Houdt de nieuwe Griekse regering vast aan haar eis van schuldkwijtschelding? En stapt ze uit de eurozone als ze haar zin niet krijgt? Wat het ook wordt, wij Belgen zullen het voelen in onze portemonnee.
Al enkele uren na zijn voorspelde verkiezingsoverwinning had Alexis Tsipras van het extreemlinkse Syriza een regering gevormd met de rechts-populistische Onafhankelijke Grieken. Beide partijen vonden elkaar in de afwijzing van het besparingsbeleid dat de Europese Unie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) Griekenland hebben opgelegd in ruil voor financiële steun. De nieuwe Griekse regering wil een kwijtschelding van de schulden. Ook een zogenaamde Grexit, waarbij Griekenland uit de eurozone stapt, behoort tot de mogelijkheden. België heeft vele miljarden geleend aan Griekenland en dus rijst de vraag: wat kan het ons gaan kosten?
1 Hoe diep is de Griekse put?
Toen in september 2008 de wereldwijde financiële crisis uitbrak, kampte Griekenland al met een enorme staatsschuld van 110 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Bovendien bleek al snel dat het land jarenlang zijn officiële cijfers had vervalst. Athene speelde alle vertrouwen kwijt en kon alleen nog lenen tegen wurgrentes. Voor het eerst werd er gesproken over een Grexit: Griekenland zou de euro vaarwel (moeten) zeggen en opnieuw de drachme invoeren, zodat het zijn eigen koers kon varen.
Zover is het niet gekomen. De vrees dat de eurozone in een diepe crisis zou belanden, was te groot. Begin 2010 besloten de Europese Unie, de ECB en het IMF geld aan Griekenland te lenen in ruil voor bezuinigingen en hervormingen. In totaal kreeg Athene tot nu toe 245 miljard euro. Maar de prijs was hoog, want de besparingspolitiek sneed diep: meer dan 25 procent van de Grieken is nu werkloos, 300.000 gezinnen leven onder de armoedegrens, het ambtenarenkorps is met een derde gekrompen, de pensioenen zijn 33 procent gedaald, duizenden bedrijven gingen failliet. Ondertussen groeide de Griekse staatsschuld aan tot 320 miljard euro, of 176 procent van het bbp. Geen land in de Europese Unie scoort slechter.
2 Wie zijn de schuldeisers?
Vijf jaar geleden waren het vooral commerciële banken die geld hadden uitgeleend aan Griekenland. De Franse banken waren in 2010 voor 53 miljard euro blootgesteld aan Griekse schulden, gevolgd door Duitsland (40 à 45 miljard), en het Verenigd Koninkrijk (11 miljard). In België liep Dexia een risico van meer dan 5 miljard. De Griekse schulden hingen als een zwaard van Damocles boven de bankwereld. Vanaf 2010 trokken de banken zich in een hoog tempo terug uit Griekenland. In 2012 hadden de Belgische banken nog maar voor 100 miljoen euro aan vorderingen in Griekenland uitstaan. Een Grieks debacle brengt de financiële sector vandaag niet meteen meer in gevaar.
De grootste schuldeisers zijn nu de Europese overheden, waaronder België. Zij staan in voor 62 procent van de Griekse overheidsschuld, het IMF voor 10 procent, de ECB voor 8 procent. Duitsland moet meer dan 60 miljard terugkrijgen van de Grieken en is de grootste schuldeiser.
3 Welk risico loopt België?
België heeft voor 7,3 miljard euro aan leningen toegekend aan Griekenland, zo laat minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) weten. Dat is op twee manieren gebeurd. Ten eerste zijn er bilaterale leningen, afgesloten van staat tot staat. Die zijn goed voor 1,9 miljard. België ontvangt daarop een rente van 0,553 procent, maar stort dat bedrag terug aan Athene. Dat is het gevolg van een afspraak die de lidstaten van de eurozone in 2012 met Griekenland hebben gemaakt. Daarbij werd vastgelegd dat de lidstaten geen winst zouden maken op de Griekse leningen die ze toen al in portefeuille hadden.
Vorig jaar stortte België zo bijna 89 miljoen euro terug, dit jaar wordt dat 82,6 miljoen euro. Ten tweede zijn er de leningen die lopen via het Europees noodfonds EFSF. Langs die weg leent België 5,4 miljard aan Griekenland. Daarop ontvangen we volgens afspraak tien jaar lang geen rente.
België draagt ook mee de financiële verantwoordelijkheid voor de leningen die de ECB en het IMF sinds 2010 aan Griekenland verstrekten. Het engagement via het IMF is niet zo zwaar, maar dat via de ECB weegt wel door, zegt Gert Peersman, professor monetaire economie aan de UGent: ‘Direct en indirect is de ECB in Griekenland blootgesteld aan 150 tot 190 miljard euro. Bij verlies moet België daar 3,52 procent van slikken. Dat betekent dat we op die manier nog een extra risico lopen van 5,3 tot 6,7 miljard euro als het helemaal fout loopt in Griekenland.’ Alles samen heeft België dus 12,6 tot 14 miljard euro te verliezen in Griekenland.
4 Wat zijn de scenario’s?
Premier Tsipras wil een einde maken aan het strenge besparingsbeleid en de hervormingen die zijn opgelegd door Europa en het IMF. Als de Griekse regering doordrijft en de gemaakte afspraken niet nakomt, dreigen de Griekse banken de toegang tot de gewone kredietlijnen van de ECB te verliezen, met een Griekse bankencrisis als gevolg. Het risico dat de Griekse banken andere banken zouden meeslepen, is evenwel klein.
Premier Tsipras wil dus ook onderhandelen over een kwijtschelding van de schulden. Steeds meer economen zijn ervan overtuigd dat Griekenland zijn schulden nooit helemaal zal kunnen terugbetalen. Europese leiders, de Duitse bondskanselier Angela Merkel voorop, hebben daar geen oren naar en eisen dat de gemaakte afspraken worden nagekomen. Ze vrezen dat andere landen met een hoge staatsschuld, zoals Italië en Portugal, anders ook een kwijtschelding zullen vragen. En natuurlijk vertellen de Europese politieke leiders niet graag aan hun kiezers dat ze een deel van het belastinggeld dat ze aan Griekenland uitleenden, zijn kwijtgespeeld. Dat kost stemmen en voedt de anti-Europese gevoelens.
Hoe de blufpoker tussen Griekenland en Europa zal aflopen is onduidelijk. Eind februari heeft Griekenland opnieuw minimaal 20 miljard euro nodig. Dat bedrag lenen op de financiële markt wordt moeilijk, want de rente voor Griekenland steeg na de verkiezingen tot boven 11 procent en dat is veel te duur. Bereiken Athene en Europa een compromis? Of komt het tot een clash en treedt Griekenland uit de eurozone? Sommigen sluiten niet uit dat de Russische president Vladimir Poetin Griekenland dan te hulp zal snellen. Ze wijzen erop dat Griekenland vorige week niet instemde met strengere sancties tegen Rusland naar aanleiding van het conflict in Oekraïne. De vraag die dan meteen rijst is of de VS het zomaar zullen laten gebeuren dat Rusland aan invloed wint in dat geopolitiek belangrijke gebied. En zo wordt het Griekse probleem een zaak van wereldpolitiek.
5 Wat zal het ons kosten?
Een kwijtschelding van de schulden of Griekenland uit de eurozone, voor de schuldeisers komt het op hetzelfde neer: ze spelen een deel van hun geld kwijt. Als Griekenland failliet gaat, kost ons dat 12,6 tot 14 miljard of 1200 euro per Belg. Velen pleiten ervoor om Griekenland de helft van zijn schulden kwijt te schelden. Dat kost België dan 6,5 tot 7 miljard. De regering-Michel zal niet spontaan de sirtaki beginnen te dansen als onze staatsschuld met dat bedrag aangroeit en er gezocht moet worden naar extra besparingen of inkomsten.
Ewald Pironet
