Bovenop de economische crisis krijgen de Russen een winter van honger en kou.
Het vrachtschip Kapitan Glotov was eind september via de arctische kust op weg naar het Oost-Siberische gebied Jakoetië, met aan boord voedselvoorraden voor een half jaar. Net voor het schip het havenstadje Tiksi bereikte, kwam er een radioboodschap van de Nederlandse eigenaars van het schip met het bevel halt te houden. De rekening voor de vracht was niet betaald. Tijdens de reis van de Kapitan Glotov was de bodem uit de Russische economie gevallen en de roebel drie keer in waarde gezakt. De Nederlanders eisten meer geld, maar de bank die de transacties moest verrichten, bevroor zijn activiteiten en kon geen cent uitbetalen. Terwijl er eindeloos werd gepalaverd tussen de eigenaars van het schip en de Russische opdrachtgevers vroren de rivieren over heel Siberië dicht en de bewoners van Jakoetië kunnen intussen de voedselbevoorrading vergeten.
Elk jaar moet de Russische schatkist miljoenen roebels spenderen om de twaalf miljoen inwoners van de noordelijke en oostelijke gebieden van voedsel en brandstof te voorzien. Dat geld moet op tijd worden vrijgemaakt om tijdens de korte periode waarin de rivieren bevaarbaar zijn de voorraden ter bestemming te krijgen. Dit jaar is maar de helft van de budgetten voor het noorden ook effectief vrijgemaakt en dan nog in veel gevallen te laat. De tanker Wikky is al twee weken via de Noordelijke IJszee op weg naar Kaap Schmidt, waar een paar duizend mensen van kou en honger dreigen om te komen. De Wikky wordt voorafgegaan door de atoomijsbreker Sovjetskij Sojoez, de machtigste en modernste van de Russische ijsbrekersvloot. Maar die kwam vorige week in het vijftien tot twintig meter dikke ijs vast te zitten en met hem de Wikky.
Het wordt elk jaar moeilijker, en in Moskou gaan al stemmen op om de arctische gebieden dan maar af te schrijven en dorpen en steden te evacueren. “Een dwaasheid”, zegt Boris Misnik, de voorzitter van de doemacommissie voor de noordelijke en oostelijke gebieden. Zelfs als de mensen weg zouden willen weet niemand waar ze naartoe zouden moeten. “Bovendien zijn de arctische en de noordelijke gebieden de economische toekomst van Rusland”, aldus het parlementslid. “Er woont maar acht procent van de totale bevolking, maar ze brengen twintig procent van het nationale product op.”
AARDAPPELEN EN RODE BIET
Maar ook in andere gebieden van Rusland wordt het een hongerwinter. Niet dat er regelrechte hongersnood dreigt. De Russen hebben een lange traditie van overleven met het bittere minimum. Aardappels, brood, rode biet en ingelegde augurken – die basiswintervoorraad valt in vrijwel elk huis op het platteland terug te vinden. Negentig procent van de Russische aardappelvoorraad komt van de datsja, het lapje grond dat de meeste Russen voor zichzelf bewerken. Maar velen overleven op een mager dieet. Caroline Hurford van het Rode Kruis in Moskou schat dat de helft van de Russische kinderen door gebrekkige voeding geremd is in haar ontwikkeling. Elk jaar moet het leger duizenden rekruten naar huis sturen omdat hun lengte en hun lichaamsgewicht onder de maat zijn.
De voedselhulp uit de VS en Europa zal in het beste geval begin volgend jaar de meest getroffen delen van de bevolking bereiken. Maar velen twijfelen aan het nut van die “humanitaire hulp” die vooral de Amerikaanse graanboeren en de Europese varkenskwekers beter zal maken.
Voedselhulp is in Rusland bijna synoniem met corruptie. Vice-premier Gennadi Koelik maakt zich sterk dat uit de ervaring van 1991 lessen zijn getrokken en dat dit keer alles volgens het boekje zal verlopen. Maar experts betwijfelen of Rusland inderdaad behoefte heeft aan noodhulp. De graanoogst was dit jaar inderdaad slecht, maar de officiële statistieken brengen een vertekend beeld: om belastingen te ontduiken geven de Russische graanproducenten minder aan dan wat ze werkelijk produceren.
Bovendien is er een overschot uit de uitzonderlijk goede oogst van vorig jaar. Rusland verkocht dit jaar al 1,5 miljoen ton graan en zal blijven exporteren terwijl het 2,5 miljoen ton als “humanitaire hulp” krijgt. De reden ligt voor de hand: de graanprijzen op de wereldmarkt liggen ongeveer drie keer hoger dan op de Russische binnenlandse markt. Eén clausule in de overeenkomst tussen Rusland en de donorlanden is dat de hulpgoederen niet mogen worden verkocht. Maar je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen wat er met het Amerikaanse en Europese graan zal gebeuren en in welke zakken de winsten terecht zullen komen.
Johan Depoortere
