In amper anderhalve week tijd ruilde meer dan een dozijn mandatarissen de partij VlaamsProgressieven in voor een brede progressieve beweging met de SP.A. Dat de partij zou ontploffen, stond in de sterren geschreven. Ook de SP.A zet zich schrap voor ‘sinterklaas’ Bert Anciaux.
Een stunt met hoge symboolwaarde, daar draait Bert Anciaux zijn hand niet voor om. Precies in de week dat hij zijn vertrek uit VlaamsProgressieven aankondigt en zichzelf in cadeauverpakking aan de Vlaamse socialisten aanbiedt, koopt hij Sinterklaas. Correcter, koopt hij in het kader van het Topstukkenbeleid drie zijpanelen van het Retabel van de Heilige Nicolaas.
Is Anciaux zelf nog een (politiek) topstuk? Daar heeft hij de grootst mogelijke twijfels over. Een maand voor de crisis bij Vl.Pro kreeg hij Vlaams Parlementslid Els Van Weert over de vloer. Die kwam hem smeken om het kartel met de SP.A op te blazen en met een Lijst Anciaux naar de regionale verkiezingen van 2009 te trekken. Die moest zich spiegelen aan de SP van Jan Marijnissen in Nederland of Die Linke van Oskar Lafontaine in Duitsland. Anciaux was gecharmeerd. Volgens de peilingen is hij nog steeds de tiende meest populaire politicus van Vlaanderen. Toch wuift hij het voorstel weg. Realpolitiker Anciaux overschat zichzelf niet. Via zijn kompaan Steve Stevaert houdt hij de lijn met de SP.A open. Ondertussen ‘redt’ hij zijn ministerschap door vier van de zes Vl.Pro-parlementsleden aan zijn kant te krijgen. Die blijven op post in de SP.A-fractie.
De SP.A heeft Anciaux al snel duidelijk gemaakt dat een nieuw kartel uitgesloten is. Hij kan dus enkel als onafhankelijke ‘overlopen’. Om die (over)stap intellectueel te rechtvaardigen, herhaalt Anciaux zijn mantra van progressieve samenwerking. Hij mag dan wel geen socialist zijn, toch is hij er heilig van overtuigd dat de linkerzijde vooral de verdwaalde schapen die in de klauwen van Vlaams Belang en Lijst Dedecker zijn beland, naar de rode stal moet terughalen. Daarom is een ‘nieuw project’ nodig waar ook groenen, ACW’ers en ‘onafhankelijke vrijdenkers’ zich thuis kunnen voelen. Als hijzelf dan al in de huid van een ‘linkse Dedecker’ moet kruipen, dan kan dat beter in een groter geheel. ‘Ik spring zonder parachute’, zegt hij. Insiders beweren dat een zitje in het Brussels Parlement het hoogst haalbare is voor Anciaux. Voor Europa is de concurrentie van Frank Vandenbroucke en Mia De Vits te groot.
GEEN KARTEL
Waarom heerste er bij Vl.Pro toch zulke koudwatervrees over een kartel met SP.A, terwijl dat net hun enige levensverzekering lijkt? Wie dat wil begrijpen, moet terug naar de aanloop van de federale verkiezingen van juni 2007. De toenmalige SP.A-voorzitter Johan Vande Lanotte deed toen een overnamebod op Vl.Pro (toen nog Spirit). Voorzitter Geert Lambert verzette zich daartegen. Hij wou de ideologisch onafhankelijke positie van de partij behouden. Daarvoor werd een prijs betaald. De SP.A gunde de kandidaten van Spirit niet meer dan een aantal strijdplaatsen. Toch scoorden de ‘spiritisten’ tijdens de federale parlementsverkiezingen vrij behoorlijk. Hun stemmen- aantal was in vergelijking met de parlementsverkiezingen van 2003 doorgaans gestegen, terwijl vaak het omgekeerde gold voor de SP.A-kandidaten. In de Kamer verloor het kartel negen zetels en in de Senaat drie. Door het kiessysteem, dat nog steeds de helft van de lijststemmen aan de eerst geplaatste kandidaten toekent, betaalden vooral de minder goed geplaatste spiritisten het gelag. Een insider: ‘Enkel Geert Lambert werd verkozen. Hij kwam in de Senaat terecht. Dat werd Lambert erg kwalijk genomen.’
DESASTREUZE PEILING
Lambert nam na de verkiezingen ontslag als voorzitter van Spirit en werd in oktober 2007 door de ambitieuze en modieuze Bettina Geysen opgevolgd. Na een rondvraag bij de leden en bij externe deskundigen besloot de partijtop in april 2008 een naamsverandering door te voeren. De links-liberale spiritisten vervelden in VlaamsProgressieven. De vertwijfeling en het ongeloof in eigen kunnen kon voorzitter Geysen met deze en enkele andere politieke marketingstunts niet doen keren.
Midden september 2008 laat de partijraad van de ontwrichte VlaamsProgressieven zich door Geysen en boegbeeld Anciaux overtuigen om in kartel met de SP.A naar de verkiezingen van juni 2009 te trekken. Dat had het duo met de top van SP.A afgesproken. De deal ging nauwelijks met concrete afspraken gepaard. Een maand later keerde een vierde van de leden van VlaamsProgressieven zich tegen het kartel. In de wandelgangen van het ledencongres heerste vooral onrust over verkiesbare plaatsen. Diezelfde dag maakten De Standaard en de VRT de resultaten van hun periodieke peiling bekend. De partij zou slechts 0,6 procent en het kartel amper 14,3 procent van de stemmen behalen.
Begin november 2008 doen de sociaaldemocraten een tweede overnamebod. Anciaux krijgt van het partijbestuur de toelating om te onderhandelen over een ‘nieuw project’ en over een ‘brede progressieve beweging’. Hij eist wel dat senator Geert Lambert mee onderhandelt. Die verblijft op dat moment in de Verenigde Staten en laat meteen bij terugkomst weten niet in het project te geloven. Geysen en Lambert zien in de zogenaamde ‘progressieve beweging’ een loutere overnameoperatie door de Vlaamse socialisten.
Anciaux vraagt bedenktijd om een en ander uit te klaren. Ondertussen onthult Knack de hoge onkostennota’s die Bettina Geysen destijds bij de VRT achterliet. Krek dezelfde dag, op 19 november, meldt voorzitster Caroline Gennez van de SP.A de politieke entree van enkele beloftevolle jonge sociaaldemocraten. In elke provincie zal hen een voorname rol worden toebedeeld, zo luidt de boodschap. Opvallend is de ruime aandacht voor de West-Vlaamse nieuwkomer John Crombez. Het is dan al duidelijk dat eventuele verkiesbare plaatsen voor de kartelpartner bijzonder schaars worden. Geert Lambert is een West-Vlaming.
‘EEN OPPORTUNITEIT’
Op 21 november 2008 stapt Bettina Geysen op als voorzitter van VlaamsProgressieven. Ze wordt tijdelijk door Nelly Maes vervangen. De Bouchoutse burgemeester van VlaamsProgressieven Koen T’Sijen spreekt van een ‘opportuniteit om de banden met SP.A aan te halen’. Zijn uitspraak dient als voorzet voor Bert Anciaux. Die speelt tijdens de partijraad van 25 november open kaart en probeert de raad tot het ‘brede verhaal’ over te halen. Tevergeefs. Zeventig procent stemt tegen het plan-Anciaux omdat het als een voorbode van een overname wordt gezien. De partijraad wil het kartel wel behouden, maar enkel op voorwaarde dat Vl.Pro zijn eigenheid kan behouden. Het klopt dus niet dat Vl.Pro tégen het kartel heeft gestemd. Dat kartel werd woensdagochtend in De Ochtend op Radio1 door SP.A-voorzitster Caroline Gennez zelf naar het rijk der dromen verwezen. De groep rond Lambert zag in het njet van Gennez een bewijs dat de socialisten enkel geloven in een overname. Anciaux vond dan weer dat de hatelijke taal tegen de SP.A tijdens de partijraad de facto neerkwam op een eenzijdige kartelbreuk vanwege Vl.Pro.
Interim-voorzitter Nelly Maes overspeelde haar hand toen ze in De Zevende Dag van 30 november Anciaux en de zijnen nog 24 uur gaf om te beslissen of hij de partij zou verlaten. ‘Nelly had in se gelijk,’ zo vertelt een lid van het partijbestuur, ‘maar ze had ons daarover niet vooraf ingelicht. En ze gaf de laatste twijfelaars het ideale alibi om te vertrekken.’
PROGRESSIEF FRONT
Op maandag 1 december biedt een ontredderd partijbestuur Anciaux andermaal een week ‘bedenktijd’. ‘Dat liet hem toe zijn luitenants in stelling te brengen’, zo ontleedt een waarnemer. In geen tijd stapten zeven parlementsleden op. ‘Ondertussen kon Bert temporiseren en met de SP.A pokeren.’ Een ontgoocheld lid van de partijraad: ‘Ook de pers rook bloed en berichtte in smalende bewoordingen over onze partij. Op den duur zet je de exodus van een hele groep in beweging, waardoor het ook op lokaal niveau begint te rommelen.’
Het hele verhaal roept ook herinneringen op aan 1996, toen ouderdomsdeken Maurits Coppieters van de Volksunie zijn manifest Het Sienjaal voorstelde. Daarmee wou hij een Vlaams progressief front smeden tussen VU, Agalev (nu Groen!), SP.A en het ACW. De oproep van Anciaux om de SP.A om te vormen tot een breder links en Vlaams project, lijkt daar een echo van. Vreemd genoeg verwierp Anciaux destijds als VU-voorzitter Het Sienjaal. Hij geloofde niet in een tweepartijensysteem, waarbij ‘een groot conservatief-liberaal blok het opneemt tegen een progressief-socialistisch blok. Mondige mensen willen door hun stemgedrag eigen accenten leggen. Diversiteit versterkt de democratie.’
Het Sienjaal mislukte destijds niet zozeer omdat de VU, Agalev en ACW het front afwezen, maar omdat de socialistische partij nooit de indruk gaf dat het haar menens was met het ‘wit blad’ waarop het programma van die nieuwe beweging moest worden geschreven.
Toen Steve Stevaert voorzitter werd, werd Het Sienjaal begraven. De Limburgse wonderboy koos voor een kartelformule waarbij de SP.A de touwtjes (verkiesbare plaatsen!) in handen hield. Spirit bezweek voor zijn sirenenzang, Agalev bleef afzijdig en werd het favoriete mikpunt van Stevaert. De partij verdween even uit de Kamer en herstelt nog steeds van de klap.
Mieke Vogels, voorzitster van Groen!, bemoeide zich aanvankelijk niet met de vechtscheiding bij Vl.Pro. Een aantal Vl.Pro’ers zagen een samenwerking met Groen! wel zitten, maar daar moest Vogels niet van weten. Eerder dit jaar wees ze samenwerking met de ‘links-liberale’ Bettina Geysen al eens af. Deze week milderde ze haar toon. Individuele Vl.Pro’ers met een ecologische inborst zijn welkom bij Groen! De vraag is wat de ecologisten hen te bieden hebben.
In de buik van de SP.A wordt zenuwachtig gereageerd op de overstap van Anciaux en de zijnen. Caroline Gennez weigert al meer dan een jaar om de linkse dissident Eric De Bruyn het tendensrecht toe te staan. Dat werd in de jaren tachtig afgeschaft in de SP.A, om een interne strijd met de trotskisten van Vonk te beslechten. De Bruyn ziet nu zijn kans schoon om zijn SP.A Rood-beweging beter te profileren. Hij wil nu een eigen stem binnen de partij en eigen kandidaten op de kieslijsten. ‘Wat voor Anciaux kan, moet voor mij ook kunnen’, klinkt het.
‘Anciaux kan twee stenen doen vechten’, zegt een van zijn ex-medewerkers. ‘En overal waar hij al gepasseerd is, is het ruzie.’ Het wordt nog leuk, daar bij de SP.A.
DOOR ERIC VAN DE CASTEELE EN KARL VAN DEN BROECK
