De VU hoeft helemaal niet te twijfelen aan zijn bestaansreden. Ook niet als progressief Vlaanderen altijd zo schichtig doet over nationalisme, zegt professor Eric Defoort.
TOEN PROGRESSIEF Vlaanderen vorig jaar een oproep voor het overleven van de SP ondertekende, stapte Eric Defoort in koleire het Gentse partijsekretariaat van de Volksunie (VU) binnen. Hij werd lid. Impulsief én doordacht, zegt de professor geschiedenis en bibliotekaris van de Katolieke Universiteit Brussel vandaag. Defoort is een kenner van de Vlaamse Beweging en een leerling van Lode Wils (KUL), met wie hij naar eigen zeggen altijd amikaal ruzie maakt, maar wiens rechtlijnigheid en moed hij zeer apprecieert.
?Progressieve Kreten” was de titel van een opvallende bijdrage van Defoort in ?Hersens op zijn Vlaams”, een origineel boekje met wat bekende Vlamingen denken over Vlaanderen. In die VU-uitgave, naar aanleiding van de veertigste verjaardag van de partij, trok Defoort vorige herfst van leer tegen progressief intellektueel Vlaanderen, waartoe hijzelf wordt gerekend. Een gesprek aan de vooravond van de verlenging van het mandaat van voorzitter Bert Anciaux.
ERIC DEFOORT : Ik ergerde mij mateloos aan de vage kategorie van progressieve, ruimdenkende intellektuelen, kreatievelingen en andere smaakmakers die stormliepen voor het manifest De SP moet blijven. Niet één van hen bedacht dat ook de VU voor zijn voortbestaan aan het knokken was. Het verdwijnen van de VU zou een even grote verarming voor een sociaal vooruitstrevend, demokratisch Vlaanderen hebben betekend. Uit woede nam ik een VU-lidkaart.
Lid worden van een partij vind ik ook niet zo’n gewichtige zaak. Van Mitterrand onthoud ik : ik ben geen partijman, maar een man van een strijd doorheen een partij. Aansluiten bij een partij is een taktische keuze die verband houdt met uw ideeën. Een partij is een middel. In de huidige konjunktuur is het belangrijk dat we in Vlaanderen op een andere manier met de nationale problematiek leren omgaan. Daarom moest de VU blijven bestaan, zo niet werd de Vlaams-nationale tematiek het monopolie van het Vlaams Blok. Die problematiek is namelijk én belangrijk én gevaarlijk, met al zijn mogelijkheden tot ontsporing. Niet één linkse intellektueel zag dat blijkbaar in.
U noemt zichzelf in Progressieve Kreten een sociaal-demokraat en een Vlaams-nationalist.
DEFOORT : In Vlaanderen is zo’n associatie een provokatie. Je bent dan voor beide zijden onbetrouwbaar. Maar was het voor de Vlaamse Beweging een voordeel dat de Vlaamse problematiek vanaf 1933 gedomineerd werd door het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) ? Stel u eens voor dat de Frontpartij wél was blijven bestaan ? Is er ter linkerzijde bijna niemand met de nationale problematiek bezig omdat het Blok daarmee bezig is en het dus vies is ?
Volgt onvermijdelijk de diskussie over de Vlaamse identiteit.
DEFOORT : Journalisten hadden de gewoonte om aan Luc Van den Brande te vragen : en, meneer de minister-president, wat is die Vlaamse identiteit nu precies ? Van den Brande tuimelde daar, dom genoeg, telkens in. Want als er iets niet te definiëren is, dan wel identiteit. Definiëren is fixeren en identiteit is voortdurend in beweging. Het is onmogelijk om als het ware een stilstand uit te roepen en daaraan het waarheidsgehalte en de kwaliteit van de identiteit te toetsen. Ik voel geen nood om identiteit te definiëren. Als ik mij elke morgen voor de spiegel zou afvragen : Defoort, wie ben jij nu eigenlijk, in essentie, in de kern, dan ben ik rijp voor behandeling. Maar is het omdat ik die vraag niet stel, dat ik geen identiteit heb ? Laat anderen daarover oordelen.
Herman De Coninck vroeg zich in een van zijn krantestukjes af wat zijn ziel wel zou zijn voor mij zou dat de zoektocht naar de identiteit kunnen zijn. Telkens wanneer hij een tekst had geschreven, twijfelde De Coninck of die wel van hem was. Maar als zijn vrouw hem las, zei ze : God, ’t is helemaal den Herman. Een ander schrijver, de veel bejubelde Claudio Magris, schreef : je zou verwonderd zijn hoeveel zaken er bestaan zonder definitie. Maar wij zijn te cartesiaans opgevoed. Wat we niet kunnen definiëren, sluiten we uit, dat bestaat niet.
En natuurlijk wil een bepaalde hoek de Vlaamse identiteit wat graag definiëren. Alles wat daar volgens extreem-rechts niet thuishoort, moet eruit. Aan de andere zijde jubelt De Morgen bij de vaststelling van Marc Reynebeau dat de Vlaamse natie niet bestaat, maar is aangepraat. Vanzelfsprekend is dat zo : alle kultuur is aangepraat. Mijn persoonlijke identiteit is het produkt van de verhalen die ik aan mezelf heb verteld en die anderen mij vertellen. Dat is mijn identiteit, en die wijzigt voortdurend.
Vlaamse intellektuelen gaan daar te licht over, vindt u.
DEFOORT : Neen, zij worstelen daar permanent mee, elke morgen voor de spiegel. Eén van de weinige uitzonderingen is Hugo Claus, die partikulier is, maar in dat partikuliere schuilt ook het universele van zijn werk. Dat hij lacht met bepaalde Vlaamse symboliek of bombast, stoort mij helemaal niet. Vlaanderen is voor Claus iets helemaal anders dan voor mijn oude buurvrouw of voor een van mijn studenten. Wellicht zijn er gemeenschappelijke percepties, dat weet ik niet. Dat sommigen in hun zoektocht naar de Europese identiteit niet teruggaan tot 1302, maar tot 800 en Karel de Grote, is daarbij geen probleem. Europa mag wel mede met emoties en myten worden opgebouwd.
Mensen hebben dat nodig ?
DEFOORT :Michael Ignatieff schreef over het nationalisme in zijn boek Blood and Belonging. In de Engelse titel zitten de twee polen van het nationalisme : de gevaarlijke het bloed en de mooie pool het ergens bijhoren. Want ook de mondialen zijn dol op hun dorp. Het klopt ook dat een mens uit zijn dorp weg moet kunnen en door het dorp passeren de internationale lijnen die u daartoe de kans bieden. Probleem is dat wie geregeld weg kan, denkt dat hij zijn dorp niet meer nodig heeft. Ik zou u mooie voorbeelden kunnen geven van mondialen die mij onder vier ogen gelijk geven. Wanneer de Vlaamse Gemeenschap in Barcelona een treffen met Nederlandstalige literatoren organizeert, dan staan diezelfden die in Hersens op zijn Vlaams niet willen weten van Vlaanderen, op de eerste rij. Jongens en meisjes, wees eens even konsekwent ! Wat staan jullie zo te drummen ? Waarom die drang om u te manifesteren voor die Vlaamse natie ?
Maar goed, u vroeg of mensen dat nodig hebben. Het is er. Iedereen moet ergens zijn emoties kunnen nestelen. In een natie, of in een voetbalklub de hooligans zijn in het voetbal wat extreem-rechtse nationalisten zijn in het politieke veld. Die emoties worden in meerdere kringen, cirkels geïnvesteerd. Iedereen erkent die kringen blijkbaar. Of dat nu gaat om het engagement in de eerste kring, namelijk de familie, of om de kringen daarrond van buurt, gemeente en streek. Maar voor de volgende kring worden alle ruimdenkende Vlamingen plotseling erg schichtig. Ze lopen om Vlaanderen heen of ze kreten van : viespeuk, hou daar onmiddellijk mee op. Met de verdere kringen, België, Europa, de Atlantische wereld of de wereld, hebben ze weer geen moeite. Alleen dat kleine cirkeltje Vlaanderen proberen ze hardnekkig te negeren. Helaas voor hen, Vlaanderen bestaat, ook in instellingen.
In milieus die u aanvalt, is het bon ton om te wijzen op de kwaliteiten van België. Minder België is een verarming.
DEFOORT : Waarom slaan bij verstandige mensen de stoppen door als het over Vlaanderen gaat ? Ik heb daarover een paar niet zo fraaie werkhypotesen. Als Reynebeau zegt dat hij een Nederlandstalige Belg is, is dat een metafoor voor : ik ben niks, behalve mezelf. Want waarmee is België in godsnaam te associëren ? Met de Rode Duivels ? Die doen het slecht. Met het koningshuis ? Leuk, maar lang niet zo aardig als over het Kanaal. Vroeger was er Eddy Merckx, straks misschien enkele tennissers. Het is typisch intellektueel om te zeggen : ik ben ik, ik behoor geen volk of sociale klasse toe, ik heb de anderen niet nodig. Dat is een betrokkenheid op het ego, niet op de gemeenschap. Niet wie het meest met de natie bezig zijn, zijn de grootste narcisten.
Is de bekommernis over de invulling van de Vlaamse autonomie dan niet terecht ?
DEFOORT : In Europa is er zelfs geen aanzet tot een sociaal beleid. Toch staat het progressief en modern om voor de EU te zijn. Maar als ik mij uitspreek voor konfederalisme, de grootst mogelijke Vlaamse autonomie, dan hoor ik van alle kanten dat dat automatisch uitloopt op een kultureel getto, een sociaal kerkhof, een etnisch zuiverende overheid. Dan zeg ik : jullie kijken eigenlijk verschrikkelijk neer op jullie medemensen. Alleen jullie zijn wijs, sociaal, kultureel open.
Is Vlaanderen dan niet veel opener dan Wallonië ? Ademen wij niet veel vrijer dan in Wallonië waar, de Parti Socialiste op kop, een sfeer van de ex-DDR hangt ? Ik heb vertrouwen in de politieke gezindheden in Vlaanderen : de kristelijke arbeidersbeweging binnen de CVP, het ontvoogdingsliberalisme bij een minderheid van de VLD, een aantal VU’ers, Agalev, de SP. Ik panikeer niet. Wij hebben een schitterend openbaar biblioteekwezen, dat bloeit in vergelijking met andere landen en landsgedeelten. Op de jongste sociale betogingen was zeventig procent Nederlandstalig. Agalev en het groen kwamen hier veel sneller aan de bak. Waarom zou Vlaanderen dan reaktionair evolueren ?
Weldenkend Vlaanderen wil vergeten waar het vandaan komt, zegt u ?
DEFOORT : Iemand die altijd van de daken roept dat hij hetero is, zou ik toch vragen : aan het twijfelen, jongen ? Of iemand die almaar uitbazuint dat hij Vlaming is en daar trots op is : wat is er, jongen, heb je last ? Ik voel die nood niet. Maar een natie is wel één van de ideeën, projekten die krachten kunnen mobilizeren, en waaraan burgers en sociale organizaties zich kunnen optrekken. België is niet meer het kader voor een entoesiasmerend gemeenschapsprojekt. Ik beweer niet dat Vlaanderen dat ipso facto wordt en wat ik zeg, heeft geen uitstaans met IJzertorens, leeuwevlaggen en Waar Maas en Schelde vloeien. Ik geloof ook niet in een zelfstandig Vlaanderen als het land van belofte. Maar er zijn nu eenmaal mobilizerende myten die ook in de sociale ontvoogding werden gebruikt. Zoals het algemeen enkelvoudig stemrecht mobilizerend werkte voor de arbeiders, die nadien ook wel beseften dat ze er nog niet waren, zo kan ook een nationale myte mobilizeren voor meer welvaart en welzijn.
Tegenstanders zullen zeggen : aha, de vuile egoïsten vergeten de solidariteit. Maar ons systeem van sociale zekerheid geldt toch ook niet tot in Noord-Frankrijk, hoewel het interessanter is dan het Franse ? Akkoord, die sociale zekerheid kan worden verbreed tot Europa, maar daar zijn amper aanzetten toe. Stoppen wij daarom de Europese eenmaking ? Er is een Vlaams-nationale partij nodig omdat een extreem-rechtse partij dat gedachtengoed koestert ?
DEFOORT : Het is niet omdat elke partij gevoelig is voor de milieuproblemen, dat Agalev beter verdwijnt. Grote tema’s mogen toch een politieke vertaling krijgen ? Momenteel is de nationale problematiek in België niet opgelost. Daarom moet de VU niet twijfelen aan zijn bestaansreden.
Het staat niet goed om nog overdreven aandacht te hebben voor de Brusselse rand, of andere communautaire pijnpunten.
DEFOORT : Voor de meeste Vlamingen is de Brusselse rand de ver van mijn bed-show. Brigitte Raskin woont er wel en zegt dat ze die scheiding aan haar kinderen niet kan uitleggen. Brigitte, ik wil je daar graag bij komen helpen. In Catalonië is het helemaal niet verdacht socialist en overtuigd Catalaan te zijn. Misschien omdat de Catalanen zich zo verzetten tegen Franco. Catalaanse vrienden, socialisten, zijn trots op Catalonië, wat iets anders is dan hoogmoed en borstklopperij. Zijn dat dan reaktionaire, pietluttige, zelfingenomen provincialen ? Neen, zij leven met een grote evidentie in hun Catalaanse natie. Eens dat een evidentie is, deemstert al die borstklopperij weg.
Dat de Vlaamse regering zich verzet tegen de adviesraad voor Franstaligen in de Brusselse rand, zal door veel open geesten weer worden afgedaan als : waar is die Van den Brande, die schoolmeester en leeuwevlaggen zwaaiende flamingant weer mee bezig ? Ik vind dat zinvol, anders eindigt het nooit. Niemand kan loochenen dat het aantal konfliktgebieden verminderde sinds er een taalgrens is getrokken. De samenwerking tussen KUL en UCL verliep nooit zo goed. Voor de splitsing zag ik nog professoren met mekaar op de vuist gaan.
U zal worden verweten dat u het taalgebruik van het Blok overneemt.
DEFOORT : Ik ben voor seksualiteit, en verzet mij tegen wie mij dat wil onthouden. Daarmee ben ik nog geen bordeelganger. Toch bestaan er zonder seksualiteit geen bordelen. Moeten wij omwille van de gevaarlijke afwijkingen en verglijdingen van het Blok, een algemene idee diskrediteren ? Bovendien geraak je van dat nationalisme niet af, of je dat leuk vindt of niet. Het is zeker niet omdat een stel progressieve intellektuelen daar niet wil van horen, dat het proces stilvalt. Andrew Marshall van de Britse krant The Independent schreef eens : Belgium is a country that is compromising itself out of existence. Dat gaat traag, het is wat vervelend en het werkt sommigen op de heupen. Maar het is efficiënt.
Bewijst België dat zo’n proces niet altijd uitmondt in Joegoslavische toestanden ?
DEFOORT : Wie altijd naar Joegoslavische toestanden verwijst, moet maar eens aantonen welke aanwijzingen hij daarvoor in Vlaanderen vindt. Ja maar, zeggen de progressieven, in elke nationalist schuilt een generaal Mladic. In elke nationalist ? Wat een fundamentalistische uitspraak ! Ik heb geen heimwee naar het unitaire België maar ik geloof evenmin in Marc Grammens die, aan de andere kant van het spektrum, verkondigt dat het niet zonder een revolutionair maneuver zal gaan. Dat is een gevaarlijke gedachte van iemand die het ook op zijn heupen krijgt.
Maar wat is er zo mis met een kompromis, aan het stap voor stap zoeken naar een oplossing ? Er zijn andere vormen van gevaarlijk nationalisme : het was een socialistisch minister van Defensie die na de keldering van de Rainbow Warrior in 1985, waarbij een fotograaf van Greenpeace omkwam, le faux couple dat de aanslag pleegde, opbelde om het te feliciteren omdat het in de rechte lijn van de rijke traditie van het Franse leger handelde.
Bij ons leidde nationalisme vreedzaam tot een diepgaande omvorming. En kijk : nationalisme moet ontsporen, vinden onze verlichte denkers. Ik stel vast dat de bijna professionele bestrijders van elke vorm van nationalisme gebukt gaan onder een opgeschroefde état d’âme. Die geestesgesteldheid delen zij met extreem-rechtse Vlaams-nationalistische groeperingen. Waarom doen beide zijden zo hijgerig en moralizerend ? Het is zoals bij de vrijzinnigen, die nogal door de metafysiek moeten bezeten zijn, dat ze daar regelmatig voor samenkomen in duistere klubjes, precies om haar te loochenen.
Het Vlaams-nationalisme overlaten aan het Blok is een slechte zaak voor Vlaanderen ?
DEFOORT : Natuurlijk. Ook het Vlaams-nationalisme bevat een waaier aan opvattingen. Alleen willen de progressieven dat niet inzien. Voor hen telt de onderlinge erkenning. Met wat ik zeg, verlies ik mogelijk het label van progressief denker. Ze mogen het hebben. In cafés kankert dit soort intellektuelen op de politiek, maar ze steken hun nek nooit uit. Wat doen al die hoogleraren, met hun kont in een vaste stoel tot het einde van hun dagen, met al hun onaantastbaarheid nog voor hun gemeenschap ? Niks. Dan heb ik meer respekt voor de onderwijzers die destijds hun biblioteek openhielden of hun fanfare leidden en min of meer flamingant waren, of voor de kleine Davidsfondsers die mee aan de weg timmerden.
Het multikulturalisme wordt naar voren geschoven als het intellektuele antwoord op het Vlaams Blok.
DEFOORT : Wat is dat ? Ik leef in een arbeidersbuurt in Gent en de kinderen van de Turkse overbuur komen voor hun huiswerk bij mij langs. Of aan zo’n multikulturele straat voordelen verbonden zijn ? Daar zijn heel aardige Turken bij, en ook knap vervelende. Voor mij zijn er ook geen nadelen aan, al is het wat lawaaierig. Maar dit zijn toch geen princiepsvragen ?
Ziet u wel, het taalgebruik van het Blok sijpelt in uw vocabolarium…
DEFOORT : Maar dat is niet waar ! Multikulturalisme is geen doel om na te streven, maar een maatschappelijke evolutie. Wij kunnen alleen proberen om ontsporingen te vermijden. Al die pleidooien voor multikulturalisme zijn hijgerig en verkrampt. Ik wil autonoom denken en spreken over de onderwerpen die ik wil, wanneer en hoe ik dat wil. Ik ben de dominantie van het Blok beu, al was het in de antipode van de professionele bestrijders ervan. Het Blok bepaalt mijn intellektuele agenda niet.
Peter Renard
De VU voor de verkiezingen : op zoek naar 300.000 stemmen. Eric Defoort : Een partij als de VU blijft er nodig.
Defoort : De professionele bestrijders van het Vlaams Blok lijden onder dezelfde gemoedsgesteltenis als extreem-rechts.
Eric Defoort over de diskussie over de Vlaamse identiteit : Als er iets niet te definiëren valt, dan wel identiteit.
