Voor Terug naar eigen land reisden Jean-Marie Dedecker en Bert Gabriëls in de voetstappen van de vluchtelingen. In Istanbul werden ze bijna het slachtoffer van een terroristische aanval. Knack sprak met hen de dag na de aanslagen in Brussel. ‘Het is inderdaad belangrijk dat er af en toe een paar vluchtelingen verdrinken, Jean-Marie. Want voor je het weet, krijgen ze gekke ideeën.’
‘Daar zijn ze weer’, dacht Bert Gabriëls, de Vlaamse komiek die vooral bekend werd door het televisieprogramma Zonde van de zendtijd, toen hij hoorde over de aanslagen in Brussel. Vóór zijn carrière als komiek werkte Gabriëls jarenlang als jurist voor de dienst Vreemdelingenzaken en was hij actief bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen en het Vlaams Minderhedencentrum. ‘Ik had exact hetzelfde gevoel als toen we in Istanboel op het nippertje een bomaanslag ontliepen.’ In januari blies een zelfmoordterrorist zich in Turkije op aan de Blauwe Moskee, een aanslag waarbij tien doden vielen. Een kwartiertje later en de ploeg van Terug naar eigen land (VIER) had er staan filmen. ‘Stom toeval heeft ons gered’, vertelt Jean-Marie Dedecker, de voorzitter van Lijst Dedecker (LDD) die samen met Gabriëls deelnam aan het programma. ‘Margriet Hermans liet haar camera vallen, waardoor we nog gauw een nieuw toestel gingen kopen.’
In Terug naar eigen land werden twee reisgezelschappen gevolgd die elkaar in Istanbul ontmoeten. Het gezelschap van Gabriëls, Zuhal Demir (N-VA) en Veroniek Dewinter, de dochter van Filip Dewinter (Vlaams Belang) hadden net de frontlinie van de IS in Noord-Irak bezocht. Dat van Dedecker, auteur Ish Ait Hamou en Margriet Hermans kwam uit Dadaab, het grootste vluchtelingenkamp ter wereld in Kenia. In het zog van de vluchteling werden hun meningen en partijlijnen twintig dagen aan de realiteit onderworpen.
Twee maanden later kreunt België onder de terreur. Daags na de Brusselse aanslagen treffen de twee elkaar in Antwerpen. De informatie is nog onvolledig, de verwarring is groot. Wat een al langer gepland een-tweetje rond migratie en de vluchtelingencrisis moest worden, krijgt plots een heel andere lading. Gabriëls lijkt aanvankelijk een beetje murw geslagen. ‘Wat kan je nog zeggen ? Wat in de metro en de luchthaven gebeurd is, heeft het gevoel versterkt dat ik na onze terugkeer al had: Europa is een buurland van Syrië. Je zit met een regionale terreurgroep, en Europa ligt ook in die regio.’
JEAN-MARIE DEDECKER: We worden geconfronteerd met wat we al twee decennia zagen aankomen, maar dat maakt mijn verontwaardiging er niet minder op. Integendeel. Geen kaarsjesprocessies of optochten met knuffelbeertjes voor mij: ik heb nood aan een cursus woedebeheersing. We zijn amper een dag later en de fanfare aan excuustruzen trekt zich alweer op gang. Er mag gerouwd worden, maar er moet ook schuld en boete zijn. Gisteren zag ik mijn reisgezel Ish Ait Hamou aan tafel zitten bij de VRT. Ze hadden, met alle respect, niet hem moeten interviewen maar Philippe Moureaux (voormalig burgemeester van Molenbeek, nvdr.). Dit is het moment voor een groot gewetensonderzoek, maar wij zijn meteen overgeschakeld op de absolutie. In elke bananenrepubliek zou je daar als minister, topman of procureur verantwoordelijk voor gehouden worden. Inlichtingendiensten, het OCAD, Justitie: ze hebben simpelweg gefaald.
U vindt dat dat niet zonder gevolgen kan blijven?
DEDECKER: Ik zeg dat er schuld en boete moet zijn. Als een voetbalploeg een paar keer verliest, ligt de trainer buiten. Maar als iemand faalt om ons leven te beschermen, mag hij blijven zitten als hij de juiste kleur heeft.
BERT GABRIËLS: Als je gewoon niet toegeeft dat je een fout gemaakt hebt, kom je met veel weg in België. Het siert een dienst om een fout toe te geven en de boel navenant te herschikken.
Kun je elke aanslag vermijden?
DEDECKER: Het is ontzettend makkelijk om te zeggen: ‘We wisten dat het zou gebeuren, maar we konden onmogelijk voorspellen wanneer’. Het is verdomme hun taak om te weten wanneer zoiets zal gebeuren. Een week eerder verdrongen onze zoetwaterpolitici elkaar nog om zich om het eerst op de borst te kloppen: ‘We hebben hem! We hebben Abdeslam.’ Ondertussen waren ze in de kelders van Vorst en Molenbeek alweer bomgordels aan het aantrekken. Mag ik daar kwaad van worden? Het zit me tot hier met de vergoelijkingslobby.
GABRIËLS: Over welke vergoelijking heb je het dan precies? Dat men beweert dat Staatsveiligheid meer middelen moet krijgen of dat we zulke voorvallen nooit helemaal kunnen vermijden?
DEDECKER: Onder andere. Maar net zo goed de vergoelijking tegenover de islam en door moslims zelf. Ik verwacht een massabetoging van moslims in Brussel.
Moslims moeten collectief schuldig pleiten? Ze moeten allemaal met bordjes waarop ‘Sorry for Brussels’ geschreven staat rondlopen, zoals op de foto van het vluchtelingenjongetje aan de grens met Macedonië?
GABRIËLS: Alsof de aanslagen op Zaventem en Maalbeek gepleegd zijn door goede moslims? Dat zijn ordinaire criminelen, opererend onder het mom van de islam. Die kennen een paar soera’s, maar ze kennen hun godsdienst niet. Je moet hen beter onderwijzen en daar is een rol weggelegd voor de imams. Maar daarom moet je toch niet elke Belgische moslim vragen om schuldig te pleiten?
DEDECKER: Imams zijn onderpastoors, die wat soera’s vanbuiten geleerd hebben. Dat lost niets op. Wij geloven in onze knuffelcultuur nog altijd dat we er gaan komen door wat te praten met imams. Maar de daders van de aanslagen beriepen zich toch op de islam? Denk ook aan de erehaag die gevormd werd bij de arrestatie van Abdeslam.
Toen troepten misschien tweehonderd jongeren samen om de politie met flessen en stenen te bekogelen.
DEDECKER: Ze applaudisseerden voor hem, hun plaatselijke vedette. Daar heerst een sfeer die zulke aberraties door de vingers ziet. Er kwamen meer moslims op straat om Abdeslam toe te juichen dan na de aanslagen op Charlie Hebdo of in Parijs. De meest gezochte gangster van Europa kon daar ongestoord leven.
Dat een aantal mensen de leden van hun eigen gemeenschap beschermen, is toch van alle tijden?
GABRIËLS: Dat mensen elkaar beschermen heeft niet met hun etnische achtergrond of religie te maken. Al blijft het wraakroepend dat iemand denkt: ‘Het is er een van ons, we laten het wel passeren.’
DEDECKER: Ze beseffen toch dat ze gangsters beschermen? Ik verwacht niet dat ouders hun kinderen aangeven, maar vroeger had je tenminste sociale controle. Ik heb als kind ooit in het wijwatervat geplast in Lombardsijde: mijn vader wist dat al voor ik thuiskwam.
De anonimiteit van grootstad Brussel vergelijken met Lombardsijde is wel heel creatief.
DEDECKER: Je zit met een parallelle maatschappij, bedoel ik. Een die zich afzet tegen de onze en foute sujetten beschermt. Daar moet een einde aan komen, en ik denk dat iedereen daar vandaag toe bereid is. Ook de moslimgemeenschap. Daarom lijkt een symbolische moslimoptocht waarin de inwoners van Molenbeek, Sint-Joost en aanverwanten stellen ‘hier doen we niet aan mee’, een goed idee.
GABRIËLS: Als er burgerdoden vallen in Syrië door bombardementen van de internationale coalitie komen wij toch niet en masse op straat? Terwijl de IS dat wel aangrijpt om ons aan te vallen: oog om oog, tand om tand.
DEDECKER: Wij moeten ons niet bemoeien met de oorlog in Syrië. We moeten prikkeldraad rond Afghanistan spannen en het hen laten uitvechten, zoals Robert Fisk al jaren zegt. Dat is een godsdienstoorlog tussen soennieten en sjiieten die al 1400 jaar woedt.
GABRIËLS: (cynisch) Dat is blijkbaar de oplossing: ‘Laat ze elkaar uitmoorden en laat hen verder met rust.’ Aan het front met de IS hoorde ik de Peshmerga (Iraaks-Koerdische troepen, nvdr.) zeggen: ‘We kunnen Mosul bevrijden, we hebben enkel een akkoord nodig van de coalitie.’ Ze hebben de slagkracht, maar ze mogen niet toeslaan. Moslims dus, die de IS proberen te decimeren, maar wij staan hen dat niet toe.
Maar jij bent er dus oprecht van overtuigd dat we de meerderheid van de allochtone bevolking niet meehebben in ons verhaal van wat een samenleving hoort te zijn? Ik twijfel niet dat de meerderheid van hen voor een vredevolle samenleving zonder ambras is.
DEDECKER: Ik ben niet hoopvol voor België, noch voor Europa. Wij zijn een bejaardentehuis van Bourgondiërs, die – zoals Alexis De Tocqueville al zei – niet eens de moed hebben om hun eigen waarden te verdedigen. We worden geïslamiseerd en zien onze eigen waarden zo verwateren. We draaien onze beschaving terug op het vlak van vrouwen-, homo- en dierenrechten om een ander te plezieren.
Wilt u de moslims überhaupt nog een plaats geven in onze samenleving?
DEDECKER: Ja, maar dat lukt nooit door op alle gebieden toe te geven. In 2010 zei Angela Merkel: ‘De multiculturaliteit is totaal mislukt.’ Waarom? Omdat we te laks zijn omgesprongen met de integratie. We hebben te veel toegegeven, waardoor de irritatie bij onze bevolking groeide en die wij-zij-tegenstelling alleen maar uitgediept werd.
GABRIËLS: Ik onthoud: we geven niets toe en we blijven discrimineren als vanouds, zowel op vlak van huisvesting als in de tewerkstelling.
DEDECKER: Discrimineren? Kom, ik heb het gehad met die slachtoffercultuur.
We heten een moderne, open samenleving te zijn. Maakt ons dat extra kwetsbaar?
GABRIËLS: Correctie: we zouden een open samenleving moeten zijn. Maar we zijn het niet. Punt. Dat is niet gelukt. En dat is er ook nooit geweest. We zijn niet eens een moderne samenleving. Ga eens praten met elkaar en je zal zien hoe open we zijn. Toch vind ik het al veel dat we dat willen zijn. En dat is urgent, want anders blijven we elkaar de kop in slaan.
DEDECKER: Stop toch eens met die zelfkastijding. Wij laten iedereen uit de hele wereld binnen. Iedereen die we hoorden tijdens onze trip, wil hierheen komen. Niet naar Italië, Portugal of Griekenland, maar naar België. We zijn het meest gastvrije land van de wereld.
GABRIËLS: Duitsland en Zweden, Jean-Marie. België is flink gezakt qua populariteit. En gastvrij? Als – als! – ze hier raken. Dat is de grote truc: als je hier raakt, krijg je papieren, maar dat mag eigenlijk niet lukken.
DEDECKER: Enfin Bert, de laatste tien jaar hebben we een miljoen mensen binnengelaten.
GABRIËLS: Laten smokkelen.
DEDECKER: En de ongebreidelde gezinshereniging dan? Gratis scholing, ziekenkas, en wie geen dak boven het hoofd had, kreeg voorrang op een sociale woning. Wat kan je ons nog verwijten?
GABRIËLS: Gezinshereniging is wat anders. Maar wat je zegt klopt niet: ik heb als advocaat honderden tot duizenden mensen over de vloer gehad die moesten vechten voor alles. Hij zal best wel bestaan, dé asielzoeker voor wie het allemaal vanzelf ging, maar ik heb hem toch nooit ontmoet. We moeten ons daar niet voor verontschuldigen: een systeem doet wat het moet doen. Alleen had ik liever een doordacht migratiebeleid gezien, toen en nu. Een actievere selectie had veel problemen vermeden. Vandaag mag niemand binnen, maar wie inventief of frauduleus genoeg is, heten we met lange tanden toch welkom.
Gezinshereniging is per definitie niet selectief natuurlijk.
GABRIËLS: Klopt. En dat heeft voor sommige groepen ook negatief uitgepakt, denk ik. We konden soms maar moeilijk controleren wie we binnenlieten. En dan heb ik het niet over uitgebreide screenings. Gewoon al de vraag stellen of er een plaats was in onze samenleving voor die persoon had geholpen. Want iemand op een sociaal appartement proppen en naar het OCMW sturen, is niet goed voor de samenleving, noch voor die persoon.
De voorwaarden voor gezinshereniging zijn ondertussen verstrengd.
GABRIËLS: Net op het moment dat het eigenlijk niet meer nodig was en het aantal herenigingen stevig begon te dalen. Kijk, migraties kunnen zeer negatief maar ook heel positief uitpakken. Ik verwacht van de overheid dat die dat onderscheid kan maken, dat becijfert en zo een beleid voert.
DEDECKER: (verbaasd) Helemaal akkoord. Dat is het Canadese systeem. Je mag geen strafblad hebben, moet beantwoorden aan een zekere vraag op de arbeidsmarkt of, in het geval van ouderen, aantonen dat je zelfbedruipend bent. Op het Aksarayplein in Istanbul zag ik twee 75-jarige Syriërs, sukkelaars eigenlijk, wachten op een overtocht naar Europa. Al wat we kunnen is die hier in een rusthuis stoppen, terwijl onze eigen bejaarden daar zo moeilijk een plaats vinden. Dat gaat toch niet? België koos voor de ongebreidelde aanpak, voerde de derde wereld in en creëerde zo een vierde wereld
GABRIËLS: Dat klopt niet helemaal. Soms bereik je door heel streng te zijn net het verkeerde effect.
Hoe bedoelt u?
GABRIËLS: Hadden we oude Marokkaanse migranten vlotter heen en weer laten reizen naar hun thuisland, hadden ze daar massaal op pensioen kunnen gaan om hooguit af en toe naar België terug te keren. Nu gebeurt dat niet, want wie een jaar weg is, verliest zijn rechten. Terwijl die wel hun kinderen nog willen zien. En een visum krijgen voor familiebezoek: vergeet het maar. Zij bleven dus niet hangen door een te laks beleid maar net doordat het beleid te streng was. En door wat toen is misgelopen, willen wij nu geen vluchtelingen meer opnemen. Terwijl dat appelen met peren vergelijken is. De problemen met de vorige instroom hoeven zich niet per se te herhalen.
Bent u het daarmee eens, mijnheer Dedecker?
DEDECKER: Momenteel kost de migratie België ongeveer tien miljard euro per jaar, becijferde het Nederlands Centraal Planbureau recent.
Ik heb me tijdens onze reis heel vaak afgevraagd wat bepaalde mensen in ons land konden komen doen. Voor geschoolden is het niet veel beter. Die Welt had het onlangs over 350 vluchtelingen met een academische vorming die in Duitsland werk op hun niveau hadden gevonden. De rest begint er als afwasser.
GABRIËLS: Dito voor Canada. Ze selecteren op hoge profielen, en toch luidt de standaardgrap daar: een dokter nodig? Bel snel een taxi.
Mijnheer Dedecker, welke bezwaren primeren eigenlijk voor u? De economische of de cultureel-religieuze?
GABRIËLS: Stel, we vinden een manier om migratie onbetwistbaar break-even te doen draaien: kan het dan voor jou?
DEDECKER: Ja. Op voorwaarde dat je het Amerikaanse systeem toepast: niemand kan meer van ons sociaal systeem genieten dan hij eraan bijgedragen heeft.
GABRIËLS: Dat is arbeidsmigratie, dat kan je niet met oorlogsvluchtelingen doen.
DEDECKER: Niet iedereen die hier toekomt, is een oorlogsvluchteling. Die moeten zich registreren in het eerste veilige land waar ze toekomen.
Minheer Gabriëls, u interviewde een mensensmokkelaar in Istanbul. U noemde hem een moordenaar, hij vond Europa de echte moordenaar.
GABRIËLS: Het duurde meer dan een uur voor hij enigszins wou toegeven dat hij een crimineel was die mensenlevens op het spel zette.
DEDECKER: Ik had hem op zijn gezicht geslagen. Ik heb me gedurende die reis een paar keer moeten inhouden. Op het Aksarayplein in Istanbul stikt het van de winkeltjes die zogenaamde zwemvesten verkopen, rommel die niemand het leven zal redden. Het is een businessmodel dat teert op moord. En de politie staat toe te kijken op die verkopers en de mensenhandelaars. Er zijn 30.000 à 40.000 mensenhandelaars in Turkije: we hadden er op twee minuten één gevonden. Maar sultan Erdogan krijgt zes miljard euro steun van Europa om die op te sporen en weg te werken?
Dat geld dient ook voor de opvang van Syriërs in Turkije.
DEDECKER: Plots zijn wij afhankelijk van de goodwill van de sultan. Zij nemen er eentje op, en er komt er een andere naar ons. Wie denk je dat hij zal sturen? Het rifraf toch?
GABRIËLS: De overeenkomst heeft het over 72.000 resettlements, hervestigingen. En hervestiging, dat kiezen wij. Dat bestaat ook al veel langer, maar we hebben het gewoon nooit toegepast omdat we vonden dat we al meer dan genoeg vluchtelingen hadden. Alleen is het wel zeer belachelijk dat ze van Turkije naar Griekenland moeten komen, dan teruggestuurd worden naar Turkije en dan herverdeeld worden. Zo moeten ze nog altijd over de zee.
DEDECKER: Je moet hen toch ontmoedigen?
GABRIËLS: (cynisch) Het is inderdaad belangrijk dat er af en toe een paar verdrinken. Want voor je het weet, krijgen ze gekke ideeën.
DEDECKER: Nu laten we ze verzuipen, ja. Ik pleit voor het Australische model, waar Aziatische bootvluchtelingen weggesleept worden naar twee eilanden voor de kust van Australië. Een eiland voor gezinnen, een voor alleenstaande mannen. Van daaruit selecteren ze wie aan de maatschappij kan bijdragen. Zo behoud je de controle en hoef je niet door de knieën voor de sultan, de islamitische Poetin. Ze krijgen er ook een volwaardige opvang en opleiding. En ‘volwaardig’ is het toverwoord hier. De kampen die wij bezocht hebben… in Dadaab in Somalië krijgt elke vluchteling eten voor tien dagen per maand. Er staan wel 100 nagelnieuwe witte Jeeps voor het kamp geparkeerd, die nooit gebruikt worden, tenzij Ban Ki-Moon, de secretaris-generaal van de VN, eens langsloopt.
Mijnheer Gabriëls, hoe kijkt u tegen opvang in de regio aan? In Terug naar eigen land wordt u min of meer afgeschilderd als de linkse komiek die iedereen naar hier wil halen.
GABRIËLS: Ik merk dat aan de reacties op het programma. Als ik durf te pleiten om één iemand binnen te laten, heb ik het al geweten. Terwijl migratie niet altijd slecht nieuws hoeft te zijn, als je het goed aanpakt. En dat hoeft niet in een alles- of nietsverhaal te verzanden. Als ik Bart De Wever hoor pleiten voor een hervestigingspolitiek naar Canadees model, applaudisseer ik net zo goed. Al vraag ik me af of hij weet dat dat een verdubbeling van het aantal vluchtelingen zou betekenen. Canada neemt er in 2016 45.000 op.
En natuurlijk ben ik voor opvang in de regio, dat is maar logisch, maar voorlopig zag ik enkel schrijnende, ondermaatse kampen. Als je er in een Noord-Iraaks vluchtelingenkamp voor zorgt dat er medische hulp, onderwijs en recht op tewerkstelling is, kunnen die mensen zich daar laten inschrijven, kun je hun vingerafdrukken afnemen en kunnen ze nooit meer naar hier komen.
DEDECKER: Straks krijgt Dedecker nog gelijk. Doe vooral zo voort.
GABRIËLS: Iedereen zegt dat. Er is nog nooit iemand die gezegd heeft dat we ze naar hier moéten halen.
Vanuit Izmir – waar jullie zelf het kaduke bootje naar Lesbos namen – ging het tot slot richting Macedonië, Servië en Kroatië. Dat is de Balkanroute die nu afgesloten is.
GABRIËLS: Waarschijnlijk opent er elders weer een route. In Bulgarije bijvoorbeeld. Waar de politie streng maar omkoopbaar is. Er valt dus wel wat te fiksen.
Wat we langs de Balkanroute zagen, was gruwelijk absurd: een illegale route met overheidsmiddelen gefinancierd. Vluchtelingen moeten er ‘illegaal’ de grens over, ‘zonder gezien te worden.’ Onzin natuurlijk, want daar staan ze klaar met bussen om je naar de volgende grens te brengen. Geef iedereen dan toch een visum, als dat de bedoeling is.
DEDECKER: Ik heb er nog een kindje over de grens gedragen, hij kon echt niet meer. Technisch gezien ben ik ook een mensensmokkelaar. Vluchtelingen moeten er op een treintje in Macedonië stappen, tot aan de grens. Daar moeten ze kilometers te voet, terwijl de trein nagenoeg naast hen tuft, en eenmaal over de grens met Servië mogen ze weer opstappen. Tot aan de grens met Kroatië, want dan begint het spelletje opnieuw. In Servië heb ik me nogmaals kwaad gemaakt. De vluchtelingen werden door de Serviërs als beesten op een trein zonder verlichting en met gebroken ruiten gestouwd. Het was precies de trein naar Auschwitz. Om vervolgens kilometers door de sneeuw te moeten stappen, bij min 7 graden. Ik wil de vluchtelingen eigenlijk niet binnenlaten, maar als je het dan toch doet, dan zijn ze zoals wij en behandel je hen niet als vuil.
DOOR KRISTOF DALLE, FOTO’S DIETER TELEMANS
Gabriëls: ‘Migraties kunnen zeer negatief maar ook heel positief uitpakken. Ik verwacht van de overheid dat ze dat onderscheid kan maken.’
Dedecker: ‘België koos voor de ongebreidelde aanpak: het voerde de derde wereld in en creëerde zo een vierde wereld.’
