekt. De voormalige hoofdredacteurs Andy Coulson en Rebekah Brooks moesten voor de rechter verschijnen. Coulson werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van achttien maanden. Rupert en zijn zoon James Murdoch zagen een lucratief overnamebod op de Britse televisiezender BskyB gedwarsboomd – wat van hen de machtigste media-ondernemers ter wereld had kunnen maken – en moesten voor een parlementaire onderzoekscommissie ook persoonlijk diep door het stof.
Dat is vrij indrukwekkend allemaal. Toch schrijft u dat uw werk ‘niet zoveel heeft veranderd’ en dat u ‘niets gedaan hebt om de macht van de elite te breken’. Is dat niet te bescheiden?
NICK DAVIES: Als je me vraagt of ik van de wereld een betere plek heb gemaakt, dan denk ik oprecht dat ik niet veel verschil heb gemaakt. Macht zorgt voor zichzelf en het is erg moeilijk om diepgewortelde structuren te veranderen. De criminele activiteiten bij kranten zijn wel tot nul gereduceerd. Dat is goed, hoewel je niet weet of dat blijft duren want in wezen zijn de tabloids nog altijd even agressief. Vorige week verscheen in de kranten het verhaal van Frank Malony, een voormalige bokspromotor die het afgelopen jaar van geslacht is veranderd. Die man heeft een gigantische persoonlijke crisis doorgemaakt. Malony wilde dat verhaal helemaal niet in de openbaarheid brengen, maar hij werd ertoe gedwongen nadat tabloidjournalisten erop uit waren gekomen. Ook de macht van de mediabaron is intact gebleven. Murdochs bedrijf News Corporation is nu meer waard dan voor het hackschandaal. Ik zou mezelf iets wijsmaken als ik zou denken dat hij niet nog steeds zijn macht aanwendt om de gang van de politiek te beïnvloeden. Sinds 1979 is in Groot-Brittannië niemand premier geworden zonder de goedkeuring van Murdoch. Volgend jaar in mei zijn er verkiezingen. Ik ben ervan overtuigd dat hij opnieuw zijn volle gewicht in de schaal zal leggen om te bepalen wie in Downing Street 10 zal komen te zitten en dat politici opnieuw alles zullen doen om hem te behagen.
Over Murdoch schrijft u: Echte macht is passief. Wat bedoelt u daarmee?
DAVIES: Er bestaat een hardnekkig cliché over hoe macht functioneert. Mensen denken dat Murdoch politici bij zich roept in met rook gevulde vergaderzalen en hen afdreigt: ‘Je moet doen wat ik je zeg, anders schrijven we over je seksleven en destabiliseer ik je politieke partij. En oh ja, ik wil de volgende drie dingen…’ Zo werkt het niet, het gaat veel subtieler. Ik vergelijk het graag met hoe de pestkop op het schoolplein de andere kinderen eronder houdt. Hij moet maar een paar keer een kind in elkaar slaan en de anderen doen alles om hem te vriend te houden. Murdoch heeft vaak genoeg het privéleven van mensen in zijn kranten te grabbel gegooid. Dat is een angstaanjagende en vernederende ervaring voor wie het overkomt en daardoor zijn alle publieke figuren bang van hem.
U omschrijft Murdoch als een eerder verlegen man die zelf nooit de directe confrontatie aangaat. Daarvoor huurt hij bullebakken in, zoals Andy Coulson. Het verschil tussen de redactie van een kwaliteitskrant en van een tabloid is volgens u ‘het bullebak-quotiënt’.
DAVIES: Ik denk niet dat Rupert Murdoch persoonlijk illegale activiteiten heeft georganiseerd of er zelfs van af heeft geweten – daarvoor staat hij te hoog in de hiërarchie – maar met zijn dwingende verlangen om winst te maken heeft hij wel een bedrijfscultuur gecreëerd waarbij werknemers steeds een stapje verder werden gedwongen. In alle tabloidredacties ging het er op dezelfde wijze aan toe. De top zond een duidelijk signaal naar beneden: ‘We moeten zo veel mogelijk kranten verkopen en daarvoor moeten we de sappige verhalen binnenhalen.’ Verslaggevers werden getreiterd en bedreigd door hun hoofdredacteurs. Ze werden gedwongen om hun bronnen te belazeren, om feiten te verzinnen en de wet te overtreden. Het was gewoon geen optie om met een blanco notitieboekje terug te keren. Voor Coulson telde maar één ding: het resultaat. Hij wilde absoluut de grootste krant zijn. Hij organiseerde een interne competitie bij News of the World. Hij had twee eindredacteurs aangesteld van wie niet duidelijk was wie de leiding had. Zij staken elkaar voortdurend messen in de rug om de bullebak boven hen tevreden te stellen.
U hebt heel wat reporters van News of the World gesproken. Voor een aantal van hen voelde u oprecht sympathie.
DAVIES: Een klein aantalvan demensen die voor Britse tabloids werken is echt verschrikkelijk en schept er plezier in om levens te verwoesten. Maar de meerderheid zijn goeie lui die voor een slechte organisatie werken. Zij worden zelf vernederd en uitgescholden en voelen zich daar miserabel bij, maar ze zien geen uitweg omdat ze dan hun financiële zekerheid opgeven. Met hen heb ik medelijden.
De sfeer op de Murdoch-redacties was hallucinant. U schetst hoe feestjes er met alcohol en drugs overgoten werden en geregeld ontaardden in ware orgieën. Er bestond zelfs een ritueel, het ‘friday feeling’: op vrijdagavond haalden ze driehonderd pond uit de kas van de krant om er cocaïne mee te scoren.
DAVIES: News of the World had zelfs een verslaggever in dienst wiensnadrukkelijke opdracht het was om banden aan te knopen met luxeprostituees. Hij moest met hen naar bed gaan en cocaïne met ze snuiven, de kosten daarvoor kon hij gewoon binnenbrengen op de boekhouding. Het doel was dat die vrouwen verhalen zouden aanbrengen over hun hooggeplaatste klanten. Het was de hypocrisie ten top: ze betaalden hun verslaggever om net dat te doen wat ze in hun krant demoniseerden. De grootste hypocrisie was natuurlijk dat News of the World voortdurend publieke figuren ontmaskerde die affaires hadden, terwijl we op het proces tegen Andy Coulson en Rebekah Brooks hebben ontdekt dat ze jarenlang een geheime relatie hebben gehad terwijl ze alletwee getrouwd waren. De ultieme rechtvaardiging die de Britse tabloids geven voor hun gore journalistiek, is dat ze een set van morele victoriaanse regels zouden verdedigen waar het hele land het over eens zou zijn. Bullshit. In de echte wereld leven mensen allang niet meer volgens die regels en de journalisten van News of the World al helemaal niet. De echte reden waarom ze die verhalen brengen, is puur commercieel.
Toen Andy Coulson deze zomer veroordeeld werd tot achttien maanden cel, voelde u even medelijden met hem.
DAVIES: Ja, omdat hij zo diep gevallen is. Zoals ik in het begin van mijn boek schrijf, is het ook nooit mijn doel geweest om journalisten te laten opsluiten. Ik wilde machtsstructuren veranderen. Andy Coulson en Rebekah Brooks zijn op zich interessante figuren. Ze zijn enorm intelligent en erg getalenteerd. Ze zijn van bescheiden komaf en hebben zich opgewerkt binnen het Murdoch-imperium. Rebekah Brooks is opgeklommen van secretaresse van News of the World tot het hoofd van News International, Murdochs Britse mediatak. Coulson en Brooks zijn de arbeidsmarkt opgekomen tijdens de Thatcherjaren, waarin het neoliberalisme het overnam. Hen is verteld dat het in het leven draait om geld verdienen en macht verwerven. Hadden ze in een andere cultuur geleefd, was het hen misschien anders vergaan.
Dat klinkt bijna alsof u ze als slachtoffers ziet.
DAVIES: Ze hebben allebei iets enorm tragisch. Er is wel een opmerkelijk verschil tussen hen: Rebekah Brooks is nooit uit de gratie gevallen bij Rupert Murdoch. Bij haar ontslag heeft hij haar een astronomisch bedrag uitbetaald. Murdoch heeft ook miljoenen ponden op tafel gelegd voor haar juridische kosten. Coulson heeft dat geluk niet gehad. Hij werd veroordeeld en verdween achter de tralies, terwijl Brooks als een vrije vrouw de gerechtszaal kon verlaten en mogelijk nog een nieuwe carrière kan uitbouwen.
Had zij ook veroordeeld moeten worden?
DAVIES: Nee. Had ik in de jury gezeten, dan had ik haar ook vrijgesproken. Er is nooit een sluitend bewijs geleverd dat ze op de hoogte was van de afluisterpraktijken of dat ze die georganiseerd heeft. Misschien stond ook zij daar te ver van af en was ze niet betrokken bij het dagelijks runnen van de krant. Ik heb zelf in The Guardian enkel over Coulson geschreven. Tientallen oud-medewerkers van News of the World hebben me verteld hoe ze afgetapte voicemailberichten aan hem lieten horen. Over Rebekah Brooks heb ik nooit één dergelijk verhaal gehoord.
Ze heeft wel uw hoofdredacteur bedreigd: The Sun zou een artikel schrijven over een buitenechtelijk kind – dat hij niet heeft – als u zich niet gedeisd zou houden.
DAVIES: Oh, het lijdt geen twijfel dat ze heel gemeen kan doen.
Brooks was een meester in het bespelen van (mannelijke) politici. Ze was nauw bevriend met haar ‘buurman’ David Cameron, en ook met Tony Blair had ze een bijzondere band.
DAVIES: In juli 2011 schreef ik het verhaal over Milly Dowler, het dertienjarige schoolmeisje dat in 2002 is ontvoerd en vermoord. Ik onthulde hoe reporters van News of the World haar voicemail hadden afgeluisterd en zo bij haar ouders de valse hoop hadden gewekt dat hun dochter nog leefde. Toen braken alle dammen: de kranten die tot dan geen letter aan het hackschandaal hadden gewijd, gingen erover schrijven. Ook in de politieke wereld overstroomde het reservoir van boosheid dat zich jarenlang tegen de Murdochclan had opgebouwd. En wat doet Tony Blair? Op het moment dat Ed Milliband, zijn opvolger aan het hoofd van de Labourpartij, in het parlement tekeer gaat tegen News of the World, biedt Blair in een e-mail zijn diensten aan Rebekah Brooks aan. Hij schrijft: ‘Ik weet wat je doormaakt, ik zal je helpen.’ Hij voegt eraan toe ‘dat dit onder ons moet blijven’.
Tony Blair komt in uw boek naar voren als een erg zwak figuur. Hij liet zich bij verschillende cruciale regeringsbeslissingen leiden door Rupert Murdoch. Onder meer zijn beslissingen om in 2003 Britse troepen naar Irak te sturen en om niet in de euro te stappen, zouden door de Australiër geïnspireerd zijn.
DAVIES: Murdoch heeft zeker belangrijke regeringsbeslissingen gestuurd, terwijl hij een buitenlander is en hier niet eens stemrecht heeft. (kwaad) Wie denkt hij verdorie wel dat hij is! De politieke beïnvloeding vind je trouwens in de absurdste details. Bijvoorbeeld: wanneer Rebekah een relatie krijgt met Charlie Brooks – een paardentrainer – vraagt ze aan Gordon Brown (toenmalig minister van Financiën, nvdr) om de belasting op renpaarden af te schaffen. Brown laat meteen door zijn kabinet onderzoeken of dat mogelijk is.
Over paarden gesproken: de woordvoerder van Scotland Yard regelt op een bepaald moment een oud politiepaard voor Rebekah Brooks. Dat voorval illustreert de intieme band die er was tussen de Murdochredacties en de politietop. Volgens u is die ‘knusheid’ een van de redenen waarom Scotland Yard het afluisterschandaal nooit ernstig onderzocht heeft, cruciale informatie heeft achtergehouden en jarenlang pers en publiek heeft voorgelogen.
DAVIES: Er zijn tal van voorbeelden van die te knusse relatie te noemen. Zo werd de officier die aanvankelijk het onderzoek voerde naar het koninklijke afluisterschandaal in 2006, Andy Hayman, in 2009 columnist bij The Times (een krant uit de Murdoch-stal, nvdr), en publiceerde hij zijn memoires bij een van Murdochs uitgeverijen. Ik schat dat hij ruim een miljoen pond heeft verdiend bij News Corporation. Die vertrouwelijkheid verklaart inderdaad mee het wangedrag van de politietop. Daarnaast was er opnieuw de angst voor de bullebak. Scotland Yard wilde geen bad publicity door tegen een machtig mediaconglomeraat in te gaan. Bovendien is later gebleken dat vier topofficieren buitenechtelijke relaties hadden, wat ze ook liever niet in de krant zagen verschijnen. Het falen van de politie is wat me in deze zaak nog het woedendst heeft gemaakt. Ook nu nog weigert Scotland Yard te onderzoeken hoe haar eigen oversten zich in deze zaak hebben misdragen.
Hoe is huidig premier David Cameron uit deze affaire gekomen? Hij zit nog altijd in Downing Street 10, terwijl hij moet hebben geweten welk vlees hij met Andy Coulson in de kuip had.
DAVIES: Deze zaak was erg beschadigend voor Cameron. Toen Coulson veroordeeld werd, reageerde Downing Street meteen met de meest nederige verontschuldiging. Cameron kroop gewoon. 48 uur lang heeft hij interviews gegeven waarin hij zijn spijt uitdrukte, maar toen kwamen Gaza en Oekraïne en verschoof de nieuwsagenda weer. Bovendien kon Ed Milliband, de leider van Labour, niet voluit gaan in zijn aanval op Cameron omdat hij in wezen precies hetzelfde heeft gedaan. Net als Cameron heeft ook hij een Murdochmannetje aan zijn zijde benoemd om de goeie banden met de krantenbaron veilig te stellen.
Was u ooit bang? U nam het op tegen hele machtige organisaties.
DAVIES: Ik ben niet de enige die hieraan gewerkt heeft. Er waren nog journalisten en ook advocaten en parlementsleden hebben hier hun schouders onder gezet. Ik kan je zeggen dat we allemaal nerveus waren. We probeerden voorzichtig te zijn. Werden we niet gevolgd? Ik keek voortdurend over mijn schouder. Ik keek naar de auto’s voor mijn huis. Hield niemand me in de gaten? Er bestaat een technologie waarbij je door iemand een sms te sturen diens telefoon verandert in een microfoon. De enige manier om de technologie uit te schakelen, is om de batterij uit je telefoon te nemen. Dat doet elke verstandige gangster die niet wil dat zijn gesprekken afgeluisterd worden en wij dus ook. Ik denk niet dat ik ooit persoonlijk bespioneerd ben, maar we weten dat News of the World een privédetective heeft ingehuurd om een van de parlementsleden en twee van de advocaten te schaduwen. Ze zijn stiekem gefilmd met de bedoeling om ongeoorloofde seksuele contacten op het spoor te komen. Dat is vuil spel natuurlijk.
U schrijft erg warm over Alan Rusbridger, de hoofdredacteur van The Guardian.
DAVIES: Alan en ik zijn begonnen bij The Guardian op dezelfde dag in juli 1979. We waren samen de nieuwe jongens bij de krant en dus werden we als vanzelf vrienden. Alan is vooral ook een goeie hoofdredacteur. Hij is uitermate rechtlijnig en hij is dapper. Ik bracht het WikiLeaks-verhaal bij hem aan. Dat was vrij angstaanjagend spul, want we namen het op tegen de machtigste regering ter wereld, maar hij gaf geen krimp. Het afluisterschandaal bij News of the World was opnieuw griezelig, want dit keer stonden we tegenover een mondiaal mediabedrijf, tegenover het grootste politiekorps in dit land en de regerende politieke partij. Dat zijn veel vijanden om in één keer te maken, maar Alan ging opnieuw voluit voor het verhaal.
Wat vond u van de beslissing van de Murdochs om News of the World op te doeken? Dat gebeurde vlak na het verhaal over Milly Dowler.
DAVIES: Ik vond dat een totaal verkeerde beslissing en ik was geschokt toen ik erover hoorde. Niemand had hen gevraagd om dat te doen. Pas later heb ik begrepen dat de Murdochs News of the World hebben opgedoekt in een cynische poging om hun overnamebod op BskyB veilig te stellen. Er was geen reden om tweehonderd jobs te vernietigen.
U stelt dat een onderzoeksjournalist zijn ‘verbeeldingskracht’ moet gebruiken. Dat is een opmerkelijk advies van een harde feitenjager als u.
DAVIES: Vooreerst: wat je zeker niet mag doen, is feiten verzinnen en die zo in de krant gooien. Maar als je bezig bent met dit soort langlopend onderzoek, moet je in iedere fase daarvan je verbeeldingskracht gebruiken om verder te komen. Je begint met een paar kleine feiten, details. Dan zet je je fantasie aan het werk en beeld je je in hoe het plaatje er verder zou kunnen uitzien. Vervolgens probeer je dat te checken en opnieuw gebruik je je fantasie: wie zou me aan de informatie kunnen helpen die ik nodig heb? Dan benader je mensen. Ik zeg altijd dat de interessantste maar ook moeilijkste job van een journalist is mensen ervan te overtuigen om dingen tegen je te vertellen hoewel ze dat eigenlijk niet willen. Opnieuw moet je graven in je verbeelding om te proberen emotioneel na te voelen hoe zij in de wereld staan en hoe je hen dus het beste benadert.
U heb zes jaar aan deze zaak gewerkt. Wat nu?
DAVIES: Ik ben 61 en wil het nu wel wat rustiger aan doen. Ik blijf voor The Guardian werken, maar ik ga verhalen schrijven die minder confronterend zijn. Vroeger heb ik ook vrij veel lesgegeven en dat deed ik graag. Misschien pik ik dat weer op. Het lijkt me boeiend om dat in Oost-Europa, Afrika of Azië te doen, waar de journalistiek zich nog in een jonger stadium bevindt.
Nick Davies, Hack attack. How the truth caught up with Rupert Murdoch is verschenen bij Random House.
DOOR ILSE DEGRYSE
‘Sinds 1979 is in Groot-Brittannië niemand premier geworden zonder de goedkeuring van Murdoch.’
‘Macht zorgt voor zichzelf en het is erg moeilijk om diepgewortelde structuren te veranderen.’
‘Ik keek voortdurend over mijn schouder. Ik keek naar de auto’s voor mijn huis. Hield niemand me in de gaten?’
‘Verslaggevers werden gedwongen om hun bronnen te belazeren, om feiten te verzinnen en de wet te overtreden.’
