Waar halen humanitaire organizaties de goederen vandaan die ze leveren in landen waar krisis heerst ? Hoe bedrijven vechten om een stuk van een lukratieve markt.
STEEDS MEER BEDRIJVEN worden alert voor humanitaire rampen, zegt Maud Hansson van de Internationale Federatie van het Rode Kruis (IFRK) in het Zwitserse Genève. “Als er weer een krisis is, bombarderen bedrijven ons dikwijls nogal agressief met voorstellen. Meestal werken we echter met mensen die we kennen. Er worden ook almaar meer bedrijven specifiek voor een humanitaire ramp opgericht. Als zo’n bedrijf na de krisis nog bestaat, testen we het, op een rustig moment. We letten op marktontwikkelingen die de prijs van noodhulp gunstig kunnen beïnvloeden. “
De markt van de noodhulp breekt open. Sinds eind de jaren tachtig is het bedrag dat het Internationale Rode Kruis aan noodhulp besteedt, meer dan vertienvoudigd, tot bijna negen miljard frank in 1994. De vluchtelingenorganizatie van de Verenigde Naties (UNHCR) had in 1994 een budget van meer dan dertig miljard frank voor haar operaties.
“De bedrijven beginnen te beseffen dat het om grote bedragen gaat, ” zegt Luc Humblé van het Belgische Rode Kruis. “En niets wijst erop dat de markt in de nabije toekomst zal versmallen. Bedrijven benaderen ons nu geregeld met een spontane offerte. Dikwijls betreft het voorraden die weg moeten. Dekens of melkpoeder, bijvoorbeeld. Meestal komen de voorstellen echter op het verkeerde moment, als er geen nood is. Sommige bedrijven hebben sinds kort ook een vertegenwoordiger die hulporganizaties afschuimt. Maar ze zijn zelden aan de noodhulpmarkt aangepast. “
ETISCH KONTRAKT.
Het belangrijkste kenmerk van de noodhulpmarkt is haar onvoorspelbaarheid. “Een kwart van onze bestellingen moet binnen de week geleverd worden, en meer dan de helft binnen de drie weken, ” zegt Alain Peeters van Transfer, een commerciële onderneming van Artsen Zonder Grenzen (AZG). “Een groot deel van onze bestellingen betreft daarenboven niet-standaardprodukten. Daarvan een voorraad houden, is duur. Een produkt moet ook exporteerbaar en betaalbaar zijn. In feite is noodhulp een luxe. Het komt erop aan die luxe zo goed mogelijk te beheren, en manieren te vinden om haar betaalbaar te houden. “
Transfer had in 1994 een zakencijfer van 900 miljoen frank. Het prospekteert permanent de markt, en heeft een kataloog van ongeveer duizend Belgische leveranciers, van wie er in 1994 zeshonderd werden ingeschakeld. Veertig daarvan zijn commerciële partners. “Die moeten, behalve een commercieel kontrakt, ook een etisch en moreel kontrakt ondertekenen, ” zegt Peeters. “Ze moeten de principes van AZG aanvaarden. Iemand die zegt dat hij tegen de Tutsi of tegen de Serviërs is, dat kan niet. Wij engageren ons om jaarlijks, bijvoorbeeld, driehonderd tenten bij een bedrijf te kopen, maar wij verplichten het ertoe altijd honderd tenten in stock te hebben. Dat beperkt onze kosten voor opslag. Gezien de aard van onze aktiviteit, vragen wij hen ook ononderbroken beschikbaar te zijn, zelfs ’s nachts en in de weekeindes, zonder dat dit de prijs van de produkten beïnvloedt. “
Een van de gespecializeerde bedrijfjes die zo’n kontrakt met Transfer-AZG hebben afgesloten, is het in Antwerpen gevestigde Dynaco van Hans Du Lion en Jo Maes “de meesters van de snelheid, ” dixit Peeters. “AZG is onze moeilijkste klant, want het is altijd heel dringend, ” zegt Maes. “Onze eerste opdracht kwam trouwens van Transfer. Op 10 mei 1992 moesten we twaalf ton groentenkonserven voor ex-Joegoslavië leveren, en dertig ton melkpoeder voor Kenya. We hebben een jaaromzet van vierhonderd miljoen frank, die sinds het begin niet gestegen is. De markt werd wel groter, maar de konkurrentie scherper. Toch slagen slechts weinige bedrijven. Dikwijls is hun prijs te laag gezet, of halen ze de tijdslimiet niet. “
Dynaco steunt onder meer op een netwerk van leveranciers. Met de belangrijkste daarvan worden prijskortingen afgesproken, als Dynaco, bijvoorbeeld, een garantie kan nemen op twintig procent van hun produktievermogen. Voorts heeft het bedrijf in Nederland een eigen verpakkingslijn, om de hulpgoederen zo efficiënt mogelijk te kunnen versturen. Bonen worden in bulk gekocht en overgegoten in eenvoudige plastic zakjes van een kilogram. Dynaco heeft slechts drie mensen in vaste dienst, maar in krisisomstandigheden worden soms tot 120 mensen uit een beschermde werkplaats ingehuurd.
“Met de ervaring is onze prijs op drie jaar tijd twintig procent gezakt, ” zegt Maes. “We kopen efficiënter : in grotere hoeveelheden en rechtstreeks bij de fabrikant. We zijn ook doeltreffender geworden in het verpakken. Met evenveel mensen maken we nu meer pakketten. Tenslotte is door de konkurrentie onder de leveranciers de aankoopprijs wat gezakt. We kunnen zeggen dat Dynaco momenteel net leefbaar is. “
LOKALE LEVERANCIERS.
De meeste grote hulporganizaties, nationaal en internationaal, werken met officiële offertes voor de aankoop en het transport van noodhulp. “Onze eerste strategie is dat we kontrakten in een wereldwijde en open kompetitie toewijzen, ” zegt Martin Halland, die in Genève het internationale budget van de vluchtelingenorganizatie van de VN beheert. “Soms is een krisis echter zo acuut, dat we geen tijd hebben voor een open kompetitie. Dan vallen we terug op bedrijven die we kennen. Meestal pikt de markt de signalen van een krisis zeer snel op, en stijgen de prijzen. We proberen dat te vermijden door zoveel mogelijk goederen in te slaan vóór de markt de kans heeft gekregen haar prijzen aan te passen. Daarom, onder meer, hebben we in Amsterdam, met zijn goede scheep- en luchtvaartverbindingen met de hele wereld, een voorraad van produkten. Zo proberen we de eerste faze van een krisis op te vangen. “
Er zijn uitzonderingen op de regel van een streven naar de laagste prijzen. Halland : “Ongeveer veertig procent van ons budget wordt besteed in landen in krisis, zoals nu Tanzania en Zaïre, die kreunen onder de aanwezigheid van vluchtelingen uit Ruanda. De lokale leveranciers zijn echter, voor produkten met een minimum aan kwaliteit, niet altijd goedkoper dan leveranciers in Europa, zelfs als rekening wordt gehouden met de kosten van transport. Maar we zijn bereid om lokaal een meerkost van tien à vijftien procent te aanvaarden. “
Het Belgische Rode Kruis moet per opdracht minstens drie offertes kunnen voorleggen en daarvan moet het de voordeligste kiezen. Er is onder meer kontrole door de Inspektie van Financiën de overheid is de voornaamste donor. Meestal gaan de kontrakten naar dezelfde gespecializeerde firma’s.
Er is wel een lijst van leveranciers die over produkten met de gewenste kwaliteit beschikken. “De tenten die we kopen, moeten goed zijn, maar ze moeten niet eeuwig kunnen blijven staan, ” zegt Maud Hansson. “Ook wij moedigen het lokaal aankopen aan. Dat heeft drie voordelen. Ten eerste wordt de lokale markt gestimuleerd. Daarom moesten we voor hulp aan Servië van deze regel afwijken. De sancties die de internationale gemeenschap tegen Servië uitvaardigde, verbieden dat de lokale markt wordt gestimuleerd, zodat daar alleen noodhulp mag worden ingevoerd. Ten tweede zijn er bij een lokale aankoop minder transportkosten, en die bepalen in een krisis sterk de prijs van de noodhulp. Een charter kost dertig procent van een levering. Het gemiddelde van de transportkosten ligt op ongeveer dertien procent. Tenslotte zijn de mensen voor wie de hulp bestemd is, gewend aan de produkten die lokaal beschikbaar zijn. “
Zelfs vluchtelingen blijven gevoelig aan wat ze gewoon zijn. “Voor Ruanda volstond het om zeep te steken in de hulppakketten, ” zegt Luc Humblé. “De Ruandezen wassen alles met zeep. Maar Bosnische vluchtelingen hebben andere gewoonten. In hun hulppakketje moest er naast zeep ook shampoo en waspoeder zitten. Zo’n diversiteit verhoogt de prijs van een pakket beduidend. Toch is het belangrijk dat rekening wordt gehouden met de kulturele gewoonten van de vluchtelingen. “
De prijs van een noodhulppakket varieert naar gelang van de inhoud tussen honderd en zevenhonderd frank. Een als klassiek beschouwd pakketje spagetti, gist, olie, zeep, waspoeder en corned beef komt op tweehonderd frank. De prijs hangt ook af van het bestelde aantal. Voor opdrachten van twintig- tot veertigduizend pakketten gaat er tot vijftien procent af.
Het duurste type dat van zevenhonderd frank is een familiepakket van twintig kilogram. “Dat schept een probleem, ” zegt Jo Maes van Dynaco, “omdat veel vluchtelingen zo verzwakt zijn dat ze die zware doos niet kunnen dragen. Wij hebben nu voorgesteld om de inhoud van de doos in vier te verdelen, zodat de mensen na het openen van de doos de inhoud over vier leden van de familie kunnen verspreiden. Die suggestie is nog in beraad. Ze zou een meerkost van vijf procent impliceren, want het is natuurlijk eenvoudiger, en dus goedkoper, om alles zomaar in een grote doos te gooien. En de konkurrentie is scherp. “
Maes heeft er geen moeite mee dat hij van krisissen leeft : “Het is een keuze die we gemaakt hebben. Er zijn mensen die hulp nodig hebben en hulporganizaties die om een efficiënte dienstverlening vragen. Wij verlenen die, en evolueren mee met de markt. “
OPLICHTERS.
De praktijk wijst uit dat weinig beroep wordt gedaan op grote en gevestigde bedrijven voor de levering van noodhulp. De onvoorspelbaarheid van de markt ligt ze niet. De Zwitserse voedingsgigant Nestlé werd onlangs wel het slachtoffer van oplichters, die gunstige aankoopprijzen hadden bedongen onder het mom dat ze voor hulpverleningsorganizaties werkten. Ze gooiden de aangekochte goederen echter met grote winst op de Amerikaanse markt.
De meeste hulporganizaties weigeren, om principiële redenen, sponsoring door bedrijven, tenzij in het kader van, bijvoorbeeld, grote inzamelakties. “Als we hygiënisch materiaal inzamelen voor de vluchtelingen in ex-Joegoslavië, dan doet de bedrijfswereld mee, ” zegt Humblé van het Rode Kruis. “Zulke akties zijn goed om de mensen te sensibilizeren. Velen geven liever konkrete hulp dan geld. Het resultaat van zo’n aktie is echter dat we met zeep en flacons in alle maten zitten, die moeilijk en dus duur om transporteren zijn. Noodhulp moet professioneel geleverd worden : gestandaardizeerd. “
AZG aanvaardt soms sponsoring van bedrijven. “Wij worden, bijvoorbeeld, door Toyota gesponsord, ” zegt Alain Peeters van Transfer. “Maar hun terreinwagens zijn zoveel beter dan de andere en het is niet aan ons om in Europese wagens te investeren. We willen wel inspanningen leveren om Europees te kopen, omdat de meeste van onze donoren Europees zijn, maar niet ten koste van de kwaliteit. In het verleden eisten donoren wel eens dat het geld dat ze ter beschikking stelden in hun land werd besteed, maar dat is gedaan. “
De noodhulpwereld barst van de verhalen over fouten en vergissingen. Een lading sjieke schoenen uit Europa voor Ruandese vluchtelingen ; medikamenten die al lang vervallen waren voor Armenië ; kledij die beter op het stort was gegooid dan naar Bosnië getransporteerd. De grote hulporganizaties voeren echter een degelijke kontrole uit op de produkten die ze inkopen. “We hebben hier nog corned beef zitten proeven, ” zegt Luc Humblé van het Rode Kruis.
Van elke verzending wordt een verslag gemaakt. Er wordt gekontroleerd, onder meer aan de hand van de aankoop- en doeanepapieren, of de goederen effektief zijn verscheept en toegekomen op de plaats van bestemming. “Onze lokale kantoren zorgen er dan voor dat de goederen goed worden aangewend, ” zegt Humblé. “Het heeft geen zin het geweten te sussen door eenvoudig noodhulp te sturen. De mensen voor wie ze bestemd is, moeten er iets aan hebben. “
Het Rode Kruis huurt geregeld, eveneens via een offerte, een onafhankelijk kontrolebureau in meestal de Société Générale de Surveillance (SGS) dat moet nagaan of de geleverde goederen van goede kwaliteit zijn, of ze goed zijn verpakt, of ze voldoen aan de vereisten van het land waar ze naartoe moeten, en of de bestelde hoeveelheid geleverd werd. Van geneesmiddelen wordt één lading op drie gekontroleerd.
“Drie maanden geleden moesten er 500 ton rijst, 85.000 liter olie en 5.000 keukensets naar Haïti, ” zegt Humblé. “We betaalden toen 90.000 frank voor een kontrole van de kwaliteit van de rijst maximaal vijftig procent van de korrels mag gebroken zijn en van de stiptheid bij de afhandeling van de formaliteiten. Zo eist de Haïtiaanse doeane voor rijst een bewijs van ontsmetting en een test van de radioaktiviteit. En een doeane-administratie blijft zelfs in een krisis taai. “
Doeaneformaliteiten waren één van de redenen waarom Artsen Zonder Grenzen Transfer oprichtte. Maar Transfer doet meer dan alleen noodhulp voor AZG kopen en vervoeren. “Permanent zijn er zes mensen bezig met kwaliteitskontrole, ” zegt Alain Peeters. “Onze jarenlange terreinervaring bundelen we in dokumenten die elk jaar worden bijgesteld. Zo weten we dat het veel goedkoper is om aspirine in India te kopen dan in Europa, maar ook dat er in de aspirine uit India veel minder werkzaam produkt zit. Het heeft geen zin te besparen door lokaal te kopen, als blijkt dat het aktieve element niet in de lokale waar aanwezig is. “
Dirk Draulans
Veel bedrijven beginnen te beseffen dat het Rode Kruis grote budgetten aan noodhulp besteedt.
Een kwart van de bestellingen van Artsen Zonder Grenzen moet binnen de week geleverd zijn.
De markt pikt zeer snel de signalen van een krisis op en meteen stijgen de prijzen.
Een familiepakket van twintig kilogram noodhulp is voor vele vluchtelingen te zwaar.
