Met haar kapsel à la de newwavers van The Cure is minister van Justitie Annemie Turtelboom een aparte verschijning in de Wetstraat. Die persoonlijke touch speelt ze maximaal uit, ook om politieke dossiers te beslechten. Portret van een minister wier imago minstens zo solide is als haar staat van dienst.
Annemie Turtelboom (Open VLD) mag zich in de handen wrijven. Vrijdag stemde de ministerraad in met haar ‘hervorming’ van justitie, een prima aanzet voor paginagrote weekendinterviews in De Tijd en De Morgen, waarin ze lastige vragen zoals die over het verziekte Antwerpse gerecht gracieus ontweek. ‘Justitie davert op haar grondvesten’, verklaart ze stoer in de ene krant. In de andere laveert ze voorbij echt élke moeilijke vraag. Nee, ze haalt het dossier van de dood van Jonathan Jacob niet weg bij het Antwerpse parket. Maar ja, tegelijk vindt ze het goed dat het Hof van Cassatie elke beslissing van procureur-generaal Liégeois volgt. Nee, ze wil geen uitspraak doen over het dossier van Jonathan Jacobs gewelddadige dood, zelfs geen blijk van medeleven tonen. Behalve toch dat ene detail, dat wil ze wel kwijt: dat deze zaak níét begon bij justitie (en dus bij haarzelf), maar bij een psychiatrische instelling die zijn opname weigerde. En ja, ze heeft de bevordering van de in opspraak gekomen substituut Kim De Laet persoonlijk ondertekend, zij het (inderdaad) in tempore non suspecto. ‘Maar vandaag zou je dat dossier misschien toch anders bekijken.’
‘Sterk in tijden van crisis’, luidt de baseline op haar eigen site. In communicatie is ze inderdaad onklopbaar. ‘Je zou denken dat ze geen economie maar marketing heeft gestudeerd’, zucht een zwaargewicht van de meerderheid. De regering-Di Rupo I geniet bijzonder weinig vertrouwen bij de Vlaamse publieke opinie. Dat straalt niet alleen af op de regeringspartijen zelf – zie de welhaast onthutsende peilingen – maar ook op de reputatie van de meeste ministers. Een merkwaardige uitzondering daarop is Annemie Turtelboom. Haar bijzonder positieve imago is niet nieuw. Ze stond ook al als ‘fris’, ‘dynamisch’, ‘goed communicerend’ geboekstaafd toen ze tijdens de al even slecht aangeschreven regering-Leterme II minister van Binnenlandse Zaken was.
En dat voor een politica die, merkwaardig genoeg, electoraal een kleine ramp is voor de lijst waarop ze verschijnt. In 2003 wordt ze lid van de Kamer in opvolging van Bart Somers, die zich door de liberale machthebbers van die tijd de ‘promotie’ tot minister-president van Vlaanderen laat aanpraten. In de Kamer werkt Turtelboom hard. In alle ‘rapporten van de parlementsleden’ die diverse kranten kort voor de verkiezingen van 2007 uitdelen, scoort ze uitstekend. Alleen kan ze die score niet doortrekken bij die verkiezingen. Open VLD speelt haar uitstekende pers en haar landelijke bekendheid uit op de Senaatslijst, maar de kiezer hapt niet toe. Ondanks de vierde plaats hoort ze niet bij de vijf verkozenen van haar partij. Turtelboom legt de schuld niet bij zichzelf. Ze verklaart haar niet-verkiezing door de algemene neergang van haar partij.
Frankrijklei
Open VLD vist haar evenwel op. Als niet-parlementslid wordt Annemie Turtelboom in de regering-Leterme I staatssecretaris voor Asiel en Migratie. Bij latere herschikkingen wordt ze minister, zelfs minister van Binnenlandse Zaken. Maar dat helpt haar niet bij de verkiezingen van 2010, waar ze de Antwerpse Open VLD-lijst trekt. Van alle lijsttrekkers van de grote partijen haalt ze het kleinste aantal voorkeurstemmen. En bij de recentste gemeenteraadsverkiezingen, waarvoor ze ‘op verzoek van haar partij’ van Puurs naar Antwerpen verkast, boekt ze een ronduit desastreus resultaat. Spraken ze vroeger geringschattend van ‘kleinlinks’, dan mogen ze vandaag in Antwerpen smalen op ‘kleinrechts’: Open VLD zakte tot 5,5 procent en behield amper twee zetels. Turtelboom zelf bleef steken op 5685 voorkeurstemmen, met ruime achterstand de rode lantaarn van de lijsttrekkers. Zelfs ex-partijgenoot Ludo Van Campenhout haalde vanaf de vierde plaats van de N-VA-lijst 5967 stemmen, of meer dan een derde van de totale Open VLD-lijst die hem zogezegd niet meer nodig had.
Weer legt Turtelboom uit dat zij zich niets te verwijten heeft. Het komt door de omstandigheden, en door anderen. Tegen Bart De Wever kan namelijk geen enkele politicus op, en zeker geen jonge vrouw die zich opofferde voor haar partij door zo kort voor de verkiezingen nog te willen verhuizen naar het immer chauvinistische Antwerpen. En met die opmerkelijke lezing van de feiten komt ze nog weg ook. Braaf noteert De Gazet van Antwerpen: ‘Ze verhuisde begin 2012 naar Antwerpen om haar partij daar te helpen.’ Maar het beeld dat Turtelboom van zichzelf ophangt, klopt natuurlijk niet. En dan hebben we het niet over het feit dat ze nog altijd meer in haar vroegere woning in Puurs zou verblijven dan op haar officiële adres op de Antwerpse Frankrijklei – zoals haar tegenstanders smalend beweren.
Dat de Open VLD zo zwaar verloor, is in werkelijkheid het rechtstreekse gevolg van een aantal persoonlijke beslissingen van Annemie Turtelboom. Ze wilde pas naar Antwerpen komen als ze de lijst grondig mocht vernieuwen en verjongen. Daarom trok ze politiecommissaris Eddy Baelemans aan, en schooldirectrice Karin Heremans, twee figuren met een linksliberaal profiel. Zo zou ze de zware concurrentie op haar rechterflank van Bart De Wever aangaan. Resultaat: Baelemans (1251 stemmen) noch Heremans (amper 888 stemmen) raakten verkozen.
Operatie Verjonging
Om plaats te maken voor Baelemans en Heremans moesten een aantal liberale anciens opkrassen. Schepen van Financiën Luc Bungeneers mocht nog meedoen als lijstduwer, een vernedering waarvoor hij feestelijk bedankte. Zeker omdat de Antwerpse Open VLD intussen een karaktermoord op de man organiseerde, en hem afschilderde als een would-be stemmentrekker, die tot ver buiten Antwerpen met partijkaarten leurde om zich zogezegd op een volkse aanhang te kunnen beroepen. Een in zijn eer geraakte Bungeneers wilde stoppen met politiek. Maar Bart De Wever rook zijn kans en bood hem het lijsttrekkerschap aan voor het district Merksem. Resultaat: in Merksem boomde N-VA tot 41,98 procent (in 2006 had het kartel CD&V-NVA 14,5 procent), terwijl Open VLD verschrompelde van 14,12 naar 5,7 procent. Luc Bungeneers haalde 4682 voorkeurstemmen, meer dan het driedubbele van de exact 1400 stemmen van alle Merksemse Open VLD’ers samen.
Ook al haalde Luc Bungeneers zijn gram en kan hij zich troosten met het voorzitterschap van de Merksemse districtsraad, hij blijft bitter over wat hem overkomen is. Bitter over Annemie Turtelboom vooral: ‘Zij wilde mij per se weg. Maar nooit had ze de moed om mij dat onder vier ogen te zeggen. Eén gesprek is er geweest, samen met partijvoorzitter Alexander De Croo en Axel Polis, de voorzitter van de Antwerpse afdeling, en toen bij haar werkzaam als haar ‘directeur van het kabinet’: u kunt zich voorstellen hoe neutraal of onafhankelijk Polis was. Er moest per se verjonging komen. Maar Baelemans is ocharme twee jaar jonger dan ik. En ik mocht nog lijstduwer zijn. Ik heb er lang over nagedacht, en links en rechts om raad gevraagd. Ook Patrick Janssens zei me: ‘Pas op, Luc, want ze zullen jouw voorkeurstemmen gebruiken om meer stemmen naar de lijst te zuigen en meer zetels binnen te rijven, en omdat je achteraan staat is de kans groot dat je zelf niet verkozen raakt.’ Het resultaat is wat het is: alleen al in het district Merksem heb ik vier keer zoveel stemmen gehaald als Baelemans in heel Antwerpen. En ja, Open VLD heeft opnieuw één schepen: Claude Marinower. (schamper) Die is even oud als ik. Tot daar Operatie Verjonging.’
Georges Leekens
Nu kent de Wetstraat dat wel vaker: uitstekende vakministers die niet aanslaan bij de kiezer. Die ook niet de beste politieke strategen zijn, zeker niet in de aparte ‘Met Man en macht’-setting van de lokale politiek. Denk maar aan Herman Van Rompuy (CD&V) en Frank Vandenbroucke (SP.A): door vriend en tegenstander geroemd om hun vakkennis en bekwaamheid, maar geen stemmentrekkers.
Ook Annemie Turtelboom heeft een aardige reputatie als vakminister. Doorgaans staat er in de pers geen kwaad woord over haar te lezen. Mensen en instellingen die met haar te maken krijgen, hebben een ander, genuanceerder beeld. Een gewezen topman uit de asielsector: ‘We hebben haar nooit gekend als een dosssierdame. Dossiers waren voor haar kabinet. Turtelboom zelf speelde het vooral politiek. Maar haar kabinet was niet slecht, dus met die taakverdeling viel wel te leven.’ Nog een gevolg: de buitenwereld zag een andere minister dan het ‘veld’. ‘Voor het grote publiek speelde ze de rol van ‘de harde’. Zij bewaakte de lijn die partijvoorzitter De Croo en diens vertrouweling Vincent Van Quickenborne hadden uitgezet: vooral niet toegeven aan Franstalige politici als Marie Arena en Joëlle Milquet. Tegelijk waren haar contacten met de asielsector niet zo slecht, en was ze in haar beleid een stuk zachter dan in haar persoptredens. Maar haar communicatie draaide om haar imago, ja.’
En dat is vandaag nog steeds zo. Ook als minister van Justitie krijgt Annemie Turtelboom een uitstekende pers, al dreigde dat met de heibel bij het gerecht in Antwerpen te veranderen. Maar procureur Herman Dams (een ex-kabinetsman van haar christendemocratische voorganger Stefaan De Clerck) werd net op tijd geofferd. Dams zat dus niet meer in de weg toen vorige vrijdag de hoera-bulletins over de Grote Hervorming van Justitie de deur uitvlogen. En de federale regeringspartners zwijgen heel beleefd bij haar triomfberichten over die hervorming. Maar het is een publiek geheim dat die hervorming niet alleen geschreven werd op het kabinet van Justitie. Het is eigenlijk een collectief werkstuk: de echte blauwdruk werd getekend op de ‘interkabinetten-werkgroep’, met als echte auteurs de zwaargewichten van de diverse regeringspartijen.
Het imago is wat telt. Als de volkswil zich tegen Fouad Belkacem van Sharia4Belgium keert, is de minister van Justitie er als de kippen bij om een procedure op te starten die de man zijn Belgische nationaliteit ontneemt. Maar wie de volksmond tongt, pleegt vaak ontrouw aan zijn of haar eigen politieke principes. Hééft Turtelboom die wel echt? Ze maakte naam bij de CVP en volgde Johan Van Hecke naar Open VLD toen de christendemocraten voor het eerst geen uitzicht meer hadden op de macht, en de liberalen wel. Machtshonger zat er toen al in. Al werd ook dat destijds anders gecommuniceerd.
Communicatie en inhoud bevinden zich bij haar vaak in een spagaat. Turtelboom weet niet goed hoe te reageren wanneer Panoroma de dood van Jonathan Jacob opnieuw onder de aandacht brengt – en daarop in het Antwerpse parket de zoveelste vuile oorlog losbarst. Een insider: ‘De enige logische beslissing neemt ze niet. Namelijk: haal dat dossier weg uit Antwerpen, want het is toch duidelijk dat te veel parketmagistraten op een of andere manier ofwel betrokken partij zijn (Herman Dams, de nieuwe procureur Kim De Laet), ofwel zich lieten verleiden tot foute uitspraken, zoals procureur-generaal Yves Liégeois.’ Maar vervolgens heeft de minister weer een uitstekende verklaring voor haar passiviteit: haar niet-optreden heet plots ‘haar verantwoordelijkheid nemen’ om ‘de kans op procedurefouten te vermijden’. Haar imago laat het omgekeerde vermoeden, maar bij stormwind verkiest Annemie Turtelboom om te schuilen.
Al is de passage van Annemie Turtelboom op justitie zeker niet over de hele lijn negatief. Renaat Landuyt, justitiespecialist van de SP.A, en dus een eminent lid van de meerderheid die straks in het parlement de hervormingen van Turtelboom zal goedkeuren, geeft haar het voordeel van de twijfel: ‘Een aantal van haar hervormingen is in wezen zeker niet slecht. Haar recente beslissing om het aantal gerechtelijke arrondissementen te reduceren is uitstekend, zelfs een conditio sine qua non om verder te kunnen gaan. Het is een hervorming die justitie nooit zelf kon doorvoeren, want dan hadden ze weer extra functies gecreëerd en waren ze weer beginnen te zeuren over te weinig middelen. Het is goed dat de minister dat zelf heeft gedaan. Maar is justitie daardoor wezenlijk gemoderniseerd? Natuurlijk niet. Het is een nodige, maar slechts allereerste stap.’
Anders gezegd: als Annemie Turtelboom zegt dat dit ‘de grote hervorming van justitie’ is, is dat net zo waar als Georges Leekens die de Rode Duivels ‘voor negentig procent’ op weg heeft gezet naar het WK in Brazilië. Georges Leekens kwam niet weg met zijn uitleg, Annemie Turtelboom alweer wel.
DOOR WALTER PAULI
‘Je zou denken dat ze geen economie maar marketing heeft gestudeerd.’
‘Het is een publiek geheim dat de grote hervorming niet alleen geschreven werd op het kabinet van Justitie.’
