De vluchtelingencrisis, de druk op de eurozone, de terreurdreiging: de Europese Unie heeft met ernstige problemen te kampen. Maar er zijn oplossingen mogelijk. Een overzicht van de belangrijkste kwesties die dringend aangepakt moeten worden.

1 De vluchtelingenstroom beheersen

DE INZET In 2015 landden meer dan een miljoen vluchtelingen op de Italiaanse en Griekse kusten. Ze dompelden de Europese Unie in een zware politieke crisis. Lidstaten die weigerden asielzoekers op te vangen, stelden de Europese solidariteit zwaar op de proef. Dat leidde tot een opstoot van populisme en de terugkeer van identiteitscontroles aan de grenzen, waardoor de Schengenakkoorden de facto werden opgeschort.

DE OPLOSSING Het omstreden akkoord dat de EU en Turkije eerder dit jaar sloten, bepaalt dat alle illegale migranten die op de Griekse eilanden aankomen, worden teruggestuurd naar Turkije. Daardoor is het aantal vluchtelingen nu spectaculair gedaald. De Europese Commissie (EC) wil bovendien de buitengrenzen versterken met Europese grenswachten, het asielrecht herzien om de vluchtelingen beter over de lidstaten te kunnen verdelen, en een samenwerkingsverband sluiten met de landen van herkomst – geïnspireerd op het Turkse akkoord. Maar de EC stoot daarbij op het nationale egoïsme van de 28, die het probleem afwentelen op landen die niet hoog scoren wat mensenrechten betreft.

2 De Griekse schuld verlichten

DE INZET Griekenland staat nog altijd aan de rand van het faillissement, ondanks pijnlijke bezuinigingen. De Europese schuldeisers blijven het land geld toestoppen, zonder dat er iets aan het probleem van de kolossale schuld (321 miljard euro, 180 procent van het bruto binnenlands product) wordt gedaan. Daarbij dient opgemerkt dat die ‘hulp’ vooral op rekeningen van de schuldeisers terechtkomt. Het ene na het andere ‘plan van de laatste kans’ wordt gesmeed, maar ze lijken stuk voor stuk gedoemd om te mislukken.

DE OPLOSSING Na lange onderhandelingen met de EU en het IMF zou Griekenland binnenkort een storting van 7,5 miljard euro moeten ontvangen van het Europees Stabiliteitsmechanisme, het noodfonds van de eurozone. Die nieuwe hulp moet de linkse regering van Alexis Tsipras toelaten om achterstallige betalingen te verrichten en schulden af te lossen. De ministers van Financiën van de eurozone gaven ook groen licht voor een storting van 10,3 miljard in het kader van een hulpregeling van 86 miljard waartoe vorige zomer werd besloten. En vooral: voor het eerst spraken de leden van de eurozone en het IMF over een verlichting van de Griekse schuld, maar die kan er wel pas halverwege 2018 komen. Het IMF dringt aan op een verregaande schuldverlichting: volgens de economen van het Fonds leiden de strenge bezuinigingen tot een economische impasse.

3 De investeringen weer op gang brengen

DE INZET Europa kent een zwakke groei (2 procent), bijna geen inflatie en erg lage rentevoeten. Om een economische relance te organiseren, moet er voorrang gegeven worden aan investeringen: de openbare infrastructuur veroudert en de inspanningen op het vlak van Research en Development zijn ontoereikend. De Europese investeringen zijn tussen 2008 en 2013 met 14 procent gedaald. In 2015 werd een investeringsplan voor Europa gelanceerd, het plan-Juncker, om infrastructuurwerken en innovatieve projecten van kmo’s te financieren. Maar het voorziene budget – 315 miljard vanaf nu tot in 2018 – is niet in verhouding tot de doelstellingen.

DE OPLOSSING Landen die budgettaire manoeuvreerruimte hebben, zoals Duitsland, zouden veel forser moeten investeren. Andere oplossingen zijn mogelijk op Europees niveau. Het investeringsfonds uit het plan-Juncker zou verlengd en versterkt kunnen worden. De openbare investeringen van de lidstaten zouden uit de berekening van de openbare schulden gelicht kunnen worden als het rendement ervan bewezen wordt. De Europese Centrale Bank zou het geld dat ze creëert niet naar de banken maar rechtstreeks naar openbare investeringen kunnen laten vloeien. En als de eurozone zichzelf een budget toekent en de mogelijkheid om schulden te maken, dan zou ze kunnen investeren zonder financiële acrobatiek.

4 Samenwerken tegen het terrorisme

DE INZET De aanslagen in Parijs en Brussel hebben op een pijnlijke manier aangetoond dat de verschillende Europese inlichtingendiensten beter moeten samenwerken. Er wordt aangedrongen op de invoering van een Europees register van vliegtuigpassagiers. Dat moet de gegevens van individuele reizigers samenbrengen (identiteit, reisdatums, bagage, betalingstype…), naar het voorbeeld van het Amerikaanse register dat na ‘9/11’ is tot stand gekomen.

DE OPLOSSING In april heeft het Europees Parlement (EP) wel een ‘Passenger Name Record’ ingevoerd, maar dat is niet echt een Europees register. Het gaat eerder om een harmonisering van de nationale bestanden, waarbij informatie pas na ‘een gemotiveerde aanvraag’ wordt uitgewisseld. Een zoveelste illustratie van de moeilijkheid om tot een goede samenwerking te komen tussen de verschillende diensten, die allemaal aan hun onafhankelijkheid vasthouden. Een ander voorbeeld: er bestaat nog altijd geen Europese database van terreur-verdachten. Dat is schuldig verzuim, aangezien het internationale jihadisme al heel lang met de landsgrenzen speelt.

5 Sociale dumping een halt toeroepen

DE INZET Dit onderwerp veroorzaakt veel wrijving tussen de lidstaten: hoe kun je in een land de verschillen in arbeidskosten tussen de ‘eigen’ loontrekkenden en die uit andere landen zo klein mogelijk maken, zonder het vrije verkeer van werknemers op de helling te zetten?

DE OPLOSSING Werknemers uit andere landen maken slechts 0,7 procent van het totaal uit, maar hun aantal is wel flink gestegen (plus 45 procent tussen 2000 en 2014) en ze zijn geconcentreerd in bepaalde landen (Frankrijk, Duitsland, België) en bepaalde sectoren (de bouw). In 2014 waren ze met 400.000 in Frankrijk. De richtlijn van 1996 legt slechts één regel op: dat werknemers uit een ander land hetzelfde minimumsalaris moeten krijgen als de werknemers van het land waarin ze werken. De EC stelt voor om die richtlijn te herzien om er ook sociale voordelen als een dertiende maand en anciënniteits- en eindejaarspremies in op te nemen. Maar elk land moet in de eerste plaats de controles op de toepassing van de regels versterken.

6 De interne markt verdedigen

DE INZET De mensen hebben het gevoel dat de vrijhandel leidt tot een steeds fellere concurrentie die op de lonen weegt, de arbeidsomstandigheden verzwakt en de sociale zekerheid bedreigt. Zeker omdat de onderhandelingen over handelsakkoorden in het grootste geheim plaatsvinden. Dat is het geval met het TAFTA, het trans-Atlantische vrijhandelsakkoord. Dat voorziet in maatregelen die ingaan tegen de soevereiniteit van de staten, zoals een procedure om geschillen te regelen via rechterlijke instanties. Met China, na de VS de belangrijkste handelspartner van de EU, verlopen de onderhandelingen erg moeilijk. Peking eist namelijk het statuut van ‘markteconomie’ om zijn staal te kunnen slijten tegen een lage prijs.

DE OPLOSSING Velen zijn ervoor gewonnen om de onderhandelingen over TAFTA te staken, aangezien ze alleen maar de kloof tussen de Unie en haar burgers benadrukken. In Frankrijk geeft niemand er wat om, behalve enkele grote industriële concerns. In Duitsland volgt de publieke opinie Angela Merkel niet meer. En China verdient het statuut van ‘markteconomie’ niet zolang we er niet zeker van zijn dat het Europese staal en andere sectoren beschermd zijn tegen oneerlijke concurrentie.

7 De burgers raadplegen

DE INZET De Europese burgers keren zich steeds meer af van een Unie die in hun ogen een macht van niet-verkozen technocraten en een bureaucratisch monster is. Ter discussie staat het functioneren van de Unie en de verdeling van de macht over drie instanties: de Europese Commissie, die niet verkozen is maar wel als enige de bevoegdheid heeft om regels en richtlijnen voor te stellen, het Europees Parlement (EP), het enige verkozen orgaan dat enkel wetsvoorstellen kan wijzigen, en de Europese Raad, die de lidstaten vertegenwoordigt en die nodig is om beslissingen te nemen.

DE OPLOSSING Er werden al verbeteringen aangebracht, zoals het Europees burgerinitiatief – één miljoen Europeanen kunnen de EC ertoe dwingen een wetsvoorstel in te dienen – en de nieuwe regels om de Commissievoorzitter aan te wijzen – sinds 2014 wordt die benoemd door een meerderheid in het EP en niet langer door de lidstaten. Andere, iets meer gedurfde ideeën liggen ter tafel: de rol van het EP versterken – bijvoorbeeld door het de macht te geven de commissarissen te verkiezen en door het wetgevende initiatieven te laten nemen – of de voorzitter van de EC aanwijzen door algemene verkiezingen. Maar de eeuwige tweespalt tussen degenen die een federaal Europa voorstaan en zij die een Europa van de naties verkiezen, belemmert elke grote vooruitgang.

8 De gemeenschappelijke defensie versterken

DE INZET De Europese Unie heeft geen eigen leger en geen gemeenschappelijke militaire staf. Het is de NAVO die sinds haar oprichting instaat voor de verdediging van de lidstaten. In 1999 engageerde de EU zich ertoe om een gemeenschappelijk defensiebeleid uit te rollen, onder meer met het oog op de bestrijding van de piraterij in de Indische Oceaan. Sinds 2011 worden ook bepaalde kosten onderling verdeeld, zoals de aankoop van tankvliegtuigen.

DE OPLOSSING De twee miljoen soldaten in de EU zouden op een betere manier kunnen worden ingezet. Sommigen, zoals de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble, zijn voorstander van een Europees leger, maar daar schijnt niemand echt in te geloven. Londen stond altijd al vijandig tegenover het idee en Parijs pleit wel voor een meer geintegreerde defensiepolitiek, maar dan alleen op papier. In de praktijk hebben de twee landen, die over Europa’s belangrijkste legers en kernwapens beschikken, in 2010 bilaterale akkoorden ondertekend over militaire samenwerking.

9 De eurozone afwerken

DE INZET De eurozone functioneert slecht. Er is een muntunie gecreëerd, maar geen economische unie. Het gevolg is dat de Europese economieën lijden onder sommige marktmechanismen en onder de concurrentie. ‘Eén munt, met achttien verschillende overheidsschulden waarop de markten vrij kunnen speculeren, en achttien fiscale en sociale systemen die elkaar ongebreideld beconcurreren, dat werkt niet en dat zal ook nooit werken’, zo staat het in het Manifest voor een politieke unie van de euro van Thomas Piketty en anderen.

DE OPLOSSING In Frankrijk, maar ook in Duitsland, stellen economen voor om in de eurozone tot een hecht economisch beleid te komen. Met een ‘federaal’ budget, dat goedgekeurd wordt door een parlement van de eurozone. Dat budget zou van de btw komen, of nog beter van een belasting op bedrijfswinsten. Eén minister van Financiën uit de eurozone zou verantwoording moeten afleggen aan dat parlement, dat de beslissingen neemt bij meerderheid. Ten slotte zou men ook een deel van de schulden van de landen uit de eurozone onderling kunnen verdelen om een einde te maken aan speculatiecrisissen. Het probleem is dat Berlijn en de ECB koele minnaars van dat idee zijn. Zij vinden dat de spelregels moeten worden gerespecteerd en dat er geen behoefte is aan zulk ‘economisch bestuur’.

10 De jongerenwerkloosheid inperken

DE INZET Eind 2015 waren er 4,5 miljoen jongeren onder de 25 jaar werkloos. De EU maakte van de strijd tegen de jeugdwerkloosheid een prioriteit, maar veel concrete maatregelen zijn daar niet uit voortgevloeid. De ‘garantie voor de jeugd’ (elke Europese jongere moet na zijn studie een werkaanbieding, een vorming of een stage krijgen) leverde geen spectaculaire resultaten op.

DE OPLOSSING Het Institut Delors lanceerde een concreet voorstel: een ‘professionele Erasmus’, waardoor Europese jongeren gedurende twee of drie jaar een beroep (en een taal) kunnen leren in een ander land van de EU. In bepaalde regio’s van Europa (Duitsland, Zweden…) hebben ondernemingen moeite om jongeren te vinden om op te leiden. De mobiliteit van ‘Erasmusprofs’ zou een oplossing kunnen bieden. Maar ook de terugkeer van die jongeren naar hun land zou een meerwaarde kunnen betekenen. De doelstelling is: het opleiden van 200.000 jongeren per jaar. Het budget: vijf miljard per jaar.

ILLUSTRATIES ZAZA – © Le Nouvel Observateur

Er bestaat nog altijd geen Europese database van terreur-verdachten. Dat is schuldig verzuim.

Een ‘professionele Erasmus’ zou een oplossing voor de jeugdwerk-loosheid kunnen bieden.