Tijdens de eerste zitting van de Rwanda- commissie kwamen de families van de para’s aan het woord. Hun verhalen waren ontluisterend : voor het leger en de mens.
Instituten kennen geen mededogen. Altijd wint de staatsraison het van gulheid en warmte. Ook zeker als tien para’s in afgrijselijke omstandigheden om het leven komen en de autoriteiten er geen belang bij hebben dat de ware toedracht aan het licht komt. Op de eerste zitting van de speciale Rwanda-commissie in de Senaat werd op een pijnlijke manier duidelijk hoe de instellingen verankerd zijn in hardvochtigheid en berekening. De veelbesproken retour du coeur ? Meestal gaat het om camouflage.
De getuigenissen van de nabestaanden van de in Kigali vermoorde militairen lieten op dat punt weinig illusies heel. Legers en gezagsvoerders kunnen niet omgaan met verdriet en de nabestaanden worden behandeld of liever afgewerkt als een administratief dossier. Het meest elementaire waarop de familieleden recht hadden, kregen ze niet : de waarheid. De vader van eerste sergeant Yannick Leroy : ?Men zei ons dat de tien para’s met een schot in het hoofd waren afgemaakt. Pas veel later hebben we vernomen dat sommigen uren weerstand boden, zonder dat iemand hen probeerde te ontzetten. Het is ernstig dat de legerleiding haar toevlucht tot zo’n leugens neemt.?
De autoriteiten, zeker de militaire, maakten op deze eerste dag van de Rwanda-commissie een slechte beurt. Ook de toenmalige regeringsleden lieten zich niet opmerken door genereus medeleven. ?De enige uitzondering was minister Jean-Pol Poncelet (PSC), maar zowel Willy Claes (SP) als Leo Delcroix (CVP) hebben we alleen op de officiële uitvaartplechtigheid gezien en gehoord.? Dat zei de assertieve woordvoerster van de nabestaanden van de para’s, Sandrine Lotin, weduwe van luitenant Thierry Lotin, die na een urenlange belegering samen met vijf andere para’s door een granaatinslag werd vermoord. Naarmate de getuigenissen elkaar opvolgden, versomberde het gezicht van Senaatsvoorzitter Frank Swaelen en na de ochtendzitting mompelde hij iets over verbijsterende toestanden.
In de namiddag werden dan de maskers van de hele menselijke soort, die in wreedheid alle levende wezens overtreft, afgerukt. De echtgenote van de vroegere minister van Buitenlandse Zaken van Rwanda Boniface Ngulinzira, één van de architecten van de Arusha-akkoorden en daarom één van de meest geviseerde politici door de doodseskaders van de Hutu-extremisten, deed er het relaas van de moord op haar man en de vele slachtpartijen. ?Alles werd gebruikt om mensen te vermoorden : messen, machettes, stenen… Sommige slachtoffers smeekten hun moordenaars om hen te fusilleren. Omwille van de kortere pijn. De meeste militairen weigerden, tenzij ze geld voor hun kogels kregen.?
DE COMMISSIE ZOEKT EEN TRUC
Vrijdag vergaderde de Rwanda-groep opnieuw, deze keer achter gesloten deuren. Het programma van de werkzaamheden en een eerste lijst van personaliteiten die voor de commissie moeten verschijnen, werd vastgelegd. De sfeer was goed en op geen enkel moment kwam het tot partijpolitiek bekvechten. De CVP verzette zich niet tegen de komst van Jean-Luc Dehaene naar de commissie. De premier liet ondertussen al weten dat hij bereid is twee keer te verschijnen. Ook voormalig eerste-minister Wilfried Martens komt zijn verhaal doen. Hij verschijnt deze woensdag al en zal vrijwel zeker over de rol van het Hof ondervraagd worden. Zoals bekend, schreef koning Boudewijn destijds een brief aan de regering-Martens waarin hij het kabinet verzocht het regime van president Juvénal Habyarimana krachtdadig te steunen. De koninklijke missive kwam in de media. Een boze Martens kondigde aan dat de ministeriële flapuit de bons zou krijgen. Maar de identiteit van de spraakvaar werd nooit onthuld.
De kans dat Martens in details zal moeten treden over de rol van het Paleis, is des te groter omdat het kabinet van de koning niet present zal melden. In een advies van een zestal pagina’s toont grondwetspecialist André Alen zich zeer formeel. ?De ondervraging van de persoonlijke medewerkers van de koning zou in feite neerkomen op een ondervraging van de koning zelf, hetgeen vanzelfsprekend onmogelijk is, gelet op zijn absolute onschendbaarheid.? SP-senator Patrick Hostekint betreurt dit gebrek aan transparantie. ?Als we zicht kregen op de briefwisseling van het Hof zou er ons waarschijnlijk veel duidelijk worden. Zoals de zaken er nu voorstaan, zullen we onze vragen over de rol van het Paleis aan de eerste-minister moeten richten.?
Naast premier Dehaene worden de voormalige ministers Claes, Delcroix en de vroegere stafchef Julien Charlier ongetwijfeld de belangrijkste kroongetuigen. De laatste drie, zo besliste de eensgezinde commissie, zullen op zijn minst drie keer worden opgeroepen. Verder valt op dat diverse voormalige kabinetsleden van Claes worden ontboden. De meest bekende zijn ex-kabinetschef Lode Willems, een beroepsdiplomaat die binnenkort ambassadeur in Londen wordt, en Rik Coolsaet, momenteel buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent. Ook CVP-politica Rika De Backer wordt opgeroepen. In het rapport van de ad-hocgroep worden haar parallele diplomatieke activiteiten toegeschreven. Of de VN-verantwoordelijken naar Brussel zullen komen, blijft zeer twijfelachtig. De Senaatscommissie zoekt naar een truc, zodat ze zich niet achter hun diplomatieke immuniteit kunnen verschuilen.
Paul Goossens
De eerste zitdag van de Rwanda-commissie : maskers af.
