Tom Van de Weghe is correspondent af. Na vijf jaar Peking en drie jaar Washington wordt Gent zijn nieuwe standplaats. Heimwee knaagt, maar straks mag hij als ‘pop-upcorrespondent’ aan de slag. Met Knack blikt hij zonder blozen terug op zijn Amerikaanse jaren. ‘In de Finnish Sauna Society kun je al eens in je blootje naast een Congreslid zitten.’

Tom Van de Weghe(40) heeft zelf voor de Starbucks in het Gentse Sint-Pietersstation gekozen. Ideaal om terug te blikken op drie jaar Amerika, stond in het tekstbericht. Onverdeeld happy voelt hij zich niet, hij is nog volop aan het afkicken. Eind juni kwam een voortijdig einde aan zijn correspondentschap in Washington. Eerder al had de VRT Stefan Blommaert uit Peking teruggeroepen. De openbare omroep covert de wereld voortaan zonder eigen, vaste correspondenten, maar zal op tijd en stond tijdelijke, ‘pop-upcorrespondenten’ uitsturen. De heimwee knaagt, geeft Van de Weghe toe. Hij is twee dagen geleden geland, na een rondreis van drie maanden door de Verenigde Staten.

Van de Weghe: ‘Het was een familietrip, maar mijn vrouw Sofie en de kinderen zijn eind augustus al teruggekeerd. Ik zou de auto in San Francisco verkopen en volgen, maar dat bleek moeilijker dan gedacht. Je kunt een in Maryland geregistreerde auto niet zomaar in California verkopen. Bureaucratie, daar kunnen ze in Amerika van meespreken. Ik heb dan van de nood een deugd gemaakt en de cirkel vervolledigd. In totaal 20.000 kilometer gereden en 48 staten bezocht, alleen Hawaï en Alaska ontbreken nog.’

Drie maanden de toerist uithangen? Dat lijkt me niks voor de razende reporter zoals we u kennen.

TOM VAN DE WEGHE:(lacht) Tja, de aard van het beestje. Zelfs tijdens een vakantie kan ik mijn journalistieke drive niet uitschakelen. Als ik in Selma kom, vlak na de herdenking van de Freedom March, wil ik met getuigen spreken over de situatie van zwarten in Amerika. In New Orleans was ik een week na de tiende verjaardag van Katrina. Dan kan ik het niet laten om de mensen op te zoeken die tijdens de herdenking met president Obama hebben gesproken, of langs te lopen bij Make It Right, het sociale en ecologische huisvestingsproject van Brad Pitt. Ik maakte er ook een sport van op mijn weg zo veel mogelijk presidentiële bibliotheken mee te pikken. Nixon, Bush, Clinton, allemaal bezocht. In de Ronald Raegan Library was ik net te vroeg voor het tweede Republikeinse kandidatendebat, maar in de Lyndon B. Johnson Library heb ik wel Julian Castro horen speechen. Een buitenkans, want Castro geldt als de coming man van de Democraten. Een latino, ex-burgemeester van San Antonio, door Obama opgepikt als minister van Huisvesting en Stedelijke Ontwikkeling, door sommigen getipt als kandidaat-vicepresident. Ik had hem graag geïnterviewd, maar dat is helaas niet gelukt.

Pas op, ik heb me ook en vooral goed geamuseerd. Als echte muziekfanaat ben ik weg van het Zuiden. Jazz, blues of cajun, er zijn podia zat in steden als New Orleans, Alabama, San Diego of Austin. Ik zou er kunnen wonen, ook de mentaliteit en de keuken spreken me aan.

Gentse waterzooi is ook niet slecht. Wat gaat u hier eigenlijk doen?

VAN DE WEGHE: Werken op de nieuwsredactie, ik ben precies 15 jaar vaste medewerker bij de VRT. Volgende week mag ik al op handelsmissie met Geert Bourgeois naar Atlanta, een fijn vooruitzicht en ideaal om de heimwee te verzachten.

Er was veel te doen over de beslissing van VRT-hoofdredacteur Björn Soenens om vaste correspondenten terug te roepen en te vervangen door zogenaamde pop-upcorrespondenten. Wat vindt u er zelf van?

VAN DE WEGHE: Ik word zelf een van die pop-upcorrespondenten, ik zit in de pool van Amerika-watchers die de presidentsverkiezingen zal coveren, samen met Björn zelf en Els Aeyels. Natuurlijk was ik liever tot na de verkiezingen in Washington gebleven, zoals trouwens was afgesproken toen we in de zomer van 2012 na vijf jaar uit China terugkeerden. In Peking was het perspectief heel anders. We zijn daarheen getrokken voor negen maanden, en daarna hebben we ons verblijf telkens weer met een jaar verlengd. In Amerika kregen we ineens uitzicht op vier jaar. Dan ga je je daar op instellen, zeker als je een gezin met schoolgaande kinderen hebt. Maar goed, als loyaal medewerker sta ik achter de beslissing van de hoofdredactie.

Steekt het toch niet dat VTM intussen uw voorganger Greet De Keyser als correspondent in Washington heeft ingehaald?

VAN DE WEGHE: Nee, ik gun het haar van harte. VTM heeft het trouwens eerst aan mij gevraagd, zowat een half jaar geleden. Ik heb uiteraard getwijfeld, het was een kans om in Washington te blijven. Maar uiteindelijk gaven andere overwegingen de doorslag. Acht jaar buitenlands correspondent, dat betekent ook dat Sofie haar carrière als mobiliteitsdeskundige acht jaar lang in de koelkast heeft gezet. Ze heeft wel werk gezocht in Washington, maar als vrouw van een buitenlandse journalist kreeg ze geen officiële werkvergunning. Intussen is ze al volop aan het werk, na amper één week in België had ze al een contract beet.

Na uw odyssee verstuurde u een afrondende tweet over de toestand van Amerika. Ernstig maar niet hopeloos, luidde het. Hoezo?

VAN DE WEGHE: Amerika is meer dan ooit een verdeeld land. Ik heb de voorbije weken heel veel boze mensen ontmoet, gewone Amerikanen die erg bitter klonken over zeven jaar Obama. Vooral op het platteland is de stemming negatief. Rural America is dan ook aartsconservatief, het kijkt naar de wereld door de bril van Fox Television en hangt aan de lippen van mensen zoals Alex Jones, de even populaire als reactionaire talk radio host. Maar daartegenover staat een stedelijk, jong, progressief en divers Amerika. Die tweespalt merk je vooral in zuidelijke staten, een stad als Austin is een progressief eiland in een conservatieve oceaan. Die tegenstelling zal een beslissende impact hebben op de verkiezingen, vooral in swing states zoals North Carolina en Ohio. Het kan nog alle kanten uit, maar op de lange termijn hebben de Democraten de tijd aan hun kant.

Waarom?

VAN DE WEGHE: De verstedelijking zet zich steeds sterker door. Gevolg: de electorale impact van dat jonge, progressieve en diverse Amerika wordt steeds groter. De Republikeinen scoren erg slecht bij drie elkaar overlappende categorieën: vrouwen, stedelingen en migranten. Dan heb je een probleem, want het gaat om enorme bevolkingsgroepen. Komt daar nog bij dat die partij al voor de derde campagne op rij door een interne burgeroorlog wordt verscheurd. Als ze die niet gauw kunnen bijleggen door een consensuskandidaat naar voren te schuiven, maken ze ook volgend jaar geen kans.

Hoe kijkt u naar het fenomeen Donald Trump?

VAN DE WEGHE: Ik heb hem zoals iedereen onderschat. Ik was in februari op CPAC, de jaarlijkse ultraconservatieve hoogmis waar zowat alle Republikeinse presidentskandidaten zich kwamen voorstellen. Trump schopte zo wild om zich heen dat niemand hem ernstig nam. Rand Paul, Scott Walker en de zwarte neurochirurg Ben Carson maakten de meeste indruk. Maar kijk nu: Scott Walker heeft de handdoek in de ring gegooid, en Rand Paul wordt in de polls door Trump verpletterd. Carson houdt beter stand, maar de waarheid is dat niemand een Afro-Amerikaan de Republikeinse nominatie ziet veroveren.

Trump beledigt aan de lopende band medekandidaten en complete bevolkingsgroepen zoals vrouwen en latino’s. Hoe komt hij daarmee weg?

VAN DE WEGHE: Omdat hij authentiek overkomt en zich als anti-establishment profileert. Net zoals Pim Fortuyn destijds, al hanteerde die een heel andere stijl. Zijn boodschap slaat bij verrassend veel Amerikanen aan, heb ik tijdens mijn rondreis kunnen vaststellen. In New Mexico sprak ik met een nieuwe Amerikaan, een geregulariseerde illegaal die zich een onvoorwaardelijke Trump-fan noemde. De tirades tegen migranten en illegalen deden daar niks aan af, het ging hem om Trumps belofte Amerika weer groot te maken, een slogan die nota bene van Ronald Raegan werd geleend. Om de Amerikaanse droom te realiseren, sprak die ex-illegaal Trump na, moeten we illegalen tegenhouden. Met rede heeft dat natuurlijk weinig te maken, de hele Amerikaanse droom is vooral een gevoel.

Maakt hij ook een kans op de Republikeinse nominatie?

VAN DE WEGHE: Ik vrees ervoor, het establishment van de partij zal dat nooit tolereren, desnoods gooien ze er een miljard tegenaan om zijn kandidatuur te torpederen. Het is veelzeggend dat Fox, toch wel de spreekbuis van de Republikeinen, de Trump-campagne nagenoeg doodzwijgt. De race is nog lang, men hoopt nog altijd dat hij een fatale misstap begaat of dat zijn campagne als een soufflé in elkaar zakt. Hij heeft trouwens al pluimen verloren, tijdens het tweede kandidatendebat werd hij mooi op zijn nummer gezet door een verrassend sterke Carly Fiorina. Zou dat geen mooie affiche zijn? Hillary Clinton versus Carly Fiorina, twee dames die strijden om het presidentschap? Maar misschien wordt het wel een driestrijd, want Trump heeft al laten uitschijnen dat hij desnoods als onafhankelijke kandidaat meedoet. Een Ross Perot-scenario, dat is wel de ultieme nachtmerrie van de Republikeinen.

Wie had kunnen denken dat de campagne zo spannend en onvoorspelbaar zou worden? Een jaar geleden zette iedereen zijn geld op een saai duel Clinton-Bush. Het kan nog altijd zo uitdraaien. Jeb Bush is een van die kandidaten die op een meltdown van Trump speculeren. Hij voert een kleurloze campagne, achteraan in het pak. Maar als hij geen brokken maakt, kan hij straks zijn immense campagnebudget aanspreken om de eindsprint in te zetten.

Wie zegt dat Hillary Clinton de Democratische nominatie al op zak heeft? Ze is in opspraak gebracht door e-mailgate en loopt in de peilingen achter op haar linkse tegenkandidaat, de veteraan Bernie Sanders.

VAN DE WEGHE: Ze is niet goed bezig. In het begin van de campagne verwaardigde ze zich niet eens de naam van Sanders uit te spreken. Intussen zie je dat ze zelf al een stuk naar links is opgeschoven om hem de wind uit de zeilen te nemen. Toch denk ik dat e-mailgate een veel groter probleem vormt. Niemand weet wat er nog allemaal in die privémails staat. Maar als er belastend materiaal in zit, zullen de Republikeinen het via de bevriende pers op het juiste moment laten lekken. Sowieso is dit een kleine pr-ramp, e-mailgate bevestigt haar imago van gehaaide carrièrevrouw die een parfum van affairisme en belangenvermenging verspreidt. De vrouw die te graag wil, hoor je vaak, die zelfs de ontrouw van haar man door de vingers zag om haar carrièrekansen te vrijwaren. De Democraten zijn er niet helemaal gerust op, er is de laatste weken meer en meer sprake van plan B, met de B van Joe Biden, de vicepresident die zich niet eens kandidaat heeft gesteld. Voorbarig als je het mij vraagt. Als de taaie Hillary ook deze crisis overleeft en de Republikeinen blijven verdeeld, dan heeft zij nog altijd de beste papieren om Obama op te volgen.

Obama zit in de laatste rechte lijn van zijn tweede termijn. Welke balans maakt u op?

VAN DE WEGHE: Hij is veel populairder in Europa dan in eigen land, net zoals Gorbatsjov in de tijd van de perestroïka meer fans had in Brussel en Berlijn dan in Moskou. Toch moet iedereen toegeven dat hij op het binnenlandse vlak zijn stempel heeft gedrukt. Obama-care, met de verplichte ziekteverzekering, was een realisatie van formaat, en Amerika is weer de motor van de wereldeconomie. De voorbije maanden heeft hij hard aan zijn erfenis gewerkt, met uitschieters als het klimaatplan, het homohuwelijk en het herstel van de Amerikaans-Cubaanse betrekkingen. Toch vind ik de kritiek op zijn buitenlandse beleid terecht, vooral in het Midden-Oosten heeft hij gefaald. De Syrische dictator Assad waarschuwen dat hij geen rode lijn mag overschrijden, en dan zijn staart intrekken als Assad die lijn wel overschrijdt. Geen voorbeeld van leiderschap op het wereldtoneel, terwijl dat precies van een Amerikaanse president wordt verwacht.

Maar wat misschien wel de grootste teleurstelling is: Obama werd als verzoener ingehaald, maar onder zijn bewind is de polarisering alleen maar toegenomen. Het Congres, volgens de grondwet de spil van de democratie, is meer dan ooit verlamd. Democraten en Republikeinen vinden geen common ground meer, vooral aan de kant van de Republikeinen is alle bereidwilligheid tot compromissen zoek. In feite gaat het helemaal niet zo goed met die Amerikaanse democratie. Een tweepartijenstelsel met een disfunctioneel Congres waar de echte macht meer en meer bij kapitaalkrachtige lobby’s schuilt. Amerika dreigt van een democratie naar een plutocratie af te glijden.

Over polarisering gesproken: ook de rassenrelaties zijn er onder de eerste zwarte president niet op verbeterd.

VAN DE WEGHE: Nee, integendeel. Ik heb net Between the World and Me van de Afro-Amerikaanse schrijver en journalist Ta-Nehisi Coates gelezen. Beluisterd in feite, ik had een stapel luisterboeken mee om lange autoritten door te komen. Coates is een sensatie in Amerika. Zijn jongste boek, gericht aan zijn puberzoon, gaat over opgroeien als zwarte in Amerika en over het racisme en geweld die daarmee gepaard gaan. Coates constateert dat jonge Afro-Amerikanen hun geloof in het melting pot-ideaal hebben verloren. Dat heb ik zelf vaak gehoord, onder meer tijdens mijn reportages in Fergusson. Maar ik hoorde het deze zomer ook uit de mond van twee jonge zwarten die ik in Minneapolis sprak. Ze wilden vooral met rust gelaten worden, zeiden ze, en ze droomden van zwarte wijken met zwarte politieagenten. Tussen haakjes: dat is nu al een realiteit. Er zijn plekken waar blank en zwart elkaar ontmoeten, in grootstedelijke muziekclubs krijg je zelfs een harmonieus beeld van Amerika. Maar in het algemeen is segregatie troef. We hebben deze zomer een hele reeks van de prachtige state parks bezocht die ook bij Amerikaanse toeristen razend populair zijn. Blanke toeristen, je komt er haast nooit een zwarte tegen.

Een smet op het blazoen van Obama?

VAN DE WEGHE: De verwachtingen van de Afro-Amerikanen na zijn eerste verkiezing waren natuurlijk torenhoog en onmogelijk in te lossen. De meeste zwarten zijn nog altijd trots op Obama, maar tegelijkertijd heerst er ontgoocheling. Obama wilde vooral niet als zwarte worden gezien, hij plaatste zich als president boven de rassenkloof. Pas na de massamoord in Charleston, toen de blanke tiener Dylann Roof negen zwarte kerkgangers doodschoot, heeft hij een sterke speech tegen racisme gegeven. Too little too late, denken vele zwarten.

U bent na vijf jaar correspondentschap in Peking rechtstreeks naar Washington verhuisd. Hoe verschillend waren beide posten?

VAN DE WEGHE: Het was in Amerika uiteraard veel comfortabeler werken, en niet alleen vanwege de taal. In Peking heb ik ooit klappen gekregen van de politie toen ik een reportage draaide over een schandaal omtrent hiv-besmet transfusiebloed. Zoiets is ondenkbaar in Amerika. Oké, er zijn veel regeltjes en de politie is heel strikt. Maar zolang je de regels respecteert, wordt je als buitenlands of binnenlands journalist geen strobreed in de weg gelegd. Een verademing na China waar je nooit wist waar je aan toe was. Niks kon maar over alles viel te onderhandelen, zo ging het in Peking.

Viel het mee om als correspondent uit het kleine België in Amerika aan nieuwsgaring te doen?

VAN DE WEGHE: Ja, ik geneerde me trouwens niet om mijn exotische achtergrond uit te spelen. Als Belgisch journalist kun je je erg geloofwaardig van de domme houden, een bekende truc om mensen uit hun tent te lokken. Niet dat die pose altijd nodig was, doorgaans zijn Amerikanen erg open. Wel oppassen met patriottische gevoelens. Ik heb meermaals gesprekspartners van tafel doen weglopen met mijn kritische bedenkingen over de Amerikaanse rol in de wereld, zelfs ruimdenkende Democraten hebben daar moeite mee. Afgezien daarvan heb ik de Amerikanen als buitengewoon genereus ervaren. Deze zomer nog: we waren in Maine, naast ons was een gezelschap neergestreken met een koelbox vol kreeft en witte wijn. Toen ze ons vreemde accent hoorden, kwamen ze kennismaken. Een van de mannen bleek een steenrijke Texaan te zijn, een vastgoedtycoon die persoonlijk bevriend is met de familie Bush. Hij bood ons zijn cottage aan, we mochten blijven zolang we wilden. Dat aanbod hebben we gretig aangenomen, het uitzicht op de Atlantische Oceaan was trouwens prachtig. Dat soort gastvrijheid zul je hier niet gauw ondervinden, Vlamingen zijn nogal gesloten en wantrouwig van aard. Het zou geen kwaad kunnen mochten we allemaal wat meer Amerikaan worden.

Raakte u in Washington ook dicht bij de Macht?

VAN DE WEGHE: Een interview met Obama zat er niet in, daarvoor moet je als correspondent van een kleine, buitenlandse zender jarenlang lobbyen en een grote dosis geluk hebben. Maar ik heb in die drie jaar wel een mooi netwerk opgebouwd. Washington DC is een unieke omgeving, de hele stad hangt aaneen van de persclubs, woordvoerders en lobby’s. Het duurt een tijdje vooraleer je de weg vindt. Mijn tactiek was simpel: ik woonde zo veel mogelijk persbriefings bij. Op de duur herkennen de woordvoerders je, en van daar kun je weer een stap verder zetten. Er zijn ook discrete clubs om interessante mensen te ontmoeten, plekken die je alleen via-via kunt ontdekken. Zo werd ik uitgenodigd om lid te worden van de Finnish Sauna Society, een legendarisch adres voor de politieke en journalistieke incrowd.

De Finnish Sauna Society?

VAN DE WEGHE: Een sauna in de kelder van de Finse ambassade. Befaamd voor zijn manier van opgieten, ze gebruiken er geen water maar bier om stoom te maken. Maar vooral bekend voor zijn exclusieve bezoekers, je kunt er al eens in je blootje naast een Congreslid of senator zitten. Ik heb er dankbare contacten gelegd, met woordvoerders, lobbyisten en hooggeplaatste officials. Zo heb ik toch een paar mooie interviews versierd, onder anderen met Madeleine Albright. Stom geluk helpt ook. Ik neem de trein naar New York en wie zit er naast mij? Jesse Jackson! Aardige man, we hebben een groot stuk van de reis gepraat.

U bent thuis in drie supermachten. Als slavist in Rusland, daarna als correspondent in China en Amerika. Wie heeft de beste kaarten voor de toekomst?

VAN DE WEGHE: Zonder enige twijfel Amerika, de enige supermacht die het vermogen heeft om zich aan te passen aan razendsnel veranderende omstandigheden. Rusland zit in een neerwaartse spiraal, China groeit, maar heeft een fragiel politiek systeem. Ook Amerika heeft problemen, we hebben er hier de hele tijd over gesproken. Zo gaat dat vaak onder journalisten, we focussen op de pijnpunten. De realiteit is veel genuanceerder, ik heb in Amerika vooral positieve mensen ontmoet en plaatsen bezocht die optimisme uitstralen. Silicon Valley, dat zijn de Amerikanen op hun best. Ze kunnen als geen ander focussen en inspelen op veranderingen. Ik heb ginder heel veel migranten gesproken, ook Belgen trouwens. De Amerikaanse droom blijft springlevend. Het land van de onbegrensde mogelijkheden, voor wie bereid is de handen uit de mouwen te steken’.

DOOR ERIK RASPOET, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

‘Zou dat geen mooie affiche zijn? Hillary Clinton versus Carly Fiorina, twee dames die strijden om het presidentschap?’

‘Democraten en Republikeinen vinden geen common ground meer, vooral aan de kant van de Republikeinen is alle bereidwilligheid tot compromissen zoek.’