Het graafwerk van Andrew Jennings, een Schotse onderzoeksjournalist die jaren de risee van de perszaal was, leidde rechtstreeks tot de val van de FIFA-top. En daar heeft de speurneus best schik in: ‘Het zijn dieven. Cynische, stelende klootzakken. Het doet deugd om de angst van hun gezicht af te lezen.’
Op 27 mei, vlak na zonsopgang, rinkelde de telefoon van Andrew Jennings. De Zwitserse politie was net binnengevallen in een luxehotel in het hartje van Zürich en had daarbij zeven topfunctionarissen van de FIFA gearresteerd voor een voetbalzwendel ter waarde van 150 miljoen dollar. De wereld keek ernaar en stond perplex. Hét nieuwsverhaal van het jaar brak los en de journalist die daarvoor verantwoordelijk was, draaide zich nog eens om in zijn bed. Als hij zich de moeite had getroost om op te staan, dan zou Andrew Jennings niet verbaasd geweest zijn over wat nu naar buiten kwam. De Schotse journalist had in 2006 zelf de zaak aan het rollen gebracht met het boek Vals Spel! Intriges en Omkoperij binnen FIFA. Datzelfde jaar vulde hij een veelbesproken uitzending van het BBC-programma Panorama. Vorig jaar schreef Jennings een vervolg op zijn schandaalboek, met de veelzeggende titel: Omerta: Sepp Blatter’s FIFA Organised Crime Family. Het werd nog niet in het Nederlands vertaald.
‘Om zes uur in de ochtend begon mijn telefoon al te rinkelen’, vertelt Jennings nog steeds verontwaardigd. ‘Ik zette hem meteen uit en ging weer slapen. Wat gebeurt om zes uur ’s ochtends, zal rond lunchtijd ook nog wel belangrijk zijn, zeker?’ Jennings, die op een boerderij in het heuvelachtige noorden van Engeland woont, houdt van langzame, zorgvuldige journalistiek. Complexe, tijdrovende verhalen over georganiseerde misdaad zijn al een halve eeuw de specialiteit van deze 71-jarige speurneus. In de jaren tachtig schreef hij over corrupte politieagenten, de Thaise heroïnehandel en de Italiaanse maffia. In de jaren negentig richtte hij zijn vizier op de sportwereld en de welig tierende corruptie binnen het Internationaal Olympisch Comité. De afgelopen vijftien jaar ging zijn aandacht uit naar de Fédération Internationale de Football Association, beter bekend als de FIFA, het bestuursorgaan van het wereldvoetbal. Terwijl andere journalisten zich blindstaarden op het spel met de bal, de sterspelers en ploegtactieken, doorzocht Jennings de schimmige achterkamers van ’s werelds populairste sport.
Nu, na meer dan tien jaar vol bedreigingen, vermoedens over afgetapte telefoons en loonstrookjes die maar met tussenpozen binnenvielen, haalt Andrew Jennings zijn grote gelijk. Elke nieuwe onthulling in het aanzwellende FIFA-schandaal is een nieuwe pluim op zijn hoed. In een telefonisch interview van vorige week dinsdag noemde hij FIFA-voorzitter Sepp Blatter ‘a dead man walking’, een ter dood veroordeelde. Twee uur later kondigde Blatter zijn aftreden aan. Volkomen onverwachts, de Zwitser was pas enkele dagen daarvoor verkozen voor een nieuwe termijn van vier jaar. ‘Die hoge heren binnen de FIFA zijn crimineel tuig, dat weet ik al jaren’, zegt Jennings. ‘Wanneer ik zo’n krasse term bovenhaal, doe ik dat niet om mezelf interessant te maken. Het is een weloverwogen samenvatting van wat er volgens mij aan de hand is. Dat gespuis heeft het voetbal en zijn fans bestolen. Het zijn dieven. Cynische, stelende klootzakken. Het doet deugd om de angst van hun gezichten af te lezen.’
Documentenman
Andrew Jennings moet u zich voorstellen als een kruising van Bob Woodward en Carl Bernstein, voorzien van een hoge dosis Schotse branie en een kleerkast vol flanel. Hij werd geboren in Schotland, maar verhuisde als kind naar Londen. Zijn grootvader speelde bij Clapton Orient (nu Leyton Orient), destijds een vooraanstaande Londense voetbalploeg, maar sport kon Jennings nooit zo boeien. De journalistiek zou zijn biotoop worden. Na zijn studies ging de ingeweken Schot aan de slag bij The Sunday Times, waar hij zijn eerste passen zette in de onderzoeksjournalistiek. Hij stapte over naar de BBC, maar als de bazen zijn documentaire over corruptie binnen Scotland Yard weigeren uit te zenden, trekt hij naar de rivaliserende zender ITV, waar hij bij het spraakmakende programma World in Action werkt. Zijn eerste boek, Scotland Yard’s Cocaine Connection, is een groot succes.
‘Ik ben een echte documentenman. Laat me in uw administratie neuzen en ik weet wie u bent’, verklaart hij zijn werkwijze. ‘Journalistiek is al bij al een eenvoudig beroep. Zoek een troep walgelijke, corrupte gezagsdragers en ga met nietsontziende verbetenheid hun gangen na. Meer is het niet. Andere journalisten gaan veel te gemoedelijk om met machthebbers. Dat is verkeerd. Onze job is onderzoeken, onthullen en zo mogelijk ten val brengen.’
Ziedaar de mantra van Andrew Jennings: neem de tijd, spit wantoestanden uit en wantrouw alle macht. Met die instelling deed hij drugskartels en Italiaanse maffiosi beven. Op de sport bleek zijn logica evengoed van toepassing. Na zijn onthullingen over Scotland Yard suggereerde een collega bij World in Action dat hij het IOC maar eens onder de loep moest nemen. Die collega heette Paul Greengrass, later een gevierde Hollywoodregisseur, bekend van de Jason Bournefilms. ‘Ik vroeg Paul: wat is dat IOC eigenlijk?’ herinnert Jennings zich. De Schotse sportleek zou snel een specialist worden in de handel en wandel van het Internationaal Olympisch Comité. ‘Ik las dat voorzitter Juan Antonio Samaranch, een man bij wie heel de sportpers ging slijmen, een aanhanger van Franco was geweest. Een fascist die dacht dat de verkeerde kant de Tweede Wereldoorlog had gewonnen, leidde deze zogezegd prestigieuze organisatie.’ (Samaranch was inderdaad minister van Sport onder de Spaanse dictator Francisco Franco, maar beweerde nooit een fascist in hart en nieren te zijn geweest, nvdr.)
Verhalen over geldverspilling, steekpenningen en dopinggebruik boden Jennings genoeg stof voor drie boeken. Zijn graafwerk leidde tot de onthulling van het schandaal rond de toewijzing van de Olympische Winterspelen van 2002 in Salt Lake City. Tientallen IOC-leden werden daarbij wegens wangedrag tot ontslag gedwongen. Jennings stelde vast dat de meeste sportjournalisten dit soort onderwerpen mijden, uit angst topambtenaren of atleten niet langer te kunnen spreken, of gewoon omdat het te veel tijd en moeite kost. In 2001 trad Samaranch af. Jennings besloot zijn focus te verleggen. ‘Tegen die tijd was ik me ervan bewust dat er iets heel erg stonk bij de FIFA’, zegt hij.
Luide boer
Jennings wist dat hij bronnen nodig had om de FIFA te kunnen kraken. Discretie is er het devies, maar zoiets stopt de Schotse journalist niet. ‘Zelfs al is de top tot op het bot corrupt, in elke organisatie zitten in het middenkader fatsoenlijke mensen die weten wat er aan de hand is. Ze blijven, omdat ze hypotheekleningen hebben en de schoolrekening van hun kinderen moeten betalen, maar ze ergeren zich, want ze bezitten een gevoel voor moraal. Dat is mijn doelgroep. Zulke middenkadermensen lekken gráág. Vroeger speelden ze je de archiefkast door, tegenwoordig zitten de wantoestanden verstopt op de computerserver.’
De Schot wist dat hij eerst naam moest maken. Op de persconferentie na Blatters herverkiezing in 2002 legde hij zijn kaarten op tafel. ‘De zaal zat vol FIFA-beambten. Anonieme, stille medewerkers die kwamen horen wat de baas te zeggen had. Ik wist dat dit de mensen waren die ik nodig had. Hen moest ik laten weten dat ik bestond en dat ik klaar was om het gevecht aan te gaan.’ De nu volgende scène zou, achteraf bekeken, het begin van het einde betekenen voor Sepp Blatter. Toen de FIFA-voorzitter zijn toespraak had afgerond, nam Jennings de microfoon om een uiterst provocerende vraag te stellen: ‘Herr Blatter, hebt u zich ooit laten omkopen?’
‘Het was alsof ik een luide boer liet op een poepchic feest’, herinnert Jennings zich lachend. ‘Al die keurige journalisten met hun elegante kostuums en hun zijden dassen bewogen zich weg van me, alsof ik naar rotte eieren stonk. Wel, dat was precies wat ik wou. Erg bedankt, idiote persmuskieten! De anonieme FIFA-beambten, die trouwens niet mochten zitten maar als voetvolk tegen de muur leunden, kregen mijn boodschap vol in het gezicht: ‘Hier ben ik dan, uw kans om de misstanden aan te klagen. Ik ben niet bang van die sukkels. Ik weet precies wat die hoge heren werkelijk voorstellen. Het IOC heb ik schoongeveegd en ik ben meer dan bereid om de FIFA dezelfde behandeling te laten ondergaan.”
Jennings werd dubbel beloond. Blatter ontkende ooit steekpenningen te hebben aangenomen, wat de Schot een fantastische krantenkop opleverde. Maar de echte winst moest nog komen. ‘Zes weken later stap ik rond middernacht naar een indrukwekkend 19e-eeuws kantoorgebouw in het centrum van Zürich, waar de rivier uitmondt in het prachtige binnenmeer. Een man die ik niet ken, vroeg me daar en op dat moment te gaan wandelen. Plots gaat een deur open. Iemand sleurt me naar binnen. Ik loop door een overweldigend kantoor. Een halfuur later arriveert een hoge FIFA-functionaris met een prachtige stapel documenten. Zo ging de bal aan het rollen.’
De documenten onthullen de onvoorstelbare weelde waarin de leden van het Uitvoerend Comité van de FIFA zich wentelen, met Blatter als baas boven baas. De FIFA-voorzitter leeft als een zonnekoning en strijkt in het geheim een bonus van zes cijfers op. ‘De heer Blatter weet bijvoorbeeld niet wat een lijnvlucht is’, schetst Jennings de zeden bij de Wereldvoetbalbond. ‘Voor elke verplaatsing chartert hij een privéjet en dat al veertig jaar lang. Hij is helemaal van de werkelijkheid losgezongen. Voor een uitje naar de winkel om de hoek zou Blatter de jet boeken. Dat soort mensen wil er constant aan herinnerd worden dat ze machtig en belangrijk zijn. Die dikke Mercedes die hem naar de privéjet voert, dat is waar Blatter het aan het eind van de dag voor doet.’
De FIFA-voorzitter dreigde Jennings aan te klagen voor laster, maar trok uiteindelijk zijn staart in. Meer dan eens vermoedde de Schot dat zijn telefoon werd afgeluisterd en zijn computer gehackt, toch bleef hij graven. In 2006 publiceerde hij zijn eerste boek over de Wereldvoetbalbond. Blatter en zijn collega’s werden daarin boudweg van corruptie beschuldigd. Een reactie kon niet uitblijven. Het werd zelfs fysiek. ‘Jack Warner sloeg en spuwde naar me, terwijl de televisiecamera’s draaiden’, vertelt Jennings. Het was ook een merkwaardige scène. ‘Op hun weg naar de parking hield ik die bobo’s tegen: “Neem me niet kwalijk, nam u steekpenningen aan van dit of dat bedrijf?” Je had ze moeten zien verstijven.’ Panorama, het documentaireprogramma van de BBC, kreeg meteen een mooi openingsshot.
Amerikaans accent
Het boek van Jennings werd blijkbaar ook in politiekringen opgepikt. In 2009 telefoneerde een ‘ex-spion’ die de journalist bij een paar kennissen wilde introduceren. ‘Ik ging naar een anoniem Londens kantoorgebouw waar ik drie mannen met Amerikaanse accenten trof’, vertelt de Schot. ‘Ze hadden kapsels die uitstraalden: deze jongens menen het. De drie stelden zich voor als special agents van de FBI. Op hun zakenkaartjes stond ‘Organized Crime Squad’. De ontmoeting nam een last van mijn schouders. De Europese politiediensten zouden de FIFA nooit willen tackelen, maar nu er professionele onderzoekers op de zaak zaten, kon er écht iets veranderen.’
Jennings popelde om de Amerikanen te helpen en belde bronnen in Noord- en Zuid-Amerika. Hij beschikte over boekhoudkundige rapporten van de CONCACAF, wat staat voor Confederation of North, Central American en Caribbean Association Football. Jennings koppelde die aan de belastingaangiftes van deze koepelbond. CONCACAF spendeerde miljoenen dollars aan mysterieuze ‘commissies’, besloot Jennings. Hij schonk de documenten aan de Amerikanen. De arrestaties in Zürich van de voorbije weken zijn daarvan het rechtstreekse gevolg. Jennings vertrouwde de FBI meer dan zijn collega-journalisten ‘om die boeven te ontmaskeren’, zoals hij het verwoordt. Zijn bronnen hielden hem op de hoogte van de vorderingen van het onderzoek. Jennings beweert al langer te weten dat er een Amerikaanse grand jury was samengekomen om te zien of er voldoende basis was voor een strafvordering, maar wie er zou worden beschuldigd en wanneer de ordediensten zouden ingrijpen, bleef ook voor de Schot geheim.
Het antwoord kwam op 27 mei. Zwitserse agenten vielen met groot vertoon vijfsterrenhotel Baur au Lac binnen, waar het topkader van de FIFA was samengekomen voor een besloten vergadering. Na deze meeting ging het congres van de Wereldvoetbalbond beslissen of Sepp Blatter een volgende termijn werd gegund. Zeven FIFA-topfunctionarissen, waaronder Jeffrey Webb, ondervoorzitter van de FIFA en grote baas van de CONCACAF, werden gearresteerd en beschuldigd van afpersing, omkoping, fraude en het witwassen van geld. Zeven anderen werden aangeklaagd bij een Amerikaanse federale rechtbank. Jack Warner, de voormalige nummer twee bij de FIFA, was een van de beschuldigden.
‘Is het niet geweldig?’ vraagt Jennings. ‘Het ene moment zit je champagne te slurpen in een van de meest luxueuze hotels ter wereld, alle onkosten gedekt. Je doezelt nog na van de vorige avond wanneer een agent aanklopt: “Doet u gauw uw kleren aan, meneer.” Die bobo’s zullen nooit nog de binnenkant van een luxehotel zien. Ze zitten vast in een Zwitserse cel tot de Amerikanen hen komen halen. Het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft voldoende grond om hun uitlevering te vragen. Eens in Amerika kunnen ze onmogelijk op borgtocht vrij komen. Het zijn allen buitenlanders, het vluchtrisico is veel te groot. Hen wacht een lang, onaangenaam verblijf op Rikers Island, een van de meest beruchte gevangenissen van de VS.’
Jennings verstopt niet hoe blij hij is dat de mannen die hij al vijftien jaar onderzoekt eindelijk de binnenkant van een cel zien. ‘Ik leef op een wolk sinds de ochtend dat er op die heren hun deur werd geklopt’, geeft hij toe. ‘Het is prettig om te weten dat meneer Blatter voortaan slecht slaapt. Wanneer om halfzes ’s ochtends een autodeur dichtslaat, zal hij in paniek wakker schieten om onder zijn bed te gaan schuilen. Dik verdiend. Sepp Blatter is een uiterst onaangename man.’
Dolle pret
Amper vier dagen na zijn herverkiezing als FIFA-voorzitter nam Blatter ontslag. ‘Ik neem deze beslissing uit oprechte zorg voor de FIFA en al haar geledingen, want deze instellingen liggen mij na aan het hart’, oreerde Blatter. De Zwitserse voetbalbaas ontkent iets te hebben misdaan en wordt tot nu toe ook niet officieel beschuldigd. ‘Ik won een nieuw mandaat bij de leden van de FIFA, maar voel dat de rest van de voetbalwereld dat vertrouwen niet deelt. Dan heb ik het over de fans, de spelers, de clubs en over alle mensen die evenveel van voetbal houden als wij bij de FIFA.’
De reporter die het grootste sportschandaal van deze eeuw deed losbarsten, gaat met een gerust geweten met pensioen. Hij weet dat zijn werk een verschil heeft gemaakt. ‘Ik ga mijn tuin omspitten en met mijn lieve kleinkinderen spelen’, zegt hij, starend naar de heuvels van het Engelse platteland. Het beeld wordt enigszins ontsierd door de rij satellietwagens op zijn oprit. Persmensen willen dezer dagen allemaal een quote van Jennings. ‘Dolle pret,’ noemt de freelancer dat. Na jaren te zijn geweerd van alle FIFA-persconferenties zegt de Schot ernaar uit te kijken om de voetbalbobo’s op de beklaagdenbank te zien. ‘Dan vlieg ik naar New York en ga ik tussen de gerechtsjournalisten zitten en als ze die heren voorleiden, roep ik: ‘Hi, guys! Dat was me nog eens een wilde rit, hè?’
© Washington Post
DOOR MICHAEL MILLER – © Washington Post
‘Herr Blatter, hebt u zich ooit laten omkopen?’
‘Die dikke Mercedes die hem naar de privéjet voert, dat is waar Blatter het aan het eind van de dag voor doet.’
